Στο Αιγαίο μπαίνει… taxis

Υπό καθεστώς μερικής ή ολικής προστασίας θα πρέπει να τεθεί περίπου το 19% του Αιγαίου, ώστε να προστατευθεί επαρκώς η πλούσια βιοποικιλότητα που φιλοξενεί. Αυτό προέκυψε από το έργο MARISCA για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό στο Αιγαίο το οποίο μόλις ολοκλήρωσε η ερευνητική ομάδα του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών, του Πανεπιστημίου Αιγαίου και του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Ερευνας της Νορβηγίας. Στο ερώτημα γιατί χρειάζεται χωροταξία στη θάλασσα την απάντηση έχει δώσει εδώ και καιρό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Σημαντικοί οικονομικοί κλάδοι στηρίζουν στη θαλάσσια χωροταξία την ασφάλεια των επενδύσεών τους: ενέργεια, τουρισμός, ιχθυοκαλλιέργειες, εξόρυξη ορυκτών, ναυτιλία και ναυπηγική.

Η σκυτάλη στην Πολιτεία

Η Ελλάδα μόλις πρόσφατα ενσωμάτωσε στην εθνική της νομοθεσία τη σχετική κοινοτική οδηγία 2014/89/ΕΕ. Πρέπει ωστόσο το αργότερο έως τον Μάρτιο του 2021 να αποκτήσει μια εθνική χωρική στρατηγική για τον θαλάσσιο χώρο, είτε με ένα γενικό χωροταξικό σχέδιο είτε με τοπικά σχέδια τα οποία θα καλύπτουν όλα τα ελληνικά πελάγη. Σήμερα οι προστατευόμενες περιοχές Natura καλύπτουν στο Αιγαίο το 4,9% των εθνικών χωρικών υδάτων (ή 2,3% αν περιλάβουμε και τα διεθνή ύδατα), δηλαδή ποσοστό σημαντικά μικρότερο του 19%, όπως αναφέρει στο «Βήμα», ο συντονιστής του προγράμματος, αναπληρωτής καθηγητής κ. Στέλιος Κατσανεβάκης. Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη ότι οι περισσότερες θαλάσσιες Natura δεν έχουν φορείς διαχείρισης, ούτε διαχειριστικά σχέδια, τα πραγματικά επίπεδα προστασίας είναι ιδιαιτέρως χαμηλά.

Το πρώτο βήμα για να αποκτήσει η χώρα έναν σχεδιασμό για την κατανομή των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων στη θάλασσα, ώστε να επιτευχθούν στόχοι που αφορούν την οικονομική δραστηριότητα, την περιβαλλοντική προστασία και την κοινωνική ειρήνη, έγινε με την ολοκλήρωση του έργου MARISCA. Η σκυτάλη περνά πλέον στην Πολιτεία η οποία αξιοποιώντας τα δεδομένα πρέπει να καταρτίσει τα σχέδια προστασίας και αξιοποίησης των θαλασσίων ζωνών για διάφορες χρήσεις.

Οι έλληνες ερευνητές έτρεξαν διάφορα σενάρια και κατέληξαν στη διαμόρφωση τεσσάρων ζωνών. Η Ζώνη Α με τις αναντικατάστατες περιοχές προστασίας βιοποικιλότητας καλύπτει περίπου το ένα πέμπτο του χάρτη. Για παράδειγμα, στη Βορειοανατολική Εύβοια, στον Αγιο Ευστράτιο, στην Κάρπαθο, στη Μακρόνησο, στην Κίμωλο, στη Γυάρο, στις Βόρειες Σποράδες, στην Πολύαιγο και σε περιοχές ανατολικά της Λήμνου, νοτιοδυτικά των Ψαρών, βόρεια της Κάσου κ.α. προτείνεται χαμηλή παρουσία και ένταση ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε σχέση με άλλες περιοχές. Οι συγκεκριμένοι τόποι έχουν μεγάλη οικολογική αξία καθώς φιλοξενούν πολλά προστατευόμενα είδη και οικοτόπους, όπως η μεσογειακή φώκια, η θαλάσσια χελώνα Καρέτα-καρέτα, θαλασσοπούλια, δελφίνια και φάλαινες, λιβάδια Ποσειδωνίας, κοράλλια κ.ά.

Στις περιοχές προτεραιότητας, λόγω της οικολογικής σπουδαιότητάς τους, υποδεικνύεται από τους ειδικούς επιστήμονες η δημιουργία ενός δικτύου θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών (περιλαμβάνονται και οι υφιστάμενες όπως το Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου – Βορείων Σποράδων), εντός του οποίου θα αποκλείονται δραστηριότητες που αποτελούν απειλή για τα θαλάσσια είδη και τους οικοτόπους, όπως η αλιεία, ενώ θα προσφέρονται εναλλακτικές μορφές οικονομικής ανάπτυξης, οι οποίες συμβαδίζουν με την προστασία του περιβάλλοντος, όπως η ήπια τουριστική ανάπτυξη.

Στην ανάλυση έχουν συνυπολογισθεί επάνω από 70 σημαντικά είδη και οικότοποι που απαντώνται στην περιοχή μελέτης ενώ ελήφθησαν υπόψη σημαντικές δραστηριότητες που αποτελούν απειλές για τη βιοποικιλότητα, όπως η αλιεία, ο μαζικός τουρισμός, η ανάπτυξη μεγάλων αστικών κέντρων, η ναυσιπλοΐα, οι υδατοκαλλιέργειες, η εξόρυξη υδρογονανθράκων, οι παραθαλάσσιες βαριές βιομηχανίες κ.ά. Ειδικά για τα υποθαλάσσια λιβάδια Ποσειδωνίας προέκυψε ότι το 11% της έκτασής τους δέχονται πίεση (μεσαία προς υψηλή), κυρίως από την αλιεία, τους λιμένες, τα γεωργικά κατάλοιπα και την αστικοποίηση.

«Ανοιγμα» για εκμετάλλευση

Το προτεινόμενο θαλάσσιο χωροταξικό σχέδιο αποτελεί την πρώτη συντονισμένη προσπάθεια για τη χωροθέτηση οικονομικών δραστηριοτήτων με στόχο τη διατήρηση και την προστασία της βιοποικιλότητας στην περιοχή του Αιγαίου Πελάγους. Η απαραίτητη πληροφορία αντλήθηκε από ένα ευρύ φάσμα πηγών, όπως η επιστημονική βιβλιογραφία, πληροφορίες από άλλα ερευνητικά έργα, διαδικτυακές βάσεις δεδομένων κ.τ.λ. Επιπλέον, εμπλουτίστηκε από δεδομένα που συλλέχθηκαν στο πλαίσιο του έργου MARISCA, τόσο δορυφορικά όσο και από νέα δεδομένα, ερωτηματολόγια και συνεντεύξεις, αλλά και υλικό που προήλθε από εξειδικευμένους επιστήμονες.

Επιπρόσθετα έγινε χαρτογράφηση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και των υφιστάμενων χωρικών διαχειριστικών μέτρων. Αρχικά αναγνωρίστηκαν οι περιοχές στις οποίες οι κύριοι οικότοποι της περιοχής επικαλύπτονται χωρικά με τις ανθρώπινες χρήσεις και έγινε εκτίμηση της επίδρασης των πιέσεων που ασκούν οι υφιστάμενες δραστηριότητες. Το έργο «Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός για τη διατήρηση και προστασία της βιοποικιλότητας στο Αιγαίο (MARISCA)» υλοποιήθηκε με πόρους του Χρηματοδοτικού Μηχανισμού Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου και του Εθνικού Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων.

Ζώνες

Στην προτεινόμενη Ζώνη Β για την προστασία της βενθικής βιοποικιλότητας (χλωρίδα και πανίδα του βυθού), στην οποία περιλαμβάνονται περιοχές όπως το βορειοανατολικό θαλάσσιο τμήμα της Ανδρου, ή διάσπαρτες περιοχές δυτικά της Σκύρου, προτείνονται χρήσεις όπως αλιεία μικρής κλίμακας (παράκτια) και ο τουρισμός. {

Στη Ζώνη Γ για την προστασία της πελαγικής βιοποικιλότητας, δηλαδή των ειδών που ζουν επάνω από τον βυθό, προτείνονται ως δραστηριότητες η αλιεία με τράτα και ο ήπιος τουρισμός και οικοτουρισμός.

Στις υπόλοιπες περιοχές που περιλαμβάνουν το μεγαλύτερο τμήμα των υδάτων του Αιγαίου (Ζώνη Δ) μπορούν να προωθηθούν διάφορες χρήσεις που αφορούν αλιεία μικρής και μεγάλης κλίμακας, τουρισμό, διαδρομές πλοίων, υδατοκαλλιέργειες, παραθαλάσσιες βαριές βιομηχανίες, μεγάλα λιμάνια και αστικά κέντρα, ανεμογεννήτριες, εξόρυξη υδρογονανθράκων και τερματικούς σταθμούς φυσικού αερίου.