Ολοκληρώνεται ο χάρτης των μεγάλων δρόμων

Το ορόσημο της 31ης Μαρτίου 2017 για την παράδοση στην κυκλοφορία των μεγάλων οδικών αξόνων της χώρας παρήλθε, με τη συζήτηση που γίνεται εδώ και περίπου 15 ημέρες σχετικά με τα εγκαίνια να δίνει ουσιαστικά «άτυπη» παράταση στη λειτουργική παράδοση των έργων. Η προθεσμία δεν ήταν φυσικά ελαστική, λόγω της δέσμευσης της χώρας προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την ολοκλήρωση των αυτοκινητοδρόμων, προκειμένου να μην κληθεί να επιστρέψει την κοινοτική συνδρομή για τα έργα που είναι ενταγμένα στο πρόγραμμα ΕΣΠΑ 2007-2013.

Ο χορός των εγκαινίων θα ανοίξει στα Τέμπη, αν και όχι την Πρωταπριλιά, όπως είχε σχεδιαστεί αρχικά. Βέβαια ύστερα από 10 και πλέον χρόνια από την υπογραφή των αρχικών συμβάσεων παραχώρησης φαντάζει πραγματικά σαν ψέμα το γεγονός ότι φτάνουμε πια στο τέλος του τούνελ. Επειτα από τρεις αλλαγές, η πρώτη επίσημη παράδοση θα γίνει στις 6 Απριλίου 2016, όπως ανακοίνωσε ο υπουργός Υποδομών και Μεταφορών κ. Χρήστος Σπίρτζης, παρουσία του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα και της επιτρόπου Περιφερειακής Πολιτικής κυρίας Κορίνας Κρέτσου.

Το θέμα βέβαια δεν μένει στο τυπικό των εγκαινίων. Η λειτουργική παράδοση των τεσσάρων παραχωρήσεων –καθώς ο «Μορέας» παραδόθηκε πλήρως στην κυκλοφορία τα περασμένα Χριστούγεννα –βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη και είναι σταδιακή, αν και τα απαραίτητα έγγραφα έχουν ήδη σταλεί στην Κομισιόν. Ο γενικός κανονισμός της ΕΕ και οι κατευθυντήριες γραμμές για το κλείσιμο της περιόδου 2007-2013 ορίζουν ότι «ένα έργο θεωρείται ολοκληρωμένο εάν το φυσικό οικονομικό αντικείμενο αυτού έχει ολοκληρωθεί και το έργο βρίσκεται σε χρήση κατά την ημερομηνία υποβολής των εγγράφων κλεισίματος του επιχειρησιακού προγράμματος, ήτοι την 31η Μαρτίου 2017».

Με την ολοκλήρωση και των πέντε αξόνων, που θα αλλάξουν ουσιαστικά τον οδικό χάρτη της χώρας, θα έχουν παραδοθεί στην κυκλοφορία περισσότερα από 620 χλμ. νέου, σύγχρονου αυτοκινητοδρόμου. Αυτό βέβαια αναμένεται να συμβεί το φθινόπωρο του τρέχοντος έτους, καθώς η λειτουργική κυκλοφορία που θα έχουμε το αμέσως επόμενο διάστημα σημαίνει ότι θα αποδοθεί μεν στους οδηγούς το μεγαλύτερο κομμάτι του έργου (90%), θα μείνουν όμως κάποιες «ουρές».

Η μεγαλύτερη οδική σήραγγα των Βαλκανίων, μήκους 6 χλμ., σε συνδυασμό με δύο ακόμη δίδυμες σήραγγες σε Τέμπη και Πλαταμώνα, θα τεθούν λοιπόν στη διάθεση των οδηγών σε λιγότερο από μία εβδομάδα. Πρόκειται για την παράκαμψη ενός από τα πλέον επικίνδυνα κομμάτια του εθνικού δικτύου, που θα φέρει κατά μισή ώρα πιο κοντά την Αθήνα με τη Θεσσαλονίκη.

Ο παλαιός δρόμος θα παραμείνει ως μια πιο οικονομική λύση μετακίνησης, καθώς τα διόδια Πυργετού θα μετακινηθούν στα Αμπελάκια, με χρέωση κατά 35% φθηνότερα για όσους δεν επιθυμούν να περάσουν από τις σήραγγες, ενώ σταθμός διοδίων θα λειτουργήσει και πάλι στα Τέμπη. Σημειώνεται ότι τα φορτηγά από τριαξονικά και επάνω δεν θα έχουν δικαίωμα διέλευσης από την παλαιά Εθνική, θα «κόβονται» στα διόδια των Τεμπών. Στο σύνολο της διαδρομής από Μακρυχώρι ως Λεπτοκαρυά η χρέωση θα ανέλθει σε 15,10 από 14,80 ευρώ που είναι σήμερα.

Στη συνείδηση όλων, η Κορίνθου – Πατρών είναι ο δρόμος-καρμανιόλα του εθνικού δικτύου. Ως τη Μεγάλη Πέμπτη, οπότε αναμένονται τα πανηγυρικά εγκαίνια, θα γίνονται καθημερινές «απελευθερώσεις» τμημάτων, λόγω και της ιδιαιτερότητας που χαρακτήρισε την κατασκευή του άξονα. Εργοτάξια παράλληλα με την κυκλοφορία των οχημάτων.
Τα προβλήματα που δεν έχουν ως σήμερα επιλυθεί εντοπίζονται σε συνολικά 9 χλμ., τα οποία θα παραδοθούν ως τον Αύγουστο, εκτός από τον «υπερκόμβο του Ρίου» που λόγω της πολυπλοκότητας και των τεχνικών απαιτήσεων θα είναι έτοιμος το νωρίτερο το φθινόπωρο.

Τα πέντε συνολικά προβληματικά σημεία της Ολυμπίας οδού καθρεφτίζουν κύριες αιτίες των καθυστερήσεων που ταλαιπώρησαν όλες τις μεγάλες παραχωρήσεις. Οι αρχαιολογικές εκκρεμότητες καθυστερούν την πρόοδο στο Καμάρι Κορινθίας. Στις Καμάρες το εμπόδιο «ακούει» στο όνομα απαλλοτριώσεις, όπου ως την τελευταία στιγμή, σε τμήμα 500 μ., οι ιδιοκτήτες δύο οικημάτων αρνούνταν να παραδώσουν τον χώρο, ενώ σε εκκρεμότητα θα μείνει και ο κόμβος στα Αραχωβίτικα. Εμπλοκές υπήρξαν, λόγω ανεπαρκών μελετών, και στα σημεία διεπαφής με τον σιδηρόδρομο που «φρέναραν» το έργο και ως αποτέλεσμα θα μείνουν εκτός λειτουργίας περίπου 2 χλμ. στο Δερβένι, όπου συνεχίζει το εργοτάξιο.

Η κατασκευαστική επιτυχία του έργου είναι χωρίς αμφιβολία οι τέσσερις σήραγγες στην περιοχή της Παναγοπούλας, μεταξύ Αιγίου και Ρίου, συνολικού μήκους 16 χλμ. Το σύμπλεγμα των σηράγγων με κατεύθυνση προς Αθήνα παραδόθηκε μάλιστα σε κυκλοφορία την Παρασκευή, συμπεριλαμβανομένης της τρίτης μεγαλύτερης σήραγγας πανελλαδικά, μήκους 4 χλμ., και δύο μικρότερων περί τα 550 μ. εκάστη. Με τη λειτουργική κυκλοφορία του δρόμου τα διόδια από Αθήνα ως Πάτρα σχεδόν θα διπλασιαστούν, από 6,40 ευρώ σε 11,50 ευρώ.

Σε αναμονή τελικών αποφάσεων για τα εγκαίνια σε Ιόνια οδό και Ε65, τα πράγματα δεν είναι τόσο ενθαρρυντικά, καθώς οι εκκρεμότητες των απαλλοτριώσεων σε ορισμένα σημεία ολοκληρώθηκαν στα τέλη Ιανουαρίου 2017. Στον άξονα Αντίρριο – Ιωάννινα, σήμερα, είναι ήδη σε κυκλοφορία 110 από τα 196 χλμ. Στην περίπτωση των δύο αυτών παραχωρήσεων ο κατασκευαστής έχει προχωρήσει σε μίσθωση εκτάσεων που θα έπρεπε να έχουν απαλλοτριωθεί. Το μεγάλο ρεκόρ της Ιόνιας οδού είναι η διάνοιξη της σήραγγας της Κλόκοβας, η οποία θα παραδοθεί τον Αύγουστο, καθώς μέσα σε 13 μήνες έγινε το «τρύπημα» και του δεύτερου κλάδου, μήκους 2.950 μέτρων. Παρά τις προσπάθειες όμως που καταβλήθηκαν, σημειακά προβλήματα εμποδίζουν την κυκλοφορία σε 43 χλμ. του αυτοκινητοδρόμου (τα μισά δηλαδή όσων απομένουν). Ετσι, προβληματικά είναι τα πρώτα 10 χλμ. ως τη σήραγγα λόγω απαλλοτριώσεων στη Ρίζα Ναυπακτίας. Ακόμη, στην περιοχή του Κρίκελλου παραμένει το εργοτάξιο σε μήκος 3 χλμ., με μορφολογικές δυσκολίες λόγω σύστασης του εδάφους, το οποίο όμως «κοστίζει» 20 χλμ. έτοιμου αυτοκινητοδρόμου γιατί δεν υπάρχει τρόπος εναλλακτικής σύνδεσης. Αντίστοιχα, στην περιοχή του Στρατοπέδου Παπαγεωργίου ως Αβγό, το πρόβλημα εντοπίζεται σε περίπου 2 χλμ. όπου ορισμένα κομμάτια γης έχουν ενοικιαστεί για την κατασκευή του κόμβου, βγάζοντας εκτός λειτουργίας 13 χλμ. δρόμου. Ωστόσο και στο μεσαίο τμήμα του Ε65, από Ξυνιάδα ως Τρίκαλα, η αρχή του αυτοκινητοδρόμου δεν θα παραδοθεί σε κυκλοφορία, πιθανώς ως την Ανάβρα, στερώντας έτσι 18 χλμ. δρόμου, και πάλι λόγω καθυστέρησης στις απαλλοτριώσεις. Ο κατασκευαστής έχει προχωρήσει, και στην περίπτωση αυτή, στην ενοικίαση 800 στρεμμάτων τα οποία αντιστοιχούν στην κατασκευή περίπου 16 χλμ.

Οι παθογένειες του Ελληνικού Δημοσίου δεν κόστισαν όμως μόνο σε χρόνο αλλά και σε χρήματα, γιατί όλες οι καθυστερήσεις είχαν ως αποτέλεσμα αποζημιώσεις προς παραχωρησιούχους και κατασκευαστές, συμφωνίες επανεκκίνησης, αλλά και πριμ επιτάχυνσης. Σε όλα τα παραπάνω, προστέθηκε φυσικά η οικονομική κρίση, η οποία έφερε αδυναμία χρηματοδότησης και νέκρωσε για πάνω από δύο χρόνια τα εργοτάξια. Δεύτερο «πάγωμα» έφερε η μακρά διαπραγμάτευση του 2015, την οποία ακολούθησαν τα capital controls.

Το συνολικό κόστος των έργων μετά την αναθεώρηση των αρχικών τους συμβάσεων, που είχαν υπογραφεί το 2007, προσέγγισε τα 4 δισ. ευρώ. Η επανεκκίνηση των τεσσάρων παραχωρήσεων του 2013 (η σύμβαση του «Μορέα» ανανεώθηκε το 2015) κόστισε περισσότερα από 600 εκατ. ευρώ. Σε αντίστοιχο ύψος, ήτοι άνω των 650 εκατ., έφτασαν και τα πριμ επιτάχυνσης, προκειμένου η χώρα να μην υποχρεωθεί να επιστρέψει στην ΕΕ εκατοντάδες εκατομμύρια κοινοτικής χρηματοδότησης.

Γεγονός μάλιστα που έφερε στο στόχαστρο των επικρίσεων τον υπουργό Υποδομών, ο οποίος αντικρούοντας τις κατηγορίες για υψηλότατες αποζημιώσεις σε παραχωρησιούχους και κατασκευαστές, αντέτεινε σε κάθε τόνο ότι το Δημόσιο γλίτωσε πάνω από 760 εκατ. σε σχέση με τις αξιώσεις της άλλης πλευράς. Ο συνολικός λογαριασμός όμως θα κλείσει υψηλότερα, γιατί υπάρχουν και αποφάσεις διαιτησιών για αποζημιώσεις λόγω καθυστερήσεων από την πλευρά του Δημοσίου, καθώς και νεότερες προσφυγές.

Ο «Μορέας» και η επιδότηση διοδίων

Η επιπρόσθετη επιδότηση λειτουργίας του αυτοκινητοδρόμου Κόρινθος – Καλαμάτα, ύψους 330 εκατ. ευρώ σε βάθος 30ετίας, πυροδότησε μέσα στην εβδομάδα πόλεμο αλληλοκατηγοριών ανάμεσα σε κυβέρνηση και αντιπολίτευση, με αιχμή τα «δώρα» σε μεγαλοεργολάβους. Αφορμή στάθηκε μια τροπολογία με την οποία ορίστηκε από ποια «τσέπη» του Δημοσίου θα δοθεί αυτή η επιδότηση, το ύψος της οποίας ορίστηκε με την αναθεώρηση της αρχικής σύμβασης το 2015.

Η επιδότηση για τον «Μορέα» προβλεπόταν από την αρχική σύμβαση παραχώρησης του 2007, με πρόβλεψη για ποσό ως 199 εκατ. ευρώ στο βάθος της διάρκειας παραχώρησης. Σε αυτό το ποσό, με την παραδοχή ότι ο κυκλοφοριακός φόρτος είναι χαμηλότερος από τον προβλεπόμενο, προστέθηκαν ακόμη 330 εκατ. Η επιδότηση, για την οποία εκτός των διοδίων συνυπολογίζονται τα λειτουργικά έξοδα και ο ΦΠΑ που αντιστοιχεί, αφορά την κάλυψη των δανειακών υποχρεώσεων του «Μορέα».

Με ανακοίνωσή του το υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης ξεκαθαρίζει πάντως ότι η κυβέρνηση έφερε στη Βουλή το 2015 μια συμφωνία για την οποία είχε δεσμευθεί η προκάτοχός της από το 2013. Επισημαίνεται στην ανακοίνωση ότι η αύξηση της δημόσιας επιχορήγησης ήταν απαίτηση και της ΕΤΕπ από την οποία δανείστηκε ο ανάδοχος για την υλοποίηση του έργου, οπότε η τροποποίηση κατατέθηκε αυτούσια προκειμένου να «ξεμπλοκάρει» το έργο.

Τα έργα και το κόστος στους οδικούς άξονες

Αυτοκινητόδρομοι
Αντίρριο – Ιωάννινα
Συνολικό μήκος 196 χλμ.
4 σήραγγες συνολικού μήκους 5,8 χλμ.
Χρονοαπόσταση 1 ώρα και 40 λεπτά από 3,5 ώρες.
Διόδια 6,55 ευρώ σε πρώτη φάση/13 ευρώ με την πλήρη παράδοση.

Κόρινθος – Πάτρα
Συνολικό μήκος 120 χλμ.
12 σήραγγες συνολικού μήκους 16 χλμ.
Χρονοαπόσταση Αθήνα – Πάτρα 1,5 ώρα.
Διόδια Αθήνα – Πάτρα 11,5 ευρώ από 6,40 ευρώ σήμερα.

Κόρινθος – Καλαμάτα
(και Λεύκτρο – Σπάρτη)
Συνολικό μήκος 205 χλμ.
5 σήραγγες συνολικού μήκους 5 χλμ.
Χρονοαπόσταση (και στους 2 κλάδους) 2 ώρες.
Διόδια Αθήνα – Καλαμάτα 9,9 ευρώ και Αθήνα – Σπάρτη 10,9 ευρώ.

Μαλιακός – Κλειδί
Μήκος 25 χλμ.
3 δίδυμες σήραγγες συνολικού
μήκους 10,7 χλμ.
Χρονοαπόσταση: 15 λεπτά από 30-45 λεπτά / Αθήνα – Θεσσαλονίκη: 4 ώρες και 15 λεπτά.
Διόδια 5,70 ευρώ από 3,30.
Ξυνιάδα – Τρίκαλα (Ε65)
Μήκος 80 χλμ.
Συνολικό μήκος Ε65 170 χλμ.
Χρονοαπόσταση (όταν ολοκληρωθεί το έργο) 1,5 ώρα από 3,5 ώρες.
Διόδια στο τμήμα Ξυνιάδα – Τρίκαλα 5,05 ευρώ.

Κόστος
Ιόνια οδός
Εκτίμηση τελικού κόστους κατασκευής:
€1.260 εκατ.
Χρηματοδότηση Δημοσίου και ΕΕ:
€623,6 εκατ.
Αποζημιώσεις 2013: €201,5 εκατ.
Αποζημιώσεις (συν αμοιβή επιτάχυνσης) 2016: €174 εκατ.
Ολυμπία οδός
Προϋπολογισμός κατασκευής:
€1.479 εκατ.
Χρηματοδότηση Δημοσίου και ΕΕ:
€608 εκατ.
Αποζημιώσεις 2013: €238 εκατ.
Αποζημιώσεις 2016: €214,8 εκατ.

Ε65, τμήμα Ξυνιάδα – Τρίκαλα
Προϋπολογισμός κατασκευής Ε65: €1.350 εκατ.Εκτίμηση κόστους τμήματος: €420 εκατ.
Χρηματοδότηση Δημοσίου και ΕΕ (Ε65): €749,3 εκατ.
Αποζημιώσεις 2013: €89,5 εκατ.
Αποζημιώσεις (συν αμοιβή επιτάχυνσης)
2016: €57,5 εκατ.
«Μορέας»
Κόστος κατασκευής: €1.067 εκατ.
Ποσοστιαία υπέρβαση αρχικού κόστους κατασκευής: 25%.
Χρηματοδότηση Δημοσίου και ΕΕ: €524,2 εκατ. Αποζημιώσεις: €175,1 εκατ.

Αυτοκινητόδρομος Αιγαίου
Προϋπολογισμός κατασκευής: €1.100 εκατ. Χρηματοδότηση Δημοσίου και ΕΕ: €296 εκατ. Αποζημιώσεις 2013: €99,5 εκατ.
Αποζημιώσεις 2017: €41,9 εκατ.