Απαλλοτριώσεις: Ιδιοκτήτες όμηροι των δήμων

Το παράλογο φαίνεται να είναι… αναπαλλοτρίωτο και κυρίως να μην έχει ταβάνι στις υποθέσεις απαλλοτριώσεων. Οι ιδιοκτήτες ακινήτων, δεσμευμένων προς απαλλοτρίωση από δήμους, υποχρεούνται να καταβάλλουν Τέλος Ακίνητης Περιουσίας (ΤΑΠ) στην Τοπική Αυτοδιοίκηση! Δεν απαλλάσσονται από αυτή την επιβάρυνση, αν και θα έπρεπε, εφόσον δεν έχουν αποζημιωθεί και με δεδομένο ότι δεν μπορούν να αξιοποιήσουν το ακίνητό τους, ούτε να έχουν οποιοδήποτε οικονομικό όφελος. Μάλιστα, παρότι και το υπουργείο Εσωτερικών παραδέχεται ότι κάτι τέτοιο είναι ανορθολογικό δεν έχει προχωρήσει μέχρι τώρα σε αλλαγή της νομοθεσίας για άρση της αδικίας (έστω κι αν είναι σταγόνα στον ωκεανό των αδικιών της εφαρμοζόμενης αντιλαϊκής πολιτικής από νυν και πρώην κυβερνήσεις της λιτότητας).

Το μπαλάκι πηγαινοέρχεται από το υπουργείο Εσωτερικών στο υπουργείο Οικονομικών και τούμπαλιν. Ωστόσο έχει ενδιαφέρον η θέση του υπουργού Εσωτερικών κ. Πάνου Σκουρλέτη, όπως εκφράζεται σε απάντηση που δόθηκε σε σχετική ερώτηση 32 βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ με θέμα «απαλλαγή από το ΤΑΠ των δεσμευμένων από τους ΟΤΑ ακινήτων».

Οι βουλευτές ζητούν να μην πληρώνουν ΤΑΠ δεσμευμένα ακίνητα από τους ΟΤΑ προς απαλλοτρίωση, «κατά τον τρόπο που τα ακίνητα απαλλάσσονται από τον ΕΝΦΙΑ όταν δεσμεύονται για τους ίδιους λόγους». Οι αρμόδιες αρχές με βάση διατάξεις του άρθρου 78 του Συντάγματος με τις οποίες οριοθετείται η έννοια του φόρου υποχρεούνται σε στενή ερμηνεία των φοροαπαλλακτικών διατάξεων αποκλειομένης της διασταλτικής ή αναλογικής μεθόδου. Υπό το πρίσμα αυτό, σύμφωνα με τον κ. Σκουρλέτη, ακίνητα τα οποία υφίστανται ουσιαστικό περιορισμό στα εμπράγματα δικαιώματα του κυρίου αυτών, όπως ρυμοτομικό βάρος, δέσμευση για κοινωφελή χρήση ή αρχαιολογική δέσμευση, αλλά διατηρείται η κυριότητα υπόκεινται σε ΤΑΠ, χωρίς να εξετάζονται περαιτέρω τα ζητήματα. «Ως εκ τούτου», αναφέρει ο υπουργός Εσωτερικών στο απαντητικό έγγραφο στη Βουλή (αριθμ. Πρωτ. 3081/30.12.2016), «πράγματι απαιτείται νομοθετική ρύθμιση, προκειμένου να προβλεφθούν ρητά οι περιπτώσεις των ακινήτων που δεν θα υπόκεινται σε ΤΑΠ λόγω περιορισμού των ουσιαστικών δικαιωμάτων των προσώπων που έχουν την κυριότητά τους». Και παραπέμπει στο υπουργείο Οικονομικών…

Παράλληλα, τουλάχιστον κατά την τελευταία εξαετία, με συνεχιζόμενη τη μνημονιακή πολιτική προκύπτουν και νέα δεδομένα. Αρχίζει να διαμορφώνεται ένας νέος τύπος ιδιοκτήτη που λόγω της οικονομικής κρίσης –και των χαμηλών πραγματικών αξιών της τιμής των ακινήτων σε σχέση με τις αντικειμενικές –λέει: «Απαλλοτριώστε το ακίνητο, μπας και πάρω ρευστό». Το επισημαίνει στο «Βήμα της Κυριακής» ο αρχιτέκτονας μηχανικός, επίκουρος καθηγητής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του Πράσινου Ταμείου κ. Γιώργος Πατρίκιος. Κρίνει ότι θα μπορούσε να δοθούν πράσινες ανάσες στις τσιμεντουπόλεις με επιτάχυνση των διαδικασιών απαλλοτριώσεων για κοινόχρηστους χώρους αλλά και πάλι λείπουν τα χρήματα από τον κρατικό κορβανά για αποζημιώσεις.

Η υλοποίηση των απαλλοτριώσεων «πάνε σαν τον κάβουρα» κυρίως λόγω υποχρηματοδότησης αλλά όχι μόνο. «Η τραγωδία είναι» όπως λέει χαρακτηριστικά ο αναπληρωτής καθηγητής ΕΜΠ (αστικός και περιφερειακός σχεδιασμός) και βοηθός Συνήγορος του Πολίτη κ. Ιων Σαγιάς ότι «πολλές φορές τα λεφτά υπάρχουν στους προϋπολογισμούς φορέων, υπουργείων και ΟΤΑ, αλλά δεν φθάνουν στους αποδέκτες τους διότι τίθενται άλλες, ίσως πιο πιεστικές, προτεραιότητες». Σημειώνει επίσης ότι «συνιστά σοβαρή παράβαση της νομιμότητας ότι σε ορισμένες περιπτώσεις η διοίκηση δεν εφαρμόζει δικαστικές αποφάσεις για άρση της απαλλοτρίωσης λόγω υπέρβασης των χρονικών ορίων που θέτει για την απαλλοτρίωση η νομοθεσία». Πολλάκις, αίρεται η απαλλοτρίωση και επανεπιβάλλεται, «με αποτέλεσμα να υπάρχουν περιπτώσεις δεσμεύσεων ιδιοκτησίας ακόμα και για 50 χρόνια!» αναφέρει ενδεικτικά ο κ. Σαγιάς.

Το πρόβλημα αναδεικνύεται και από τα ποσοστά υποθέσεων που χειρίζεται ο Συνήγορος του Πολίτη καθώς ετησίως το 5% των υποθέσεων του Κύκλου Ποιότητας Ζωής αφορούν στις απαλλοτριώσεις, κυρίως στις πολεοδομικές αλλά και συχνά σε αυτές που σχετίζονται με την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς (ανασκαφές, ανάδειξη αρχαιολογικών χώρων).

Μάχη για την αποζημίωση

Πλήθος είναι οι ιδιοκτήτες που υφίστανται τεράστια ταλαιπωρία μέχρι να αποζημιωθούν. Μια χαρακτηριστική περίπτωση αφορά σε πολίτες που επί σειρά ετών ζητούσαν εγγράφως να πληροφορηθούν με σαφήνεια και δεσμευτικότητα το χρονοδιάγραμμα καταβολής των σχετικών αποζημιώσεων για απαλλοτρίωση λόγω ρυμοτόμησης των ακινήτων τους κατά την εφαρμογή του σχεδίου πόλεως του Δήμου Αχαρνών. Κατέφυγαν στον Συνήγορο του Πολίτη που διαπίστωσε ότι εντόπισε ότι οι υπηρεσίες του Δήμου Αχαρνών τούς έδιναν συνεχώς ασαφείς και ανακριβείς απαντήσεις, ασκούσαν παρελκυστική τακτική, η οποία ισοδυναμούσε με άρνηση συνεργασίας με την Ανεξάρτητη Αρχή, με συνέπεια να ζητηθεί από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής η άσκηση πειθαρχικού ελέγχου, κάτι που έγινε. Μόλις πριν από λίγες ημέρες (Μάρτιος 2017), η Αρχή ενημερώθηκε για την εγγραφή πίστωσης στο Σχέδιο Οικονομικής Εξυγίανσης του Δήμου προκειμένου να καταβληθούν στους δικαιούχους τα απαιτούμενα ποσά…

«Κόφτης» στη χρηματοδότηση

Την αδράνεια των υπηρεσιών και την περαιτέρω επιβάρυνση των ιδιοκτητών επιτείνει ο μνημονιακός «κόφτης» που επεβλήθη στο Πράσινο Ταμείο το οποίο χρηματοδοτεί περιβαλλοντικές δράσεις και μεταξύ άλλων την απόκτηση κοινόχρηστων χώρων. Με το πρώτο μεσοπρόθεσμο (το 2010) ορίστηκε περιορισμός της συνολικής ετήσιας απορρόφησης των αποθεματικών του Πράσινου Ταμείου στο 5% και στη συνέχεια το 2013 έπεσε στο 2,5%, με αναδρομική μάλιστα ισχύ από το 2011. Ετσι, ειδικά για τις απαλλοτριώσεις υπάρχει μείζον ζήτημα.

Τα χρήματα για μια απαλλοτρίωση (συνήθως ύψους από 500.000 έως 3 εκατ. ευρώ ανάλογα με τον χώρο) δεν μπορούν να απορροφηθούν εντός έτους αλλά μετά από τρία έως τέσσερα χρόνια (χρονοβόρες οι διαδικασίες, πράξεις αναλογισμού, αναγνώριση δικαιούχων κ.ά.). Επομένως, το διάστημα αυτό το Πράσινο Ταμείο θα έπρεπε να επανεγγράφει συνεχώς στον ετήσιο προϋπολογισμό τα ποσά για απαλλοτριώσεις και να μην τα διαθέτει, άρα να είναι «νεκρά» για πολλά χρόνια, εξηγεί στο «Βήμα της Κυριακής» ο κ. Πατρίκιος. Ετσι, από το 2013 δεν έχει βγει πρόσκληση για να υποβάλουν οι δήμοι αίτηση προς το Πράσινο Ταμείο για χρηματοδότηση αναφορικά με απαλλοτρίωση ακινήτων με σκοπό την απόκτηση κοινόχρηστων χώρων (πλατείες, πάρκα κ.λπ.). Τα χρήματα που θα μπορούσε να δοθούν για απαλλοτριώσεις διοχετεύονται για άλλες πράσινες δράσεις.

Πάντως, αυτή την περίοδο γίνεται επεξεργασία πρότασης του Πράσινου Ταμείου ώστε να ανοίξουν οι διαδικασίες χρηματοδότησης στους δήμους για την επανεκκίνηση των απαλλοτριώσεων. Στη βάση αυτή, εξετάζεται από την κυβέρνηση νομοθετική ρύθμιση με την οποία μέσω σύναψης δανείου του Πράσινου Ταμείου με το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων να δημιουργείται χρηματοδοτική γέφυρα (Βridge Financing) έτσι ώστε το Πράσινο Ταμείο να εγγράφει μεν σήμερα κάποιον δήμο ως δικαιούχο του ποσού της απαλλοτρίωσης, αυτό δε να εκταμιεύεται με τη συντέλεση της απαλλοτρίωσης, επιβαρύνοντας τότε τον προϋπολογισμό του Ταμείου και όχι σήμερα.

Χρηματοδότηση από το Πράσινο Ταμείο

Στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων έχουν συσταθεί από το Πράσινο Ταμείο για λογαριασμό των δικαιούχων δήμων τέσσερις παρακαταθήκες συνολικού ποσού 78 εκατομμυρίων ευρώ, τα οποία εκταμιεύονται σταδιακά με την ωρίμαση της απαλλοτρίωσης για κάθε περίπτωση κοινόχρηστου χώρου. Από το ποσό αυτό έχουν εκταμιευθεί 44,9 εκατ. ευρώ και υπάρχει αδιάθετο περίπου 33,10 εκατ. ευρώ. Οπως εξηγεί στο «Βήμα της Κυριακής» η υπεύθυνη του προγράμματος για τις απαλλοτριώσεις στο Πράσινο Ταμείο κυρία Πόπη Φουσκοκολάκη: «Μέχρι σήμερα έχουν χρηματοδοτηθεί 27 δήμοι, για 47 περιπτώσεις κοινόχρηστων χώρων. Η επιφάνεια που έχει αφεθεί ελεύθερη εκτιμάται σε 100 στρέμματα ελεύθερων χώρων (χώροι πρασίνου, πλατειών, χώρων στάθμευσης και παιδικών χαρών) περίπου». Χαρακτηριστικές περιπτώσεις για τις οποίες έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία χρηματοδότησης αφορούν σε κοινόχρηστους χώρους στους δήμους: Αγρινίου (οδοί Βλαχερνών και Καζαντζάκη), Γαλατσίου (λόφος Παιδού), Αθηναίων (Ελαιώνας), Ηρακλείου Κρήτης (Αγ. Ιωάννης – Μεσαμπελιές – Φορτέτσα και περιοχή Δειλινά – Κορώνη – Μασταμπάς), Θεσσαλονίκης (Ν. Ελβετία, Πλατεία Μουσχούντη, κοινόχρηστοι χώροι στην οδό Σαχτούρη και στα Βυζαντινά τείχη), Καλλιθέας (λόφος Σικελίας), Μεσολογγίου (είσοδος πόλης), Ν. Ιωνίας (περιοχή Ανθρακωρυχεία και πλατεία Παπαφλέσσα), Νεάπολης Συκεών (τέσσερις κοινόχρηστοι χώροι), Περιστερίου (οδοί Λάρνακος και Αναπαύσεως), Χανίων Κρήτης (περιοχή Κουμπέ), Ωραιοκάστρου (περιοχή Γαλήνη), Χαλανδρίου (πλατεία Κιοσέ).