«Ηταν η εκτέλεση των τεσσάρων, όχι μόνο του Μπελογιάνννη»

«Γεννήθηκα χωρίς να γνωρίσω τον πατέρα μου. Εκείνος ήταν στην Ακροναυπλία. Ημουν παιδί της Κατοχής. Ωρίμασα πρόωρα. Το πρώτο πράγμα που έμαθα ήταν ότι ο πατέρας μου βρισκόταν στη φυλακή γιατί ήταν ιδεολόγος. Ημουν περήφανη γι’ αυτόν». Με αυτά τα λόγια αυτοσυστήνεται η Εφη Αργυριάδη, κόρη του Ηλία Αργυριάδη, ο οποίος εκτελέστηκε μαζί με τον Μπελογιάννη, τον Καλούμενο και τον Μπάτση από το μετεμφυλιακό κράτος στις 30 Μαρτίου 1952.

Είχε προηγηθεί τον Νοέμβριο του 1951 η εξάρθρωση του παράνομου δικτύου ασυρμάτων που διατηρούσε το ΚΚΕ στη βίλα «Αύρα» της Γλυφάδας, όπου είχε εγκατασταθεί ο Αργυριάδης οικογενειακώς, και σε σπίτι στην Καλλιθέα, στην κρύπτη του οποίου αυτοκτόνησε προτού τον συλλάβουν ο επικεφαλής του κλιμακίου των ασυρμάτων Νίκος Βαβούδης.

Η σύλληψη του Αργυριάδη έγινε τη νύχτα της 13ης προς 14η Νοεμβρίου από τα όργανα της Ασφάλειας Αθηνών.

Η Εφη Αργυριάδη, κόρη από την πρώτη γυναίκα του Αργυριάδη, Τριανταφυλλιά, η οποία συνελήφθη σε άλλη ταυτόχρονη επιχείρηση στον Πειραιά, ήταν στη βίλα της Γλυφάδας μαζί με τη δεύτερη γυναίκα του, Κατερίνα Δάλλα, και τις δύο μικρές κόρες τους, Ιωάννα και Ολυμπία. Παρέμειναν εκεί φρουρούμενες. Μία ημέρα μετά η Εφη Αργυριάδη ανακρίθηκε και υπέστη εικονική εκτέλεση σε ένα νταμάρι στους πρόποδες του Υμηττού, ενώ η Δάλλα βασανίστηκε στη Γενική Ασφάλεια και λίγες ημέρες μετά αυτοκτόνησε στο σπίτι της παίρνοντας χάπια. Ξεψύχησε στα χέρια της 13χρονης Εφης που είχε υπό την προστασία της τις μικρές αδελφές της, τις οποίες άρπαξε στην κυριολεξία το «Πατριωτικό Ιδρυμα Κοινωνικής Πρόνοιας και Αντιλήψεως». Τα ίχνη τους χάθηκαν. «Σε όλη μου τη ζωή πάλεψα αναζητώντας τις αδελφές μου, εκπληρώνοντας την άγραφη παρακαταθήκη του πατέρα μου να τις προστατεύω» λέει η ίδια. Υστερα από 28 χρόνια αποκαλύφθηκε ότι είχαν δοθεί για υιοθεσία σε πλούσιο ομογενή της Μασαχουσέτης στις ΗΠΑ.

Για πρώτη φορά συναντήθηκε με τον πατέρα της τον Ιούλιο του 1945 στα γραφεία του Κόμματος (Πειραιώς 7), όπου την είχε πάει ο θείος της Σάββας Λαζόπουλος, ο οποίος αργότερα ήταν ανάμεσα στους 29 κατηγορουμένους στη δίκη των ασυρμάτων. Εκτός από αυτόν στο εδώλιο κάθισαν και ο αδελφός του πατέρα της, Βασίλης, και άλλοι δύο συγγενείς, ο Βασίλης Πιτύρας, αδελφός της μητέρας της, και ο Δημήτρης Προδρομίδης, εξάδελφος της μητέρας της. Ολοι καταδικάστηκαν σε πολύχρονες φυλακίσεις. «Στα γραφεία της οδού Πειραιώς, κοντά στον πατέρα μου, έμεινα για περίπου τρεις μήνες. Εκεί ήταν η έδρα του τότε γραμματέα Νίκου Ζαχαριάδη, τον οποίο είχα γνωρίσει από κοντά. Ο πατέρας μου ήταν υπεύθυνος ασφαλείας του κτιρίου, όπου και μέναμε» αναφέρει η ίδια. Μέχρι που εγκαταστάθηκαν στη βίλα «Αύρα». Ο πολυμήχανος Αργυριάδης ήταν γνωστός από την εξορία για την τεχνική του δεξιοτεχνία. Εσκαψε υπόγεια κρύπτη όπου τοποθετήθηκαν δύο ασύρματοι και ένας πολύγραφος δικής του κατασκευής. Στη συνέντευξη που ακολουθεί η Εφη Αργυριάδη καταθέτει συγκλονιστικές λεπτομέρειες για τις συλλήψεις, ενώ επιρρίπτει ευθύνες στον Βαβούδη ότι άφησε εκτεθειμένους τους ασυρμάτους στην «Αύρα» και τον Αργυριάδη.

Συνηθίζεται να αναφερόμαστε κυρίως στον Μπελογιάννη, αφήνοντας σχεδόν στο παρασκήνιο τους συμπρωταγωνιστές του δράματος που παίχθηκε πριν από 65 χρόνια στο εκτελεστικό απόσπασμα…

«Αυτή η διαπίστωση ισχύει στο έπακρο. Το ερώτημα είναι: Οι άλλοι δεν έδωσαν τη ζωή τους, και μάλιστα κάποιοι τις ζωές μελών των οικογενειών τους; Επίσης, δεν είχε ο καθένας τους τη δική του διαδρομή; Είναι σταθερά εξαφανισμένοι οι συνεκτελεσθέντες από το ιστορικό πλαίσιο. Λένε και γράφουν: η εκτέλεση Μπελογιάννη, η δίκη Μπελογιάννη. Είναι η εκτέλεση των τεσσάρων. Και τότε ήταν η δίκη των «29» και η εκτέλεση των τεσσάρων. Από ‘κεί και πέρα ας κάνει τις αξιολογήσεις της η Ιστορία. Παλαιότερα δεν ανέφεραν καν τα ονόματά τους. Σαν να μην υπήρχαν. Αν μπορούσαν, θα τους διέγραφαν κιόλας! Υστερα επινοήθηκε το απαράδεκτο κλισέ «ο Μπελογιάννης και οι σύντροφοί του»».

Οταν συνελήφθη ο πατέρας σας, ήσασταν μόλις δεκατριών ετών. Τι θυμάστε από τις στιγμές εκείνες;

«Τα χαράματα της 14ης Νοεμβρίου 1951, όταν έγινε η σύλληψη του πατέρα μου, εγώ δεν βρισκόμουν στη βίλα «Αύρα». Κοιμόμουν στο πτηνοτροφείο, που διατηρούσαν πιο πάνω, στην Ανω Γλυφάδα (τότε στη μέση του πουθενά), αφενός για να δικαιολογείται η παρουσία του Τάκη Λαζαρίδη και της αδελφής του Ρούλας (σ.σ.: συμμετείχαν στον παράνομο μηχανισμό), και αφετέρου για να προβάλλεται προς τα έξω το πρόσχημα της εμπορικής δραστηριότητας. Ερχεται λοιπόν ένα τζιπ από τον χωματόδρομο έξω απ’ το πτηνοτροφείο με χωροφύλακες. Ενας χωροφύλακας –λαγωνικό! –έρποντας πάνω στη μάντρα με το πιστόλι στο χέρι και έναν φακό έφτασε στο δωμάτιο που ήμουν ξαπλωμένη, άυπνη. Τον έβλεπα να έρχεται, γιατί όλη η ένταση των προηγούμενων ημερών και η ανήσυχη ατμόσφαιρα μου κράταγαν τις αισθήσεις τεντωμένες. Μόλις τον είδα, σκέφτηκα: Ωχ, πάει ο πατέρας μου. Σπάει το τζάμι ο χωροφύλακας και μπαίνει στο δωμάτιο. Με σημαδεύει με το πιστόλι και ρίχνει το φως επάνω μου. «Ντύσου» μου λέει. Ντύθηκα κάτω απ’ την κουβέρτα. Με οδηγεί στο τζιπ και με μεταφέρει στην «Αύρα», όπου παρέμεινα φρουρούμενη μαζί με την Κατίνα Δάλλα και τις δύο μικρές αδελφές μου. Τον πατέρα μου τον είχαν ήδη συλλάβει και μεταφέρει στην Aσφάλεια».

Η προσωπικότητα του Αργυριάδη είναι άγνωστη. Τι άνθρωπος ήταν;

«Ηταν άνθρωπος ήρεμος ο πατέρας μου, λιγόλογος, ευαίσθητος. Ποτέ δεν ύψωνε τη φωνή. Μυαλό ευρηματικό και μεθοδικό, με ιδιαίτερες τεχνικές δεξιότητες (εξ ου και τα προσωνύμια «Ηφαιστος» και «Χρυσοχέρης») και τεράστια πείρα. Πάνω απ’ όλα ήταν ο πατέρας μου, που δεν πρόλαβα να χαρώ. Την παραμονή των εκτελέσεων ξεκίνησα με τα πόδια από τη Γλυφάδα για να τον επισκεφθώ στις φυλακές της Καλλιθέας. Φτάνοντας, οι φύλακες δεν μου επέτρεψαν να τον δω, με το πρόσχημα ότι είχε περάσει η ώρα του επισκεπτηρίου. Η απώλεια του στερνού αποχαιρετισμού με στοιχειώνει σε όλη μου τη ζωή. Εμαθε και ο πατέρας μου ότι δεν με άφησαν να τον δω».

Βρεθήκατε φρουρούμενη στο σπίτι σας μαζί με τη θετή μητέρα σας Κατερίνα Δάλλα και τις αδελφές σας, ενώ υποβληθήκατε σε εικονική εκτέλεση. Αναρωτιέται κάποιος αν μπορεί να αποτιμηθεί ψυχικά αυτή η δοκιμασία…

«Μπορεί να σας φανεί παράξενο: δεν φοβήθηκα ποτέ, δεν απογοητεύτηκα ποτέ. Τρία γεγονότα όμως με στιγμάτισαν: η είδηση της εκτέλεσης του πατέρα μου και το ότι δεν με άφησαν να τον δω για τελευταία φορά, η αυτοκτονία της Κατίνας Δάλλα και η αρπαγή των αδελφών μου».

Πώς οδηγήθηκε η Ασφάλεια στην αποκάλυψη του παράνομου μηχανισμού των ασυρμάτων;

«Η Ασφάλεια βρισκόταν στα ίχνη των ασυρμάτων αρκετό καιρό πριν από τις συλλήψεις. Αυτό φαίνεται τόσο μέσα από τα ανταλλαγέντα σήματα του Βαβούδη με την ηγεσία όσο και από τις εκ των υστέρων αποκαλυφθείσες αναφορές της Ασφάλειας. Ο ασύρματος της Γλυφάδας δεν λειτουργούσε ενάμιση περίπου μήνα πριν από τις συλλήψεις, αλλά η Ασφάλεια «τον είχε στο χέρι». Οταν το θεσμικό παρακράτος επέλεξε την κατάλληλη πολιτική στιγμή, έδωσε την εντολή να «αποκαλυφθούν» οι ασύρματοι».

«Ο Βαβούδης μάς άφησε εκτεθειμένους»

Η κυρία Αργυριάδη δίνει μια νέα διάσταση στην αποκάλυψη του δικτύου, υποστηρίζοντας ότι ο επικεφαλής του κλιμακίου των ασυρμάτων Νίκος Βαβούδης άφησε εκτεθειμένους τους ασυρμάτους στην «Αύρα» και άρα και τον Αργυριάδη και την οικογένειά του. «Ο Βαβούδης (αξιωματικός του σοβιετικού στρατού και άνθρωπος των Σοβιετικών στην Ελλάδα) αρκετές ημέρες πριν από τη σύλληψη του Αργυριάδη πήρε εσπευσμένα από την «Αύρα» την ασυρματίστρια Ρούλα Λαζαρίδου, η οποία στη συνέχεια, μέσω του παράνομου μηχανισμού, φυγαδεύθηκε στις ανατολικές χώρες. Τι περίμενε ή τι γνώριζε ο Βαβούδης και έκανε αυτή την κίνηση, ενώ ταυτόχρονα εξαφανίστηκε και ο ίδιος από τη Γλυφάδα; Ενώ γνώριζε καλύτερα παντός άλλου ότι η «Αύρα» είχε προ πολλού επισημανθεί και ότι ήταν θέμα χρόνου η εισβολή των κρατικών υπηρεσιών – γι’ αυτό και φυγάδευσε τη Ρούλα -, εν τούτοις άφησε εκτεθειμένα στη σίγουρη αποκάλυψη τα στοιχεία της κρύπτης και φυσικά στη σύλληψη τον Αργυριάδη και την οικογένειά του».

Ο πατέρας σας δεν είχε καταλάβει κάτι;
«Ο Αργυριάδης, πολύπειρος αγωνιστής, παρότι έβλεπε ξεκάθαρα πως κάτι δεν πήγαινε καλά, μένοντας πιστός στην εντολή του Κόμματος, δεν έφυγε από την «Αύρα», ούτε κατέστρεψε τους ασυρμάτους. Εμεινε εκεί περιμένοντας το αναπόφευκτο. Αλλά, πέρα από τον Αργυριάδη, πρωτίστως προκλήθηκε τεράστια ζημιά στο ίδιο το Κόμμα, αφού αφέθηκε εκτεθειμένο το «πειστήριο» της κατηγορίας περί «κατασκοπείας» εναντίον όχι μόνο των κατηγορουμένων αλλά κυρίως εναντίον του Κόμματος. Γιατί; Καμιά απάντηση δεν έχει δοθεί μέχρι σήμερα σ’ αυτό το θεμελιώδες ερώτημα».

Με τον Μπελογιάννη είχε επαφή ο Αργυριάδης;
«Από όσο γνωρίζω, ο Μπελογιάννης είχε μεταβεί στην «Αύρα» και έμεινε στην κρύπτη μία και μοναδική φορά. Είχαν μεταβεί μαζί με τον Βαβούδη, ο οποίος, ως επικεφαλής του κλιμακίου των ασυρμάτων, πηγαινοερχόταν στην κρύπτη της «Αύρας». Εκεί είχε συναντήσει τον Μπελογιάννη και ο πατέρας μου. Σημειώνω ότι ο πατέρας μου βρισκόταν διαρκώς σε επαφή (όσο και σε οξύτατη αντίθεση, συχνά και σύγκρουση) με τον Βαβούδη, ο οποίος αποφάσιζε για όλα».

Συμμερίζεστε την άποψη της Ελλης Παππά ότι υπεύθυνος για την εκτέλεση του Μπελογιάννη και συνακόλουθα και των συγκρατουμένων του ήταν ο Ζαχαριάδης;
«Η Ελλη Παππά αποδίδει ατομική ευθύνη στον Ζαχαριάδη, για την ακρίβεια προσωποποιεί την ευθύνη, αποδίδοντάς του σκόπιμες ενέργειες που οδήγησαν τον Μπελογιάννη μια ώρα αρχύτερα και αναπότρεπτα στο απόσπασμα. Ετσι καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «ο Μπελογιάννης έπρεπε να πεθάνει». Αυτή τη σκοπιμότητα την απορρίπτω κατηγορηματικά. Κατά τη γνώμη μου, πρέπει να αποσαφηνιστεί ποιο περιεχόμενο αποδίδεται στη λέξη «υπεύθυνος». Υπεύθυνος ειδικά για την εκτέλεση των τεσσάρων; Ή γενικότερα υπεύθυνος (μαζί με όλα τα μέλη του τότε Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ – το υπογραμμίζω αυτό) για την πολιτική απόφαση της λειτουργίας των παράνομων οργανώσεων σε συνθήκες βαριάς ήττας, που συνεπέφερε όχι μόνο αθρόες διώξεις, συλλήψεις, φυλακίσεις, αλλά και εκτελέσεις. Το ΚΚΕ, ακολουθώντας αυτή τη γραμμή, είναι σίγουρο ότι αναζητούσε ήρωες ώστε, τουλάχιστον στο ιδεολογικό – προπαγανδιστικό επίπεδο, να εμφανίσει μια «νίκη» απέναντι στη χαίνουσα πληγή της συντριπτικής ήττας».

Ηταν αναπότρεπτη η εκτέλεση;
«Εκτιμώ ότι η εκτέλεση των τεσσάρων ήταν αναπότρεπτη για πολλούς λόγους. Στο άγριο κλίμα του Ψυχρού Πολέμου, αφενός δόθηκε ένα καίριο πολιτικό και οργανωτικό πλήγμα στο ΚΚΕ, ματαιώνοντας ταυτόχρονα κάθε προσπάθεια πολιτικής επανεμφάνισής του υπό το νεοσυσταθέν σχήμα της ΕΔΑ, κατά δεύτερο ικανοποιήθηκαν ο αμερικανικός παράγοντας και ο στρατός ενώ, διά των εκλογών που ακολούθησαν, επιτεύχθηκε η επί το συντηρητικότερο πολιτική διακυβέρνηση της χώρας, με την άνοδο του στρατηγού Παπάγου στην εξουσία. Μ’ ένα σμπάρο πολλά τρυγόνια».

Πριν από λίγες ημέρες εγκαινιάστηκε η Μόνιμη Εκθεση «Ν. Μπελογιάννης». Πιστεύετε ότι γίνεται «καπηλεία» της μνήμης του Μπελογιάννη;
«Η καπηλεία της μνήμης είναι ίσως το μόνο αναμφισβήτητο στοιχείο που αναδείχθηκε από την απαράδεκτη φιέστα. Νιώθω θλίψη και θυμό. Ο Μπελογιάννης ήταν σφοδρός πολέμιος του συστήματος που τώρα τον καπηλεύεται πολιτικά «τιμώντας» τον. Η έως θανάτου πολιτική και αγωνιστική συνέπεια του Μπελογιάννη στα ιδεώδη του δεν μπορεί να «τιμάται» με διακομματική φιέστα, από όπου όλοι έφυγαν ευχαριστημένοι, κρατώντας στα δόντια από ένα κομμάτι πολιτικής λείας προς εκμετάλλευση. Ομως, η πολιτική – και όχι μόνο – εκμετάλλευση του Μπελογιάννη έχει παρελθόν. Κλασικό και κραυγαλέο παράδειγμα ιδιοτελούς εκμετάλλευσης, η Ελλη Παππά. Χωρίς καμιά αμφισβήτηση της πολύχρονης αγωνιστικής της πορείας, δεν μπορώ να μην επισημάνω ότι η εκλιπούσα, τόσο με τα γραπτά όσο και με τις ουκ ολίγες συνεντεύξεις και τηλεοπτικές εμφανίσεις της, καλλιέργησε μεθοδικά και πλάσαρε συστηματικά το χιλιοειπωμένο στόρι, ενώ μέσω της συναισθηματικής αγιοποίησης της σχέσης της με τον Μπελογιάννη κατέτεινε σε μια απαρασάλευτη σταθερά: τη μεθοδική φιλοτέχνηση του δικού της φωτοστέφανου».

«Αυτές οι στιγμές με έχουν σφραγίσει για ολόκληρη τη ζωή μου»

Μια δραματική διάσταση της ιστορίας της Εφης Αργυριάδη ήταν η αρπαγή των δύο μικρών αδελφών της. Η ίδια εξιστορεί τα γεγονότα:
«Ενα πρωινό, μερικές ημέρες μετά την αυτοκτονία της μητέρας των αδελφών μου Κατίνας Δάλλα, μπουκάρουν οι χωροφύλακες στην «Αύρα» και χωρίς να πουν τίποτα προσπαθούν να μου πάρουν τα παιδιά. Τραβάνε τα παιδιά. Εκείνα έχουν γαντζωθεί επάνω μου, κλαίνε. Η μεγαλύτερη, η Ιωάννα, μ’ έχει αγκαλιάσει και κρατιέται σφίγγοντας τις παλάμες της απ’ τη μαθητική ποδιά που φορούσα. Δεν ξέρω γιατί, αλλά φόραγα συνέχεια τη μαθητική ποδιά. Η μικρή Ολυμπία, βλέποντας την Ιωάννα να κλαίει και να αντιστέκεται, αρπάζεται απ’ την Ιωάννα και τσιρίζει. Για κάποιες στιγμές τα τραβούν οι χωροφύλακες, τα προστατεύω εγώ, κυριολεκτικά παλεύω, τους σπρώχνω, προσπαθώ να τους απωθήσω. Στο τέλος τα παίρνουν μέσα σ’ έναν κοπετό. Οπως έγραψε ο διοικητής της Υποδιοίκησης Χωροφυλακής Γλυφάδας, μοίραρχος Δημ. Κάβουρας, σε έγγραφο που απέστειλε προς το Γραφείο Εθνικής Ασφαλείας της Διοίκησης Χωροφυλακής Αθηνών, παρελήφθησαν [υπογραμμίζω τη λέξη] τα παιδιά «παρά του Πατριωτικού Ιδρύματος Κοινωνικής Πρόνοιας και Αντιλήψεως» διότι «κατόπιν της συλλήψεως του πατρός των Ηλία Αργυριάδη δι’ αναρχικήν δράσιν και του θανάτου της μητρός των Αικατερίνης Δάλλα έμειναν άνευ προστασίας και χωρίς τα απαιτούμενα μέσα συντηρήσεως». Αυτές οι στιγμές, περισσότερο και από την εικονική εκτέλεση, με έχουν σφραγίσει για ολόκληρη τη ζωή μου».