Το πρώτο Brexit ήταν… γεωλογικό!

Οι Λευκοί Βράχοι του Ντόβερ αποτελούν διαχρονικά ένα διάσημο «σήμα κατατεθέν» της Βρετανίας: έχουν τραγουδηθεί, έχουν γίνει ταινία και έχουν απαθανατιστεί σε εκατομμύρια αναμνηστικές φωτογραφίες και καρτ ποστάλ. Πέραν της επιβλητικής ομορφιάς τους όμως, έχουν, όπως αποδεικνύεται, να πουν και μια πολύ ενδιαφέρουσα γεωλογική ιστορία: δείχνουν πώς ακριβώς έγινε το… πρώτο Brexit –πώς δηλαδή η Βρετανία αποχωρίστηκε από την ηπειρωτική Ευρώπη και έγινε νησί.

Πριν από περίπου μισό εκατομμύριο χρόνια η Γη βρισκόταν σε μια εποχή παγετώνων. Στη «γειτονιά» της σημερινής Βόρειας Ευρώπης οι πάγοι απλώνονταν στη Βόρεια Θάλασσα από τη Βρετανία ως τη Σκανδιναβία. Επειδή, όπως συμβαίνει στις παγετώδεις περιόδους, η στάθμη της θάλασσας βρισκόταν πολύ χαμηλότερα, ο πορθμός της Μάγχης ήταν στεριά, μια παγωμένη τούνδρα, την οποία διέτρεχαν αρκετοί ποταμοί. Πώς αυτή η ξηρά σκεπάστηκε εντελώς από το νερό με αποτέλεσμα η Βρετανία να γίνει νησί; Μια από τις επικρατέστερες θεωρίες έχει υποστηρίξει ότι η αιτία ήταν η αποστράγγιση μιας τεράστιας λίμνης η οποία βρισκόταν στο νότιο άκρο του παγετώνα που κάλυπτε τη Βόρεια Θάλασσα, αλλά ως σήμερα κάτι τέτοιο δεν είχε αποδειχθεί. Η απόδειξη ήρθε τελικά την περασμένη εβδομάδα: μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Nature Communications» έδειξε ότι κάποτε το Ντόβερ της Βρετανίας και το Καλέ της Γαλλίας ήταν ενωμένα με μια «γέφυρα» ξηράς η οποία κατέρρευσε πριν από 440.000 χρόνια από την υπερχείλιση μιας κολοσσιαίας λίμνης.

«Με βάση τα στοιχεία που είδαμε, πιστεύουμε ότι ο πορθμός του Ντόβερ πριν από 440.000 χρόνια θα πρέπει να ήταν μια τεράστια βραχώδης λωρίδα από ασβεστολιθικά πετρώματα η οποία ένωνε τη Βρετανία με τη Γαλλία και έμοιαζε περισσότερο με την παγωμένη τούνδρα της Σιβηρίας παρά με το πράσινο περιβάλλον που γνωρίζουμε σήμερα» δήλωσε σε δελτίο Τύπου η Τζένι Κόλιερ από το Imperial College του Λονδίνου, εκ των συγγραφέων της μελέτης. «Θα πρέπει να ήταν ένας ψυχρός κόσμος διάσπαρτος με καταρράκτες που έπεφταν επάνω από τους φημισμένους ασβεστολιθικούς γκρεμούς που βλέπουμε ακόμη σήμερα στους Λευκούς Βράχους του Ντόβερ».

Πριν από 10 χρόνια μια ομάδα ερευνητών από το Imperial College εντόπισε στον βυθό του στενότερου τμήματος του πορθμού της Μάγχης γεωλογικές ενδείξεις για την ύπαρξη γιγαντιαίων κοιλάδων. Οι επιστήμονες θεώρησαν ότι αυτό υποδήλωνε πως κάποτε εκεί σημειώθηκε μια τεράστια πλημμύρα και υπέθεσαν ότι η πλημμύρα αυτή προκλήθηκε από τη ρήξη μιας ασβεστολιθικής βραχώδους λωρίδας η οποία κάποτε θα πρέπει να ένωνε τη Βρετανία με τη Γαλλία. Θέλοντας να διερευνήσουν το ζήτημα περαιτέρω, συνεργάστηκαν με συναδέλφους τους από το Βασιλικό Αστεροσκοπείο του Βελγίου και τα πανεπιστήμια της Γάνδης στο Βέλγιο και της Λιλ και της Βρετάνης στη Γαλλία. Ετσι έφθασαν σε αυτή τη νέα μελέτη η οποία δείχνει για πρώτη φορά λεπτομερώς πώς η Βρετανία έχασε τη σύνδεσή της με την «άλλη πλευρά».

Οι ερευνητές μελέτησαν διεξοδικά το σύστημα των κοιλάδων καθώς και τεράστιες «τρύπες» που εντόπισαν στον βυθό του πορθμού. Οπως δείχνουν στο άρθρο τους, πράγματι στο σημείο αυτό υπήρχε μια βραχώδης λωρίδα από ασβεστολιθικά πετρώματα η οποία λειτουργούσε σαν φράγμα, πίσω από το οποίο βρισκόταν μια τεράστια λίμνη, στο νότιο άκρο του παγετώνα της Βόρειας Θάλασσας. Η πρώτη υπόθεση για αυτή τη «χαμένη» λίμνη είχε διατυπωθεί πριν από έναν αιώνα και η νέα μελέτη όχι μόνο επιβεβαιώνει την ύπαρξή της αλλά επίσης περιγράφει πώς η υπερχείλισή της πριν από 440.000 χρόνια δημιούργησε πελώριους καταρράκτες οι οποίοι διέβρωσαν σιγά σιγά το φράγμα των βράχων και τελικά το έσπασαν πλημμυρίζοντας τις κοιλάδες. Οι επιστήμονες θεωρούν ότι οι επτά τεράστιες τρύπες στον βυθό είναι «λεκάνες αποτόνωσης» σκαμμένες στον βράχο στα σημεία όπου έπεφταν τα νερά των καταρρακτών. Εκτείνονται σε μια γραμμή από το Ντόβερ ως το Καλέ, η διάμετρός τους είναι αρκετά χιλιόμετρα και το βάθος τους γύρω στα 100 μέτρα: τα στοιχεία αυτά υποδηλώνουν ότι οι καταρράκτες που τις σχημάτισαν έπεφταν από μια ενιαία βραχώδη λωρίδα η οποία είχε μήκος 32 χιλιόμετρα και ύψος 100 μέτρα –μια «γέφυρα στεριάς» ανάμεσα στη Βρετανία και στην Ευρώπη.

Το πλήρες άνοιγμα του πορθμού της Μάγχης, σύμφωνα με άλλα ευρήματα των ερευνητών, ακολούθησε εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια αργότερα, ύστερα από μία ακόμα κολοσσιαία πλημμύρα. Τα στοιχεία που έχουν στη διάθεσή τους ως τώρα δεν επιτρέπουν την ακριβή χρονολόγησή της, όμως εκτιμούν ότι θα πρέπει να προκλήθηκε πριν από 160.000 χρόνια, από την υπερχείλιση άλλων, μικρότερων λιμνών του παγετώνα. Το κύριο συμβάν θεωρείται όμως το πρώτο «σπάσιμο» της «στεριανής γέφυρας» ανάμεσα στο Ντόβερ και στο Καλέ, γιατί αυτό επέτρεψε στα νερά της δεύτερης πλημμύρας να προχωρήσουν πιο κάτω. Οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι αν δεν συνέπιπταν μια σειρά από τυχαίες γεωλογικές συνθήκες η Βρετανία ενδεχομένως θα ήταν ακόμη συνδεδεμένη με την ηπειρωτική Ευρώπη –θα ήταν δηλαδή μια χερσόνησος, όπως είναι η Δανία.

«Το σπάσιμο αυτής της γέφυρας ξηράς ανάμεσα στο Ντόβερ και στο Καλέ αποτέλεσε αναντίρρητα ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στην ιστορία της Βρετανίας, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση της ταυτότητας του νησιωτικού έθνους που έχουμε ακόμη σήμερα» παρατήρησε ο Σαντζίβ Γκούπτα, καθηγητής στο Imperial College του Λονδίνου και πρώτος συγγραφέας της μελέτης. «Οταν αργότερα η παγετώδης περίοδος τελείωσε και η στάθμη της θάλασσας ανέβηκε πλημμυρίζοντας τις κοιλάδες, η Βρετανία έχασε τη φυσική σύνδεσή της με τη στεριά. Αν όμως δεν είχε επέλθει αυτή η δραματική ρήξη, η Βρετανία θα εξακολουθούσε να αποτελεί κομμάτι της Ευρώπης. Αυτό ήταν το Brexit 1.0 –το Brexit για το οποίο δεν ψήφισε κανένας».