Mαθήματα αμερικανικής ιστορίας

William J. Lederer και Eugene Burdick
The Ugly American
W.W. Norton & Company, Νέα Υόρκη και Λονδίνο
πρώτη έκδοση 1951, σελ. 288

Το μυθιστόρημα The Ugly American των Ουίλιαμ Λέντερερ και Γιουτζίν Μπάρντικ, ένα βιβλίο με εξέχουσα θέση στην αμερικανική πεζογραφία που δεν παύει να συζητείται και που συνεχώς επανέρχεται στα φιλολογικά σαλόνια, είναι κάτι μεταξύ της «Τριλογίας» του Στρατή Τσίρκα, του «Κιβώτιου» του Αρη Αλεξάνδρου και του «Στοιχεία για τη δεκαετία του ’60» του Θανάση Βαλτινού, εμβληματικά μυθιστορήματα που άνοιξαν νέους ορίζοντες και «απασφάλισαν» ήσυχες πολιτικές και άλλες συνειδήσεις. Αν και εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1951, εν τούτοις ποτέ δεν έπαψε να κυκλοφορεί με συνεχείς επανεκδόσεις. Μελετήθηκε και μελετάται μετά μανίας στα αμερικανικά κάμπους, μιας και είναι ένα από τα πρώτα αμερικανικά πολιτικά μυθιστορήματα: εξετάζει τον άξεστο, εγωιστή, μυωπικό, υπερόπτη και αλαζόνα Αμερικανό που εκείνη την εποχή πολεμούσε στο Βιετνάμ. Πολλοί συγχέουν τον «Αξεστο Αμερικανό» με ένα άλλο μυθιστόρημα που κυκλοφόρησε το 1955 και που εξελίσσεται στη Νοτιοανατολική Ασία, τον «Ησυχο Αμερικανό» του Γκράαμ Γκριν. Οι συγγραφείς του βιβλίου, Ουίλιαμ Λέντερερ (1912-2009) και Γιουτζίν Μπάρντικ (1918-1965), αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού, στο βιβλίο τους επισημαίνουν τις αστοχίες και αποτυχίες της εξωτερικής πολιτικής της πατρίδας τους στην Ασία.

«Ο άξεστος Αμερικανός», ένα μυθιστόρημα που το ξέρουν ακόμη και όσοι δεν το έχουν διαβάσει, είναι μία σειρά από σκαριφήματα πραγματικών ιστοριών και αληθινών ανθρώπων τους οποίους οι δύο συγγραφείς συνάντησαν κατά τις περιπλανήσεις τους στη Νοτιοανατολική Ασία ενώ υπηρετούσαν στο Πολεμικό Ναυτικό. (Η αλήθεια είναι το βιβλίο ότι επρόκειτο να εκδοθεί ως non-fiction αλλά για εμπορικούς και μόνο λόγους χαρακτηρίστηκε και κυκλοφόρησε ως μυθιστόρημα.) Στον «Αξεστο Αμερικανό» απεικονίζεται ο αγώνας κατά του κομμουνισμού στη φανταστική χώρα Σαρκχάν. Αξεστος Αμερικανός είναι ένας εκατομμυριούχος μηχανικός, ο Χόμερ Ατκινς του οποίου τα ροζιασμένα, μέσα στη λίγδα χέρια σού δίνουν την εντύπωση ότι είναι άξεστος. Ο Χόμερ, κατά τους συγγραφείς, είναι ο πεφωτισμένος πρεσβευτής τον οποίο η Αμερική όφειλε να στείλει στον κόσμο: είναι ο άνθρωπος που ξέρει την ντόπια κουλτούρα, συγχρωτίζεται με τον απλό άνθρωπο, μαθαίνει τη γλώσσα της χώρας που τον φιλοξενεί, μαθαίνει τα ήθη και τα έθιμα των κατοίκων της, μπαίνει μέσα στη σκηνή του αρχηγού του χωριού και τρώει όπως εκείνος με τα χέρια, είναι πραγματιστής. Ετσι ασκείται η εξωτερική πολιτική, μας λένε οι συγγραφείς, όχι με τη σφαγή Μι Λάι, τις εξαγγελίες τύπου «de-mo-cra-cy» του Τζορτζ Μπους ή τη γενικευμένη ρητορική κατά μουσουλμάνων και μεταναστών του Τραμπ.

Τον Δεκέμβριο του 2001, με νωπές ακόμη τις μνήμες της 11ης Σεπτεμβρίου, o ένας εκ των συγγραφέων, ο 89χρονος τότε Ουίλιαμ Λέντερερ έδωσε συνέντευξη στο περιοδικό The Boston Globe Magazine. Μεταξύ άλλων είπε ότι η Αμερική σήμερα κάνει τα ίδια λάθη που έκανε κατά τον πόλεμο στο Βιετνάμ και κατά τον Ψυχρό Πόλεμο: σε έναν κόσμο πιο επικίνδυνο από τότε, συμπεριφέρεται αλαζονικά, δεν σέβεται τους συμμάχους της και δεν γνωρίζει τους εχθρούς της.

Το βιβλίο, όταν κυκλοφόρησε για πρώτη φορά, γνώρισε μεγάλη επιτυχία, ήταν στη θέση των Best Seller για σχεδόν ενάμιση χρόνο. Εγινε δε συνώνυμο του πολιτικού μυθιστορήματος και μέχρι σήμερα έχει πωλήσει εκατομμύρια αντίτυπα σε πολλές γλώσσες, σε πολλές χώρες. Ενας πολιτικός που επηρεάστηκε από το βιβλίο αυτό ήταν ο τότε γερουσιαστής Τζον Κένεντι που χάρισε από ένα αντίτυπο σε όλους τους συναδέλφους του στη Γερουσία, προτρέποντάς τους να το διαβάσουν. Το 1963 το βιβλίο γυρίστηκε ταινία με τον Μάρλον Μπράντο στον ρόλο του πρεσβευτή Χάρισον Κάρτερ ΜακΓουάιτ, όμως δεν πήρε καλές κριτικές και δεν κατάφερε να γίνει εμπορική επιτυχία.

Επίκαιρο

Σήμερα υπάρχουν επιπρόσθετοι λόγοι που το μυθιστόρημα επανέρχεται στη δημόσια σφαίρα, διότι η εκλογή του απρόβλεπτου Τραμπ στη θέση του πλανητάρχη το κάνει επίκαιρο: δείχνει ότι τίποτα δεν έμαθαν οι Αμερικανοί μετά από 70 χρόνια αδιάλλακτης εξωτερικής πολιτικής. Η παγκόσμια τάξη εξαρτάται από το εκρηκτικό ταμπεραμέντο και τον ζοφερό λαϊκισμό του αμερικανού προέδρου, ο οποίος φαίνεται να μην έχει ιδέα πόσο επικίνδυνος είναι, τόσο για την Αμερική όσο και για τον υπόλοιπο κόσμο, ο απομονωτισμός που έχει επιλέξει. Σήμερα, με τα νέα ιστορικά δεδομένα και που κέντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος δεν είναι η Νοτιοανατολική Ασία αλλά η Μέση Ανατολή αλλά ίσως και η Ευρώπη, o αμερικανός πρόεδρος έχει ανάγκη να «ακούσει» τη φωνή του πρεσβευτή Χόμερ Ατκινς: «Ο μέσος Αμερικανός είναι ο καλύτερος πρεσβευτής της Αμερικής, δεν πηγαίνει σε μια χώρα για να φέρει με το ζόρι «δη-μο-κρα-τία» με ελάχιστη γνώση της εντοπιότητας και καθόλου υπομονή. Χρειάζεται αυξημένη προσοχή η εξωτερική πολιτική καθώς οι ΗΠΑ, ειδικά σήμερα, προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τρομοκρατικές επιθέσεις».