Η Οδύσσεια της Ιστορίας

Kώστας Aκρίβος
Τελευταία νέα από την Ιθάκη
ΕκδόσειςΜεταίχμιο
σελ. 278, τιμή 14,40 ευρώ

Πώς διαπλέει κανείς τα πελάγη της Ιστορίας, ξεκινώντας από τον Ομηρο και φτάνοντας μέχρι τις ημέρες μας; Είναι ένα ταξίδι στον ιστορικό ή στον μυθικό χρόνο; Κι αν η διάζευξη δεν ισχύει και οι δύο χρόνοι εκ των πραγμάτων συμπλέκονται, τότε ποιο είναι εκείνο που πρυτανεύει στη συμπλοκή τους, ο μύθος ή η Ιστορία; Αυτά είναι τα ερωτήματα που φέρνει αυτομάτως στον νου το καινούργιο βιβλίο του Κώστα Ακρίβου καθώς τα διηγήματα τα οποία περιλαμβάνει (διηγήματα στην πλειονότητά τους ιστορικά, αν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε έναν τέτοιον όρο) συνδέονται με χωρία και ήρωες (θεούς και ανθρώπους) της Οδύσσειας. Ο συγγραφέας υποστηρίζει σθεναρά στο υστερόγραφό του αυτή τη διασύνδεση, αλλά προσωπικά παραμένω με την εντύπωση πως ο συσχετισμός των διηγημάτων του με τον Ομηρο είναι μάλλον χαλαρός και ότι έχει πιο πολύ έναν μεταφορικό χαρακτήρα.

Το σε ακριβώς συνίσταται ο μεταφορικός χαρακτήρας δεν είναι δύσκολο να το υποθέσουμε. Οσο κι αν διαφέρουν μεταξύ τους οι εποχές, όσο κι αν μεταβάλλονται οι αξίες και τα πρότυπά τους, όσο κι αν οι συνθήκες των ιστορικών γεγονότων δεν είναι ποτέ ίδιες, ο πυρήνας της ανθρώπινης ύπαρξης (αφαιρώντας τους κοινωνικούς και τους πολιτισμικούς όρους οι οποίοι τη διαμορφώνουν εκάστοτε) δεν αλλάζει. Η απώλεια του έρωτα, ο φόβος του θανάτου, το τραγικό πένθος ή το πάθος για την εξουσία αποτελούν τα απαράλλακτα αρχέτυπα όλων των μεταμορφώσεων της Ιστορίας, τις πηγές στις οποίες κατ’ ανάγκην θα επιστρέψουν όλοι οι πρωταγωνιστές της, τόσο οι δοξασμένοι όσο και οι αφανείς. Και υπό αυτή την έννοια τα πάντα βεβαίως έχουν προοικονομηθεί στον Ομηρο και όχι μόνο στην Οδύσσεια αλλά και στην Ιλιάδα.

Η χρονική διαδρομή την οποία διαγράφει ο Ακρίβος (όταν δεν μένει στο σήμερα ή στο πρόσφατο παρελθόν) είναι μακρά: από το Βυζάντιο του 9ου αιώνα, τα χρόνια του Αγώνα και του Κολοκοτρώνη, τον πόλεμο του 1897, τους Βαλκανικούς Πολέμους, τον βενιζελισμό και τη Μικρασιατική Καταστροφή μέχρι τις παραμονές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τον Εμφύλιο και τη δεκαετία του 1960. Κι εδώ δεν πρόκειται τόσο, όπως το έλεγα και προεισαγωγικά, για τις αντιστοιχίες μεταξύ Ομήρου και μεσαιωνικής, νεότερης και σύγχρονης Ιστορίας, ούτε ακριβώς (ή ούτε μόνο) για τα προαιώνια ανθρώπινα πάθη, όσο για τη βιωμένη ύλη της ιστορικής καθημερινότητας: ένα πεδίο όπου ο ατομικός μικρόκοσμος (με τις αποβλέψεις και τις διαψεύσεις, τους πόθους και τις επιθυμίες ή τις συγκρούσεις και τις τριβές του) καλείται να αντικρίσει κατά μέτωπον τη συλλογική του μοίρα. Ο Ακρίβος ξέρει πώς να δείξει τη λειτουργία μιας τέτοιας διελκυστίνδας ακόμα κι όταν το βάρος της αφήγησης εγκαταλείπει τη δραματοποίηση της ατομικής ψυχολογίας για να γείρει περισσότερο προς το χρονικό.

Η τοιχογραφία δεν μπορεί να χωρέσει στη φόρμα του διηγήματος αλλά η επιτυχία ακριβώς του βιβλίου του Ακρίβου είναι ότι κατορθώνει να δώσει τοιχογραφικές ανάσες σε μια τόσο στενή φόρμα. Τα διηγήματά του είναι κάτι σαν ιστορικές μινιατούρες της εποχής τους: λεπτές φέτες αποσπασμένες από ένα υπέρτερο σύνολο, δείγματα αντλημένα με εύγλωττο τρόπο από μεγέθη που αλλιώς δεν θα γινόταν να βολευτούν πουθενά.