Η απόφαση του Τριμελούς Εφετείου Κακουργημάτων της Αθήνας για το «σκάνδαλο» της Μονής Βατοπαιδίου προκάλεσε σχόλια, ανακοινώσεις και πανηγυρισμούς, και ασελγείς παρεμβάσεις, και αυθαίρετες ερμηνείες.
Η απαλλακτική κρίση με ομόφωνη αθώωση και των 14 κατηγορουμένων της υπόθεσης υφάνθηκε γύρω από συγκεκριμένους άξονες, όπως διατυπώθηκε το πρωί της Τρίτης από τον πρόεδρο του δικαστηρίου.
Πρώτος από όλους, ο δόλος. Οι δικαστές δέχθηκαν ότι οι βασικοί πρωταγωνιστές της ιστορίας αυτής και πλήρως δαιμονοποιημένοι – φερόμενοι ως ηθικοί αυτουργοί, ο αρχιμανδρίτης Εφραίμ και ο μοναχός Αρσένιος είχαν αγαθές προθέσεις και η όποια στρατηγική υιοθέτησαν εδράζετο στη βαθιά τους πεποίθηση ότι η λίμνη Βιστωνίδα και οι παρόχθιες εκτάσεις της τους ανήκουν «εν δικαίω»∙ με τα αυτοκρατορικά χρυσόβουλα του Βυζαντίου.
Καμία δικαστική κρίση για ενδεχόμενη ζημία του Δημοσίου
«Στην καρδιά μου βασιλεύει ότι η λίμνη ανήκει στη Μονή» είχε πει χαρακτηριστικά ο πρώην ηγούμενός της, ο Εφραίμ, στην απολογία του επικαλούμενος τη σχετική στήριξη νομικών και τεχνικών συμβούλων καθώς και την κάλυψη του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Το δικαστήριο δεν έκανε ουδεμία αναφορά, ωστόσο, στο αν και κατά πόσο οι μοναχοί εκτελούσαν εντολές της κυβέρνησης Καραμανλή. Οι ίδιοι εξάλλου έχουν μιλήσει αποκλειστικά για εντολές της Ιεράς Κοινότητος.
Ούτε και διατύπωσε κρίση επί της ζημίας που υπέστη ή δεν υπέστη το Ελληνικό Δημόσιο από το σχέδιο ανταλλαγών της λίμνης με ακίνητα-φιλέτα της περιουσίας του. Τις τελευταίες ημέρες η απόφαση του δικαστηρίου ξεχείλωσε στα χείλη πολιτικών προσώπων που βρέθηκαν να εξηγούν φαντασιακή κρίση του δικαστηρίου περί μη ζημίας, με επιχείρημα ότι η Μονή συνιστά νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου. Εφόσον δηλαδή το Δημόσιο κάνει την ανταλλαγή με τον εαυτό του δεν μπορεί να προκύψει ζημία…
Ο πραγματικός ιδιοκτήτης και τα χρυσόβουλα
Σημασία έχει όμως και μια νομική διάσταση πίσω από την «παρεμπίπτουσα απόφαση» των δικαστών για το ιδιοκτησιακό καθεστώς της λίμνης Βιστωνίδας. «Ανήκει στο Δημόσιο» απεφάνθησαν οι δικαστές. «Δεν θα μπορούσαν να αποφασίσουν κάτι διαφορετικό» εξηγεί έμπειρος νομικός. «Δεν θα υπήρχε αρχή εγκλήματος, δεν θα μιλούσαν καν για έλλειψη δόλου, αν εκτιμούσαν ότι η λίμνη ανήκει στη Μονή».
Σε κάθε περίπτωση, η πτυχή αυτή του ποινικού δικαστηρίου δεν είναι καθοριστική για τη –σχεδόν εκατονταετή, από τη δεκαετία του 1920 –αστική αντιδικία της Μονής με το Ελληνικό Δημόσιο ως προς το ιδιοκτησιακό καθεστώς της λίμνης και των παρόχθιων εκτάσεων. Καθοριστική, αντιθέτως, θα είναι η απόφαση του Αρείου Πάγου μετά τη συζήτηση που έχει ορισθεί τον Νοέμβριο του 2017. Στο ανώτατο δικαστήριο έχει προσφύγει η Μονή ύστερα από τρεις εφετειακές αποφάσεις υπέρ του Ελληνικού Δημοσίου.
«Εχει μεγάλη σημασία ότι ο Αρειος Πάγος καλείται να εξετάσει την υπόθεση σε αποκαθαρμένο –από αιχμές σκανδάλου –κλίμα, να τη δει στην πραγματική της υπόσταση» τονίζουν ο κ. Λάμπρος Κιτσαράς και ο κ. Σπύρος Τσαντίνης, δικηγόροι που εκπροσωπούν τη Μονή Βατοπαιδίου, θυμίζοντας ότι «η απόφαση της ανταλλαγής της λίμνης με ακίνητα του Δημοσίου, το 2008, λήφθηκε από την τότε κυβέρνηση στο πλαίσιο ενός εξώδικου συμβιβασμού προκειμένου να λήξει ο πολυετής πόλεμος του μοναστηριού με τοπικούς παράγοντες της Θράκης και μια αντιδικία μεταξύ Μονής και Δημοσίου που κρατάει 100 ολόκληρα χρόνια».
«Δεδομένου ότι ο συμβιβασμός ενέχει το στοιχείο της αμφισβήτησης του ιδιοκτησιακού καθεστώτος, οι ανώτατοι δικαστές θα κρίνουν αν επρόκειτο εν τέλει περί συμβιβασμού που επιχειρήθηκε από την κυβέρνηση Καραμανλή, αλλά και κάτι ακόμη, εξαιρετικά κρίσιμο, ακόμη και για την ίδια τη Δικαιοσύνη: αν το 2008 έγινε δικαστικό πραξικόπημα. Παρά το γεγονός ότι Μονή και Δημόσιο είχαν συμφωνήσει από το 2004 ενώπιον του Πρωτοδικείου Κομοτηνής ότι δεν επιθυμούν απόφαση, εν τούτοις τέσσερα χρόνια αργότερα ο τότε αντιπρόεδρος του Αρείου Πάγου κ. Ιωάννης Παπανικολάου καθώς και ο τότε εισαγγελέας του Αρείου Πάγου κ. Γιώργος Σανιδάς υποχρέωσαν το δικαστήριο να εκδώσει απόφαση (σ.σ.: ήταν υπέρ του Δημοσίου). Είναι εν πολλοίς –καθώς έχουν μεσολαβήσει και άλλες δικαστικές κρίσεις –η ρίζα της απόφασης του 2016, επίσης υπέρ του Δημοσίου, από το Εφετείο Κομοτηνής που στάθηκε μεταξύ άλλων αφορμή για τη σημερινή προσφυγή στον Αρειο Πάγο».
Είναι βεβαίως απορίας άξιον τι θα συμβεί αν οι ανώτατοι δικαστές κρίνουν ότι ο ιδιοκτήτης είναι το Δημόσιο. Τι τσουνάμι θα ακολουθήσει ως προς εκτάσεις της Εκκλησίας, το ιδιοκτησιακό καθεστώς των οποίων στηρίζεται σε χρυσόβουλα; Διόλου τυχαία, στη μάχη του Αρείου Πάγου, στο πλευρό της Μονής Βατοπαιδίου στέκονται –με σχετικές παρεμβάσεις προς το ανώτατο δικαστήριο –το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, η Εκκλησία της Ελλάδος, καθώς και οι 19 Μονές του Αγίου Ορους, ολόκληρη η Ιερά Κοινότητα.
«Δεν “έβγαινε” με τίποτε καταδίκη»
Η απόφαση έγινε δεκτή από το ακροατήριο, κατά κύριο λόγο εκπροσώπους του εκκλησιαστικού και μοναστικού βίου, με ψυχική ανάταση∙ εξ ου και ο χαιρετισμός «Χριστός Ανέστη» από τους πιστούς μέσα στη δικαστική αίθουσα. Χροιά θρησκευτική είχε εξάλλου και η δήλωση του πρώην πρωθυπουργού κ. Κώστα Καραμανλή για «το φως που νίκησε το σκοτάδι».
«Η απόφαση ήταν αναμενόμενη» σημειώνει ο συνήγορος του αρχιμανδρίτη Εφραίμ, καθηγητής κ. Αρης Χαραλαμπάκης. «Η τροπή που έλαβε η αποδεικτική διαδικασία ήταν τέτοια, ώστε να συνιστά τεράστια έκπληξη μια απόφαση σε άλλη κατεύθυνση. Δεν υπήρξε ούτε ένας μάρτυς που να διατύπωσε κατηγορίες κατά των μοναχών και της Μονής. Δεν «έβγαινε» με τίποτε καταδίκη, τουλάχιστον από δικαστές που σέβονται τον εαυτό τους».
Ηταν ή δεν ήταν σκάνδαλο, λοιπόν, η υπόθεση των ιερών ανταλλαγών; Είναι βέβαιο ότι το Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων δεν μπορεί να απαντήσει. Γιατί η ποινική αυτή διαδικασία που έλαβε χώρα τα τελευταία δύο χρόνια ήταν η εξέλιξη μιας πολυπρόσωπης και δαιδαλώδους ιστορίας η οποία υπερβαίνει τη δικογραφία που είχε στα χέρια του.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
