Η βία και οι βόμβες «παράγουν» πρόσφυγες

Ο Εντρίς και η οικογένειά του είχαν στη διάθεσή τους 60 δευτερόλεπτα για να κρυφτούν στο υπόγειο, προτού η κατοικία τους στο Αφγανιστάν καταστραφεί από επίθεση με ρουκέτα. Σήμερα βρίσκεται στη Γερμανία. Παρόμοια διαδρομή ακολούθησε και η Φαρέστα, μάρτυρας πολλαπλών βομβιστικών επιθέσεων, μια από τις οποίες στοίχισε στη δεκατριάχρονη φίλη της –η οποία απλώς θέλησε να μαζέψει από τον δρόμο ένα αρκουδάκι –το πόδι της.

Εκτός από την κοινή μοίρα της προσφυγιάς, τους ενώνει η εκρηκτική βία η οποία ορίζεται ως η χρήση εκρηκτικών όπλων, όπως αεροπορικοί βομβαρδισμοί, πύραυλοι, ρουκέτες, βλήματα πυροβολικού, άρματα, όλμοι, χειροβομβίδες και αυτοσχέδιοι εκρηκτικοί μηχανισμοί.

Μολονότι η εκρηκτική βία καταλαμβάνει κομβική θέση στο συλλογικό ασυνείδητο δεν έχει συστηματικά συνδεθεί με το Προσφυγικό και τις προεκτάσεις του μέχρι σήμερα. Αυτή ακριβώς την έλλειψη θέλει να αναδείξει η ενδελεχής έρευνα της βρετανικής μη κυβερνητικής οργάνωσης «Δράση για την Ενοπλη Βία» (ΔΕΒ ή Action On Armed Violence). Πραγματοποιήθηκε σε Ηνωμένο Βασίλειο, Γερμανία και Ελλάδα και δημοσιεύεται σήμερα αποκλειστικά στον «Observer», στο «Der Spiegel» και στο «Βήμα της Κυριακής», αναδεικνύοντας τον τεράστιο ρόλο της εκρηκτικής βίας ως γενεσιουργό αιτία προσφυγικών ροών καθώς και την απουσία επαρκούς διεθνούς αναγνώρισης αυτού του γεγονότος, το οποίο θέτει τη ζωή των προσφύγων σε περαιτέρω κίνδυνο.

Ενα ευρύτατο φαινόμενο

Η οργάνωση προσέγγισε 259 πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο σε Ελλάδα, Γερμανία και Ηνωμένο Βασίλειο. Από αυτούς, το 85% έχει γίνει μάρτυρας εκρηκτικής βίας, με το ποσοστό να ανεβαίνει στο 96% των Σύρων. Συνολικά, το 61% έγινε μάρτυρας αεροπορικών επιδρομών, το 69% βομβαρδισμών, το 58% αυτοσχέδιων βομβιστικών μηχανισμών, το 39% επιθέσεων αυτοκτονίας, ενώ το 69% είπε ότι ή οικογένειά του επηρεάστηκε άμεσα. Ποσοστό 44% δήλωσε κατεστραμμένη εστία.

Από όσους απάντησαν στο ερωτηματολόγιο της έρευνας, το 70% ανέφερε ως αιτία φυγής τον πόλεμο. Συνολικά, μεταξύ 2011 και 2016 καταγράφονται τουλάχιστον 233.949 θάνατοι και τραυματισμοί από εκρηκτική βία παγκοσμίως, εκ των οποίων το 76% άμαχοι. Η ΔΕΒ εντόπισε σαφή συσχέτιση μεταξύ των επιπέδων εκρηκτικής βίας και των εσωτερικά εκτοπισμένων και προσφύγων που προσπαθούν να ξεφύγουν, γεγονός που παραγνωρίζεται από τα κράτη υποδοχής.

Απελάσεις πίσω στον θάνατο

Παρά το γεγονός πως το Αφγανιστάν μαστίζεται από σταθερά υψηλό επίπεδο εκρηκτικής βίας επί δεκαετίες σύμφωνα με την έρευνα του ΔΕΒ, η Γερμανία ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2016 να απελαύνει απορριφθέντες αιτούντες άσυλο. Αξίζει να σημειωθεί πως το 100% των Αφγανών δήλωσε μάρτυρας εκρηκτικής βίας. Ακόμη, πολλοί πρόσφυγες από το Αφγανιστάν δήλωσαν πως φοβούνται ιδιαίτερα την απέλαση, παρά το γεγονός πως σε αρκετές περιπτώσεις εκδόθηκαν απαγορεύσεις απελάσεων, μιας και υπάρχουν αναφορές για Αφγανούς που μόλις επιστρέφουν χάνουν τη ζωή τους ενώ άλλοι, όταν τους ανακοινώνεται η απέλασή τους, αυτοκτονούν.

Συνολικά στη χώρα, το 47% αναφέρει πως έγινε μάρτυρας αεροπορικών επιδρομών, το 57% πυροβολικού, το 50% αυτοσχέδιων εκρηκτικών μηχανισμών και 67% γνώρισε εκρηκτική βία.

Σύμφωνα με την έρευνα είναι σαφές πως κύριο εμπόδιο για όσους αναζητούν καταφύγιο από την εκρηκτική βία στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι η ίδια η «εφαρμογή του νόμου». Παρά το γεγονός ότι 59% των προσφύγων στο Ηνωμένο Βασίλειο δήλωσαν επηρεασμένοι από εκρηκτική βία, το 35% δήλωσε πως η κατοικία του καταστράφηκε, το 59% έγινε μάρτυρας βομβαρδισμού από αέρος, το 63% βολών πυροβολικού και το 51% αυτοσχέδιων εκρηκτικών μηχανισμών, σύμφωνα με την προβλεπόμενη διαδικασία, σε περίπτωση αδυναμίας τεκμηρίωσης «προσωπικού κινδύνου» για τον πρόσφυγα, η εκτίμηση κινδύνου γίνεται με βάση «κατευθύνσεις» για κάθε κράτος, που εν πολλοίς «στερούνται λογικής συνέπειας, εξήγησης» και διέπονται από αντιφάσεις.

Για παράδειγμα, παρά το γεγονός πως το βρετανικό υπουργείο Εσωτερικών αποδέχεται πως υπάρχει σημαντικό ρίσκο για τους κατοίκους των περιοχών Ανμπάρ, Ντιγιάλα, Κιρκούκ, Νινάουα και Σαλάχ-αντ Ντιν στο Ιράκ, επιστρέφει τους αιτούντες άσυλο στη χώρα προτρέποντάς τους να εγκατασταθούν στη Βαγδάτη, παρά το γεγονός πως η Βαγδάτη, σύμφωνα με το ίδιο το υπουργείο έχει υψηλότερο ποσοστό θανάτων και τραυματισμών.

Οι αιτούντες άσυλο και οι πρόσφυγες στην Ελλάδα συμπλήρωσαν 106 ερωτηματολόγια. Ποσοστό 78%, σημαντικά υψηλότερο από τις άλλες χώρες, δήλωσε πως επηρεάστηκε από εκρηκτική βία, το 53% δήλωσε κατεστραμμένη κατοικία, το 75% έγινε μάρτυρας αεροπορικών επιδρομών, το 83% πυροβολικού, το 69% βομβιστικών επιθέσεων, ενώ το 92% των προσφύγων που ερωτήθηκαν γνώρισε εκρηκτική βία στη χώρα καταγωγής του. Το 84% των Σύρων προσπάθησαν να μετακινηθούν σε άλλη περιοχή της χώρας πριν αναχωρήσουν.

Ο Ιαϊν Οβερτον, εκτελεστικός διευθυντής της «Δράσης για την Ενοπλη Βία», δήλωσε: «Τα ευρήματά μας δείχνουν ότι η κρίση προσφύγων στην Ευρώπη έχει κατηγορηματικά τροφοδοτηθεί από την εκρηκτική βία αλλά τα κράτη και ορισμένα τμήματα των μέσων ενημέρωσης δεν κάνουν αυτή τη σύνδεση», ενώ τόνισε ακόμα πως «η Ελλάδα εξακολουθεί να επιβαρύνεται συντριπτικά από αυτή την κρίση, αφήνοντας τους πρόσφυγες σε συχνά απάνθρωπες συνθήκες και στην αβεβαιότητα. Παράλληλα πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν κάνει ελάχιστα για να την στηρίξουν στην αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης».

Συμπερασματικά, σύμφωνα με την έρευνα, απαιτείται πολιτική δέσμευση από κρατικούς και μη κρατικούς παράγοντες για την παύση της χρήσης εκρηκτικών όπλων σε κατοικημένες περιοχές καθώς και να αναγνωρισθούν τα δικαιώματα των θυμάτων. Επίσης, παραπάνω από αναγκαία κρίνεται η αναθεώρηση του νομικού πλαισίου ασύλου ώστε να περιλαμβάνει ευρύτερα την εκρηκτική βία στις αρχές του, κάτι που οι Αφγανοί πρόσφυγες πληρώνουν πολύ ακριβά.