Ενα σύστημα ορίζεται ως πολύπλοκο όταν τα επί μέρους συστατικά του αλληλεπιδρούν διαδραστικά με πολλαπλούς τρόπους. Η πολυπλοκότητα ενός συστήματος περιγράφει τη συμπεριφορά του. Δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο αντιδρά όταν μεταβάλλονται τα συστατικά που το αποτελούν, και το ενδιαφέρον είναι να προβλεφθούν οι νέες ισορροπίες που θα προκύψουν από αυτές τις μεταβολές. Και αν αυτές είναι τέτοιας έντασης ώστε να το οδηγήσουν σε καταστάσεις ανεπιθύμητης αστάθειας –αντί σε μια νέα ισορροπίας -, να βρεθούν τρόποι αποκατάστασης της ισορροπίας.
Τα χρόνια μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την αποκρυστάλλωση του κόσμου σε δύο υπερδυνάμεις, καθώς και με τους θεσμούς που δημιουργήθηκαν για να επιτευχθεί η επιθυμητή ισορροπία –ΟΗΕ, ΔΝΤ, ΝΑΤΟ, ΚΟΜΕΚΟΝ, Παγκόσμια Τράπεζα, Διεθνής Οργανισμός Εμπορίου, Ευρωπαϊκή Ενωση, εγκατάλειψη του κανόνα του χρυσού κ.λπ., παρά τον Ψυχρό Πόλεμο πολλές κρίσεις αποτράπηκαν ακόμη και την τελευταία στιγμή, ώστε να μην οδηγηθούμε σε θερμό επεισόδιο, όπως συνέβη στο παρελθόν.
Μετά την πτώση του Τείχους, ο κόσμος μετατράπηκε σε πολυπολικό. Και με τη βοήθεια των θεσμών που λέγαμε, αλλά και από τον φόβο των πυρηνικών η ισορροπία του συστήματος δεν διαταράχθηκε. Παράλληλα η Ρωσία, η Κίνα, η Αμερική και η Ευρωπαϊκή Ενωση αποτέλεσαν βασικά συστατικά στον νέο χάρτη της πολυπλοκότητας, ενώ νέες περιφερειακές δυνάμεις, όπως η Τουρκία, η Βραζιλία, το Ιράν, διεκδικούν τον ρόλο τους. Με άλλα λόγια, το νέο τοπίο έγινε πιο πολύπλοκο και κατά συνέπεια πιο απρόβλεπτο.
Από τη χρηματοοικονομική κρίση του 2007 και μετά η ανθρωπότητα βρίσκεται σε συνεχή αναταραχή. Η κρίση της παγκοσμιοποίησης είναι η θρυαλλίδα που πυροδότησε τη μετάλλαξη της χρηματοοικονομικής κρίσης σε κρίση δανεισμού, σε κρίση του ευρώ και, τέλος, σε πολιτική κρίση σε πολλές χώρες. Κι όπως όλοι ξέρουμε από την Ιστορία, η πολιτική κρίση μπορεί να εξελιχθεί σε πολεμική, όπως χαρακτηριστικά κατέγραψαν πρόσφατα ο Γκορμπατσόφ, ο Κίσιντζερ κ.ά.
Τους τελευταίους μήνες τον τόνο στην κορύφωση της κρίσης δίνουν η προεκλογική ρητορική του Τραμπ, η αγγλική έξοδος από την ΕΕ και οι εντάσεις στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, καθώς και ο συνεχιζόμενος πόλεμος στη Μέση Ανατολή. Η ισορροπία των ηγεμονικών δυνάμεων έχει δύο αλληλένδετα στοιχεία: την οικονομία και την άμυνα. Με αυτή την έννοια και παρά το γεγονός ότι η Ρωσία είναι οικονομικά σημαντικά ασθενέστερη, το πεδίο της άμυνας αλλά και τα ατελείωτα λόγω μεγέθους σύνορά της την καθιστούν υπερδύναμη. Ποια είναι όμως εν συντομία τα στοιχεία που δημιουργούν εστίες έντασης; Και πώς μπορούν να ελεγχθούν;
Για την Αμερική, η εκλογή ενός εμφανώς αφερέγγυου και τελικά επικίνδυνου προέδρου δημιουργεί συνεχώς ζητήματα αστάθειας που ελπίζουμε να ελεγχθούν από τους ισχυρούς θεσμούς της. Η απόφαση αποδυνάμωσης των εγγυήσεων που παρέχει στους συμμάχους του ΝΑΤΟ, η ανοιχτή πολεμική κατά της ΕΕ και η πολιτική προστατευτισμού για τα εμπορεύματα και απορρύθμισης για την οικονομία-«καζίνο» είναι χαρακτηριστικά που μπορούν ανά πάσα στιγμή να οδηγήσουν σε επικίνδυνες εντάσεις.
Για την Ευρώπη, οι πολλαπλές κρίσεις των τελευταίων ετών, με κορυφαία την πολιτική, ο κίνδυνος κατάρρευσης του ευρώ, η έξοδος της Μεγάλης Βρετανίας, η ουκρανική κρίση και η απειλή ανόδου δυνάμεων αποσταθεροποίησης θυμίζουν μπαρουταποθήκη κοντά σε πυρκαγιά. Για την ΕΕ μπορούμε να πούμε ότι οι άμεσες προτεραιότητες είναι η αλλαγή της αρχιτεκτονικής της ευρωζώνης, ώστε το αποθετικό νόμισμα να συνεχίσει να παρέχει τα προνόμια φτηνών επιτοκίων που είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη. Η δημιουργία εδάφους ώστε η Μεγάλη Βρετανία να επιστρέψει στην Ενωση μετά την έξοδο και να μειωθούν οι αρνητικές επιπτώσεις που είναι ήδη ορατές και στα δύο μέρη, αλλά και να σταθεροποιήσει την αμυντική συνοχή της ηπείρου.
Για την Κίνα, το ολοκληρωτικό καθεστώς προσπαθεί να επιβιώσει στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία, οι «φούσκες», η διαφθορά και οι εντάσεις στη Νότια Κίνα αποτελούν προάγγελους ανατροπών με διεθνείς επιπτώσεις. Προς το παρόν δείχνει λιγότερο ασταθής και προσηλωμένη στην πολιτική ανοιχτών εμπορικών συνόρων.
Τέλος, για τη Ρωσία, τα θερμά μέτωπα με τη Δύση στην Ουκρανία και στη Μέση Ανατολή, αλλά και η αδυναμία της να μεταρρυθμίσει την οικονομία, καθώς και η μείωση της τιμής του πετρελαίου την καθιστούν ευέξαπτο και απρόβλεπτο παράγοντα. Δεν πρέπει να παραλείψουμε και τον πολιτικό κυβερνοπόλεμο που εξαπολύεται από τα εδάφη της Ουκρανίας.
Φυσικά και άλλοι παράγοντες επηρεάζουν τις εξελίξεις, όπως η τρομακτική εξέλιξη της νέας τεχνολογίας που αφαιρεί θέσεις εργασίας με ταχύτατους ρυθμούς, η αστάθεια σε μεγάλες συστημικές τράπεζες κ.λπ., η χλιαρή ανάπτυξη, το Μεταναστευτικό, η ανισοκατανομή του πλούτου. Ωστόσο εκείνο που προέχει είναι να γίνουν συντονισμένες προσπάθειες, ώστε να παγώσουν οι φωτιές και να παγιωθεί η εμπιστοσύνη σε πρώτη φάση.
Ας ευχηθούμε ότι οι ηγεσίες αυτού του κόσμου θα συνειδητοποιήσουν πως βρισκόμαστε σε εποχή που μοιάζει με τις παραμονές των δύο μεγάλων πολέμων. Και οι λαοί να στρατευθούν στην υπόθεση της ειρήνης και στην απαλλαγή τους από τους λαϊκιστές κάθε είδους.
Ο κ. Αντώνης Τριφύλλης είναι πρώην στέλεχος της ΕΕ.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
