Ερι Ντε Λούκα: Δεν νοσταλγώ τίποτα, δεν μετανιώνω για τίποτα

Erri De Luca
Είσαι δικός μου, εσύ
Μετάφραση Αννα Παπασταύρου
Εκδόσεις Κέλευθος, 2016
σελ. 200, τιμή 9,50 ευρώ

Πού μπορεί να σε οδηγήσει μια λέξη; Ακόμα και στο εδώλιο του κατηγορουμένου! Αυτό συνέβη με τον ιταλό συγγραφέα και ακτιβιστή Ερι Ντε Λούκα επειδή, πριν από μερικά χρόνια, ξεστόμισε σε μια συνέντευξη τη λέξη «σαμποτάζ». Αναφερόταν στην Κοιλάδα της Σούζα, στη διάνοιξη της μεγάλης σήραγγας, στην κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής ανάμεσα στο Τορίνο και τη Λυών, για τη διέλευση του TAV, του τρένου υψηλής ταχύτητας. Το έργο αυτό, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι κοινωνικά επιβλαβές και οικολογικά καταστροφικό. Η περιπέτειά του τελείωσε τον Οκτώβριο του 2015, όταν απαλλάχτηκε από τις κατηγορίες ότι προτρέπει σε βίαιες πράξεις.

«Για δύο ολόκληρα χρόνια πηγαινοερχόμουν στα δικαστήρια, υπήρξα κατηγορούμενος, επειδή υποστήριξα το No TAV, το κίνημα διαμαρτυρίας των ανθρώπων της περιοχής. Το να σκάψεις αυτά τα βουνά σημαίνει ότι αυτομάτως δεν ενδιαφέρεσαι για τις βλαβερές επιδράσεις του αμίαντου και του ουρανίου στην υγεία των ανθρώπων. Οι τελευταίοι αντιστέκονται εδώ και πολλά χρόνια υπερασπιζόμενοι, ουσιαστικά, την ποιότητα της ζωής τους. Επί δύο χρόνια λοιπόν, όχι μόνο δεν μετακινήθηκα από τη θέση μου, αλλά έκτοτε την επαναλαμβάνω παντού: στο έργο αυτό αξίζει μονάχα το σαμποτάζ. Εντέλει, αθωώθηκα. Ο πρωταρχικός μου στόχος ήταν να επιβεβαιώσω ότι έχω το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης των απόψεών μου ως πολίτης, ότι μπορώ να υπερασπιστώ τις λέξεις μου, το λεξιλόγιό μου. Υπό μία έννοια ενεργούσα και στο δικό μου πλαίσιο, οπότε δεν φοβόμουν καθόλου τις συνέπειες, ούτε την ίδια τη φυλακή. Με συνέτρεξαν χιλιάδες αναγνώστες οι οποίοι οργάνωσαν δημόσιες εκδηλώσεις για να μου συμπαρασταθούν μέσω των βιβλίων μου, ειδικά τη μπροσούρα που έγραψα και μεταφράστηκε στα γαλλικά, στα ισπανικά και στα γερμανικά», δηλαδή το σύντομο κείμενο La parola contraria (Αντίλογος) που κυκλοφόρησε τότε από τον οίκο Feltrinelli.

Ο Ερι Ντε Λούκα έχει εκδώσει πάνω από 60 βιβλία που έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 30 γλώσσες. Το 2013 του απονεμήθηκε το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας και χαρακτηρίστηκε «συγγραφέας της δεκαετίας» από τον ιταλικό Τύπο. Τις προάλλες είχε μια αποκλειστική συνομιλία με «Το Βήμα», με αφορμή την πρόσφατη έκδοση του μυθιστορήματός του «Είσαι δικός μου, εσύ» στα ελληνικά, του τρίτου βιβλίου του στις Εκδόσεις Κέλευθος.

«Σας ευχαριστώ πολύ για το ενδιαφέρον σας, είναι η πρώτη συνέντευξη που δίνω σε ελληνική εφημερίδα. Σήμερα, όπως ίσως γνωρίζετε, ζω στην ύπαιθρο, σε μια περιοχή βόρεια της Ρώμης και τούτες τις ημέρες γράφω ένα κινηματογραφικό σενάριο για μια ταινία που βασίζεται σε μία από τις ιστορίες μου» είπε ο ίδιος, όταν τον ρωτήσαμε από τι τον διακόψαμε για να απαντήσει στις ερωτήσεις μας.

«Τον επόμενο μήνα θα ξανοιχτώ στη Μεσόγειο με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, θα επιβιβαστώ σε ένα διασωστικό σκάφος που θα πλεύσει κοντά στις ακτές της Λιβύης» ανέφερε ο πολυσχιδής Ερι ντε Λούκα όταν η κουβέντα πήγε στα μελλοντικά του σχέδια. Και, εν πολλοίς, αυτές οι δύο απαντήσεις τον περιγράφουν κιόλας, τα ενδιαφέροντα και τις ανησυχίες του, τα πράγματα που εξακολουθούν να ορίζουν τη ζωή του, την οποία περνά δίπλα στη φύση που λατρεύει. Αλλωστε παραμένει, μεταξύ άλλων πολλών, «ένας παθιασμένος αναρριχητής των βουνών», ένας αλπινιστής με διακρίσεις για την ακρίβεια.

Στο Είσαι δικός μου, εσύ, που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1998, o ανώνυμος αφηγητής ανακαλεί ένα σημαδιακό καλοκαίρι που πέρασε σε ένα ειδυλλιακό νησί κοντά στη Νάπολι, στη δεκαετία του 1950. Εκεί ερωτεύεται την μυστηριώδη Κάια, η οποία αποδεικνύεται ότι έχει ένα τραυματικό παρελθόν, ότι είναι Εβραία, ένα κορίτσι που έσωσαν ιταλοί στρατιώτες από τα χέρια των ναζί, οι οποίοι είχαν δολοφονήσει τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας στη Γιουγκοσλαβία. Το 16χρονο αγόρι, προσπαθώντας να κατανοήσει πράγματα που το ξεπερνούν, αρχίζει τις ερωτήσεις για τον πόλεμο. Ο περίγυρός του είναι αδιάφορος, εκτός από έναν ψαρά, τον Νικόλα, που αποφασίζει να το διαφωτίσει για τις σκοτεινές πλευρές της πρόσφατης ιστορίας.

Το βιβλίο αυτό κλείνει με μια εντυπωσιακή σκηνή που περιλαμβάνει μια πράξη καταστροφής (υποκινούμενη από έναν παράξενο συνδυασμό πατριωτισμού και αντεκδίκησης) και γερμανούς τουρίστες. «Η αλήθεια είναι ότι μπορώ να γράψω μόνο ένα είδος ιστοριών, αυτές που σχετίζονται με μια ζωή που βίωσα με αμεσότητα. Επομένως, όλα μου τα βιβλία, λιγότερο ή περισσότερο, βασίζονται πάντοτε σε γεγονότα και πραγματικές εμπειρίες. Αυτός άλλωστε είναι και ο τρόπος που έχω βρει ώστε να μη χάσω την επαφή με τα οικεία πρόσωπα του παρελθόντος μου, διότι γράφοντας για αυτούς, παραμένω μαζί τους. Ο ποιητής Γιόζεφ Μπρόντσκι έλεγε πως «στο παρελθόν οι άνθρωποι που αγαπάμε δεν πεθαίνουν». Αυτό είναι μια συγκλονιστική αλήθεια, όποτε γράφω για αυτούς, τους νιώθω κοντά μου. Σε εκείνη την πρώτη φάση της ζωής μας, σε όλα τα στάδια, της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας, κάθε άνθρωπος εμπεριέχει όλες του τις πιθανότητες, όλους τους σπόρους που μπορεί να βλαστήσουν και να τον κάνουν τον οποιονδήποτε. Είναι μια περίοδος ζάλης και κινδύνου».

Το Είσαι δικός μου, εσύ δεν ανήκει μόνο στα πλέον γνωστά έργα του συγγραφέα αλλά και στα πλέον αντιπροσωπευτικά. Ο Ερι Ντε Λούκα έχει γράψει αρκετές ιστορίες ενηλικίωσης όπου η συνείδηση των ηρώων του (κοινωνική και πολιτική) αναδύεται παράλληλα με τα πρώτα σκιρτήματα του σώματος και της καρδιάς, μια διαδικασία την οποία πυροδοτεί συνήθως ένα σαγηνευτικό θηλυκό. «Η ανάγνωσή σας είναι εξαιρετικά ακριβής, θα έλεγα. Πράγματι, η παρουσία των γυναικών είναι σαν τον πυροκροτητή που βοηθά στην έκρηξη του εαυτού, που φορτίζει έντονα το παρόν ενός νεαρού αγοριού, η μορφή της γυναίκας γίνεται ένας επιταχυντής για την ανάδειξη των επιμέρους χαρακτηριστικών του χαρακτήρα του, γίνεται ο λόγος που ανθούν ο έρωτας και η αγάπη μέσα του. Οι γυναίκες είναι πάντοτε ένα βήμα μπροστά από τους άντρες».

Ο Ερι Ντε Λούκα, γεννημένος στη Νάπολι το 1950, είναι αυτοδίδακτος σε διάφορες γλώσσες. Να είναι ζηλευτό χάρισμα αυτό ή δημιουργική υπομονή; Ισως και τα δύο. Η σχέση του πάντως με τις άλλες γλώσσες είναι μια σχέση τριβής και θαυμασμού. «Διδάχθηκα αρχαία ελληνικά στο σχολείο. To ρήμα «ποιώ» ενέχει τη δύναμη αλλά και τη σημασία του τεχνίτη, του μάστορα. Και ξέρω, και νιώθω, πως σχετίζεται αυτό με την ποίηση, την τέχνη του λόγου. Για περισσότερο από είκοσι χρόνια της ζωής μου έκανα χειρωνακτικές εργασίες» σημείωσε ένας άνθρωπος που έχει δουλέψει παλαιότερα ως οικοδόμος, φορτηγατζής και εργάτης στη Fiat. Και συνέχισε: «Η πρώτη μου γλώσσα είναι τα ναπολιτάνικα, τα ιταλικά είναι η δεύτερη. Αυτό που με έκανε να προσεγγίσω τις άλλες γλώσσες ήταν οι ποιητές που μου άρεσαν. Εξαίρεση αποτελούν τα σουαχίλι, μια γλώσσα Μπαντού, την οποία έμαθα τα χρόνια που ήμουν εθελοντής στην Τανζανία, στην Ανατολική Αφρική. Στα αρχαία εβραϊκά, την πρωτότυπη γλώσσα της Παλαιάς Διαθήκης, βρήκα την υψηλότερη αξία της Λέξης: Ο Θεός χρησιμοποιεί λέξεις ακριβώς για να δημιουργήσει τον κόσμο. «Και είπεν ο Θεός· γενηθήτω φως· και εγένετο φως». Κάπως έτσι διερράγη το σκότος».

Ο Ερι Ντε Λούκα υπήρξε συνιδρυτής της ακροαριστερής οργάνωσης Lotta Continua (Συνεχής Αγώνας) στα τέλη της δεκαετίας του 1960. «Εκείνα τα χρόνια έκανα, κατά τη γνώμη μου, αυτό που έπρεπε να γίνει, συλλογικά, παρέα με το καλύτερο κομμάτι της γενιάς μου. Δεν νιώθω καμιά νοσταλγία, επειδή ακριβώς δεν μετανιώνω για τίποτα. Ημουν νέος τότε και έχω την αίσθηση ότι δεν έχασα το κάλεσμα του καιρού μου».

Σήμερα τι σημαίνει για τον ίδιο να είναι κάποιος αριστερός; «Περιορίζω σε αυτή την πλευρά, δηλαδή τοποθετώ στην Αριστερά, αυτούς που ενδιαφέρονται έμπρακτα για την ελευθερία, την ισότητα και την αδελφοσύνη των ανθρώπων, την τριάδα της επαναστατικής γέννησης της σύγχρονης δημοκρατίας».

Και η Ενωμένη Ευρώπη σήμερα; Αυτές τις μέρες εορτάζεται η 60ή επέτειος των Συνθηκών της Ρώμης. Η Ευρωπαϊκή Ενωση κλυδωνίζεται από πολλές κρίσεις και αναπτύσσονται φυγόκεντρες τάσεις. «Για εμένα, η Ευρώπη είναι μια αδιαμφισβήτητη αναγκαιότητα και δεν με προβληματίζουν καθόλου οι αντιστάσεις που εγείρονται σε ορισμένες χώρες. Αυτές μοιάζουν σαν το έρμα στα πλοία, που τα βοηθούν στην ευστάθειά τους, και κατόπιν αυτά συνεχίζουν. Για τις εκλογές στη Γαλλία νομίζω ότι το Εθνικό Μέτωπο της Μαρίν ΛεΠεν δεν έχει την παραμικρή πιθανότητα να φτάσει στην Προεδρία, επειδή δεν πρόκειται να γίνει αυτό στον δεύτερο γύρο των εκλογών» σχολίασε τις τρέχουσες εξελίξεις ο Ερι Ντε Λούκα.

Στο πλέον πρόσφατο έργο του La natura esposta (Γυμνή φύση, 2016) συγχωνεύονται το μεταναστευτικό ζήτημα και η ουσία της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ο πρωταγωνιστής είναι ένας «καλός λαθρέμπορος» που πιάνουν τα χέρια του. Τόσο πολύ μάλιστα που κάποια στιγμή καλείται να αποκαταστήσει μια δημιουργία του περασμένου αιώνα. Και το αποτέλεσμα είναι τουλάχιστον ευτράπελο. «Αρχισα με μια δεδομένη ένδειξη. Ο εσταυρωμένος ήταν γυμνός, οι στρατιώτες προηγουμένως τον είχαν ξεγυμνώσει. Το ύφασμα που έβαλαν για να καλύψουν τους γοφούς ήταν ψεύτικο. Η γύμνια του θεωρήθηκε μια πολύ σοβαρή επίθεση στην αξιοπρέπειά του. Η ιστορία που έγραψα αφορά ένα μαρμάρινο άγαλμα, μια αναπαράσταση της σταύρωσης, που επιστρέφει στην αλήθεια του».