Αναζητώντας ταυτότητα μέσα από έναν παράφορο έρωτα

«

Γκαρθ Γκρίνγουελ
Αυτό που σου ανήκει
ΜετάφρασηΤόνια Κοβαλένκο
Εκδόσεις Καστανιώτη, 2016
σελ. 240, τιμή 12,72 ευρώ

Πες μου ποιον στοιχειώνεις να σου πω ποιος είσαι». Ο Μπρετόν ήταν στοιχειωμένος από την αφοπλιστική σαγήνη που του ασκούσε μια περιπλανώμενη ψυχή. Από την αινιγματική, αλλοπρόσαλλη και ανεξιχνίαστη Νάντια, όπως αφηγείται στο ομώνυμο έργο του. Η παρουσία της αποκαλύπτει την ανατρεπτική σημασία του έρωτα στη ζωή. Ενός έρωτα που θα είναι παράφορος ή δεν θα υπάρξει. Ενα εγκώμιο στον έρωτα είναι η Νάντια, όπως και το μυθιστόρημα Αυτό που σου ανήκει του Γκαρθ Γκρίνγουελ. Ο αφηγητής είναι στοιχειωμένος από ένα πλάσμα που δεν διαθέτει τίποτα από την εναλλακτική γοητεία εκείνης της ηρωίδας. Είναι ένας επί πληρωμή εκδιδόμενος νεαρός. Ο έρωτάς τους δεν συμβαίνει στο μαγευτικό Παρίσι, στους διαποτισμένους από αισθητική δρόμους της γαλλικής πρωτεύουσας, αλλά σε μια αντιποιητική χώρα όπως είναι η Βουλγαρία, σε μια πόλη που δεν ονειρεύεσαι να είσαι. Κι όμως στη Σόφια ο Μίτκο θα ταράξει και θα στοιχειώσει τον αμερικανό καθηγητή ξένων γλωσσών. Ο Μίτκο θα του μάθει ποιος είναι. Ο συγγραφέας-αφηγητής που συνομιλεί με τον Καβάφη και τον Γουίτμαν μαθαίνει ποιος είναι από τον άθλιο, άλαλο, άξεστο, αγράμματο Μίτκο. Δεν έχει όνομα ο αφηγητής γιατί είναι κομματιασμένος. Είναι κατακερματισμένος, και ο έρωτάς του για τον Μίτκο θα τον οδηγήσει σε μια συνάντηση, όχι με την ταυτότητά του, όχι με την ψευδαίσθηση ενός ενοποιημένου εαυτού, αλλά με τα διάσπαρτα σε Ευρώπη και Αμερική κομμάτια του δικού του εαυτού που αναζητούν ένα νόημα, μια μνήμη συναρμολόγησης. Μέσα σε δημόσιες τουαλέτες, σε φθηνά ξενοδοχεία, σε χώρους απογυμνωμένους από συναίσθημα, θα ψηλαφίσει τον υποφωτισμένο κόσμο των αισθημάτων και της καταγωγής του. Θα έλθει σε επαφή με το αίτημά του, που δεν είναι παρά ένα αίτημα αγάπης. Τι κι αν το αίτημα αυτό θα μείνει –όπως κάθε τέτοιο αίτημα –έωλο; Το μυαλό θα αφυπνισθεί στο έπακρο. Ο Μίτκο θα γίνει ένας επιταχυντής της σκέψης και της ύπαρξης του συγγραφέα.

Η βουλιμία της ύπαρξης

Να κατέχω τον άλλον, να κατέχομαι από αυτόν, να με χειραγωγεί, να χειραγωγούμαι, να δοκιμάζω τα όρια του φόβου μου, των αντοχών μου, να πειραματίζομαι με τα στενά σύνορα του σώματός μου, να ονειρεύομαι αχανείς εκτάσεις εαυτού. Πέρα μακριά, στην άλλη όχθη μιας ανορεξίας της ύπαρξης. Κι ας με απειλεί με αφανισμό η βουλιμία της ύπαρξης. Η ανορεξία είναι θάνατος. Σκέτος θάνατος. Να εγκαλώ και να εγκαλούμαι από την επιθυμία μου. Να περιπλανιέμαι στα σκοτεινά μονοπάτια της ύπαρξης με μια ευπιστία μικρού παιδιού που αγνοεί τον κίνδυνο. Ενός παιδιού που απολαμβάνει, έστω για μία μόνο στιγμή, αυτή την άγνοια. Η στιγμή αυτή δικαιώνει την ύπαρξη. Να αναζητώ αναπάντεχες γέφυρες με το παρελθόν, με τον πατέρα, τη μητέρα, τους σημαντικούς άλλους στη ζωή μου. Στο τώρα μου, να αναζητώ την αρχή, τη ρίζα της ύπαρξης, τότε που ξεκινάνε οι εγγραφές και τα αποτυπώματα μιας ζωής, και μιας ταυτότητας καταδικασμένης συνεχώς να μας διαφεύγει. Ο Αμερικανός Γκαρθ Γκρίνγουελ επιλέγει να διαπραγματευθεί τα μυστικά της ταυτότητάς του μέσα από έναν παράξενο ομοφυλοφιλικό έρωτα, που συνεχώς τον διαψεύδει και τον αφήνει πιο έκθετο και πιο μόνο στη μοναξιά του. Ωστόσο του ανοίγει χαραμάδες επικοινωνίας με την επικράτεια της ύπαρξής του, με το αίτημα μιας ασφάλειας που έχει την καταγωγή του στην παιδική ηλικία, στη σχέση με το σημαίνον πατέρας.

Παραθέτω εδώ μια εξαιρετικά δοσμένη σκηνή, σε ένα πάρκο της Σόφιας, όπου ο αφηγητής παρατηρεί ένα κοριτσάκι που παίζει με τον πατέρα του στην ακροποταμιά. «Επανειλημμένα έσκυψε μπροστά και επανειλημμένα τινάχτηκε πίσω, επιστρέφοντας ξεκαρδισμένη στο σταθερό σημείο της. Την τέταρτη ή πέμπτη φορά που το έκανε αυτό έσκυψε πιο πολύ απ’ ό,τι τις προηγούμενες, και ο άντρας αναγκάστηκε να τεντώσει το χέρι που τη συγκρατούσε. Αυτή τη φορά η πιτσιρίκα δεν έβαλε τα γέλια, λες και είχε εκπλαγεί ή ίσως τρομάξει κιόλας από το ίδιο της το θάρρος, από το ρίσκο που πήγε να σκύψει τόσο, έστω κι αν δεν υπήρχε κανένα ρίσκο, αφού το πατρικό χέρι ήταν σταθερά τυλιγμένο γύρω της, έπεσε προς τα πίσω, στο στήθος του πατέρα της, κι απλώνοντας τα χεράκια ν’ αδράξει τον λαιμό του, του τράβηξε το κεφάλι προς τα κάτω και το ακούμπησε στο δικό της. Μόνο τότε γέλασε πάλι, μόλις κλείστηκε στην αγκαλιά του πατέρα, γέλασε με μια χαρά σχεδόν άγνωστη σ’ εμένα, τη γεμάτη πεποίθηση χαρά πως μέσα στον κόσμο υπήρχε γι’ αυτήν μια ασφαλής εστία… Εμειναν έτσι σφιχταγκαλιασμένοι οι δυο τους πολλή ώρα, σε μια περίπτυξη σωμάτων που σπάνια βλέπει κανείς δημόσια… Ναι, είναι αναπόδραστο, σκέφτηκα, καθώς ο πατέρας και η κορούλα του σηκώνονταν κι απομακρύνονταν από την όχθη, τη στιγμή ακριβώς που συνειδητοποιούμε πλήρως τον εαυτό μας βιώνουμε τον αποχωρισμό και μια απώλεια που σε όλη την υπόλοιπη ζωή μας θα γυρεύουμε να αποκαταστήσουμε».

Η σκηνή αυτή είναι αποκαλυπτική. Μας αποκαλύπτει έναν συγγραφέα που γράφει και βλέπει με μια χάρη αντίστοιχη της Βιρτζίνια Γουλφ. Συγγραφικά μάτια που λειτουργούν σαν κάμερα αληθείας. Κι αυτό που βλέπει το μεταμορφώνει καθώς το βλέπει και αναγορεύει την ταπεινή στιγμή σε μια, άξια να υπάρχει, στιγμή. Εχω την αίσθηση ότι το παραπάνω απόσπασμα φανερώνει, τουλάχιστον στα μάτια μου, το τι γύρευε ο εγγράμματος καθηγητής από έναν εκδιδόμενο, σχεδόν αφασικό, νεαρό Βούλγαρο, τι επιθυμούσε από αυτόν, μέσα από μιαν άγνωστη και ραγισμένη γλώσσα. Αναζητούσε την αποκατάσταση ενός αποχωρισμού. Τη μεταμόρφωση της πληγής. Ιερόσυλο αίτημα. Ιδού όμως η μεγάλη δυνατότητα που αυτός ο συγγραφέας έξοχα, θα έλεγα αριστοτεχνικά, χειρίζεται. Εχοντας ως σύμμαχό του τη δύναμη της γραφής, τον δίαυλο της λογοτεχνίας. Το μεγάλο ζητούμενο, η μεταμόρφωση, καθίσταται εφικτή. Οι δημόσιες τουαλέτες μεταμορφώνονται σε τόπους εξαίσιας περιπλάνησης, μια άγνωστη γλώσσα αποκτά ειρμό και νόημα, η μοναξιά διαρρηγνύεται. Τι κι αν επιστρέφει δριμύτερη; Το θαύμα έχει ήδη συντελεστεί. Το θαύμα της γραφής στη θέση της ανεπιστρεπτί χαμένης αρχικής αγκαλιάς. Το Αυτό που σου ανήκει δεν είναι ένα εγκώμιο στον ομοφυλοφιλικό έρωτα. Δεν είναι ένα εγκώμιο στον έρωτα. Είναι, εν τέλει, ένα μεγάλο εγκώμιο στην ίδια τη λογοτεχνία και, υπό αυτή την έννοια, μια ευκαιρία να σκεφτούμε τη ζωή μας αλλιώς. Ενα σπουδαίο πρώτο μυθιστόρημα.

Η κυρία Φωτεινή Τσαλίκογλου είναι συγγραφέας και καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.