«Πράσινη» πρωτοπορία

H Mίκα Ρότενμπεργκ μάς βάζει σε ένα από τα χιλιάδες καταστήματα με χριστουγεννιάτικα στολίδια σε μια πόλη της Κίνας η οποία μοιάζει να υπάρχει αποκλειστικά για αυτόν τον σκοπό. Ωστόσο, αρκούν λίγα δευτερόλεπτα για να διαπιστώσεις ότι η πανδαισία των χρωμάτων και των φθηνών υλικών σού αφήνει μια ενοχλητική, λιγωτική επίγευση. Η Λουκία Αλαβάνου πηγαίνει στο Κίτο του Εκουαδόρ και μας βάζει σε μια εταιρεία που δραστηριοποιείται στη συσκευασία και τελική διάθεση φυτοφαρμάκων. H Σάσκια Ολντε Ολμπερς ταξιδεύει στη Σαντορίνη όπου βρίσκεται το βυθισμένο «Sea Diamond» και κάνει υποβρύχιο γύρισμα με κάμερα/sonar προκειμένου να αντιπαραβάλλει τις εικόνες με έναν κινηματογραφημένο μικρόκοσμο, αντίγραφο του πραγματικού, που δημιούργησε η ίδια σε μια δεξαμενή.

Αυτές είναι οι θεματικές σε τρία από τα έντεκα έργα που θα δούμε στην έκθεση «Παρατοξικά Παράδοξα» στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς από τις 23 Μαρτίου. Εργα κινούμενης εικόνας, βίντεο ή new documentary, παρατεταγμένα στον χώρο με έναν εξίσου παράδοξο τρόπο, καθώς η κάτοψη της κατασκευής που τα φιλοξενεί παραπέμπει στην αρχιτεκτονική απεικόνιση ενός τσαλακωμένου χαρτιού που έχει πεταχτεί σαν σκουπίδι –τα εύσημα ανήκουν στην αρχιτέκτονα και εικαστικό Μαλβίνα Παναγιωτίδη. Δεν είναι τυχαίο, βέβαια. Τα έργα αποτελούν τα πρώτα δείγματα της συλλογής της Polyeco Contemporary Art Initiative (PCAI) –Πρωτοβουλία της Polyeco για τη Σύγχρονη Τέχνη –μέσω των οποίων αποσκοπείται η ευαισθητοποίηση του κοινού για το περιβάλλον μέσα από την τέχνη.

Τι εστί όμως Polyeco; Η εταιρεία ξεκίνησε ως Τεχνική Προστασίας Περιβάλλοντος (Environmental Protection Engineering EPE) που ίδρυσε ο Ιωάννης Πολυχρονόπουλος στην Ελλάδα πριν από περίπου 40 χρόνια. Αρχικά ήταν μια επιχείρηση που αντιμετώπιζε τη θαλάσσια ρύπανση. Από το 2001 εκτείνεται πλέον σε όλον τον κόσμο ως Polyeco και ασχολείται με τη διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων και πολύ σοβαρών περιβαλλοντικών ατυχημάτων, περισσότερο σε χώρες που δεν έχουν την υποδομή να τα αντιμετωπίσουν –σε Αφρική, Λατινική Αμερική, Ευρασία.

Οταν πριν από δύο χρόνια, στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης o αντιπρόεδρος της Polyeco, Αθανάσιος Πολυχρονόπουλος, γιος του ιδρυτή, προέβη στη σύσταση της μη κερδοσκοπικής PCAI, κάλεσε τη Λωραίνη Αλιμαντίρη –γνωστή μας και ως ιδιοκτήτρια της γκαλερί Gazonrouge, η οποία λειτούργησε στο Μεταξουργείο μέχρι το 2012 –να αναλάβει τη διεύθυνση της νεοσύστατης εταιρείας. Ανάμεσα στις αρμοδιότητές της περιλαμβάνονται «πρότζεκτ στήριξης ανθρώπων και οργανισμών για την ανάπτυξη προγραμμάτων ευαισθητοποίησης για το περιβάλλον σε χώρες που είναι υπό ανάπτυξη». Παραδειγμα: Στην Αλβανία η PCAI είναι χορηγός στο Design Overview In Tirana. Στην Ελλάδα είναι χορηγός του εικαστικού προγράμματος των «Αισχυλείων», συν-χορηγός της εθνικής συμμετοχής στην Μπιενάλε της Βενετίας, ενώ θα ξεκινήσει μόνιμη συνεργασία με το Eθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, βάσει της οποίας θα γίνεται ετησίως ανάθεση έργου σε καλλιτέχνη για τη συλλογή του μουσείου.

Tα εικαστικά έχουν κεντρική θέση στις δραστηριότητες της εταιρείας. Σε αυτές περιλαμβάνεται και η δημιουργία μιας συλλογής έργων τέχνης τα οποία θα προκύπτουν από απευθείας ανάθεση στους καλλιτέχνες, μια ομολογουμένως παγκόσμια πρωτοτυπία. Μία δεύτερη ιδιαιτερότητα της συλλογής εντοπίζεται στο format των έργων: θα δημιουργούνται από κινούμενες εικόνες και θα έχουν σχέση με το αντικείμενο της εταιρείας –στο κάτω κάτω, οι καλλιτέχνες έχουν πλήρη πρόσβαση στα αρχεία και τις εγκαταστάσεις της σε όλον τον κόσμο. Ενα πρώτο δείγμα αυτής της διαδικασίας παρουσιάζεται στην έκθεση στο Μπενάκη όπου την επιμέλεια έχει άμα τη αναθέσει και γενέσει των έργων η ιστορικός τέχνης Νάντια Αργυροπούλου. Γιατί, σημειωτέον, όπως γίνεται ανάθεση σε καλλιτέχνες θα γίνεται και σε επιμελητές. Βέβαια, όπως λέει η Αλιμαντίρη: «H συνεργασία με τη Νάντια δεν σταματάει ποτέ. Δεν δίστασε να προχωρήσει μαζί μας σε αυτό το πρώτο βήμα και βοήθησε καθοριστικά στη δημιουργία των έργων της συλλογής. Αυτό δεν είναι κάτι δεδομένο».

Η ίδια η Αργυροπούλου βρέθηκε στο στοιχείο της και με φόντο την πρόσφατη αμφισβήτηση της κλιματικής αλλαγής από την κυβέρνηση του Ντόναλντ Τραμπ στήριξε το θεωρητικό υπόβαθρο της έκθεσης πάνω σε πολύ ενδιαφέρουσες σκέψεις. Oπως θα πει στο BHΜΑgazino: «Εγινε πια φανερό, αν δεν είχε γίνει ήδη αντιληπτό, ότι είναι επείγον να υπερβούμε τις επιμέρους οικολογικές ατζέντες και τη φθαρμένη, εξαντλημένη και παρεξηγημένη γλώσσα τους υπέρ μιας ανανεωμένης συν-ποίησης, που δεν θα επιτρέπει τον αφελή εφησυχασμό, τον βολικό κατακερματισμό, την προοπτική ενός «εναλλακτικού» μέλλοντος, αλλά θα βασίζεται σε σχέσεις, συνθέσεις και μια νέα δικαιοσύνη για τον κόσμο τώρα. Μια τέχνη η οποία μετέχει σε αυτό το σκεπτικό, χωρίς ανθρωποκεντρικές προσλήψεις (η ίδια η λέξη «περιβάλλον» παραπέμπει σε μια τέτοια εξαντλημένη θεώρηση) και οικονομικοπολιτικές δεσμεύσεις κάθε τύπου, μπορεί να επινοήσει, να εμπνεύσει και να υλοποιήσει με πολιτικούς όρους τη σχέση μας με την οικολογία, να αναδείξει τους βαθείς δεσμούς της φύσης με την οικονομία, την τεχνολογία, τον νόμο, την κουλτούρα, την απόλαυση. Να δείξει διά του παραδείγματός της.

Ηέκθεση «Paratoxic Paradoxes» είναι ένας τέτοιος δείκτης: συγκεντρώνει τα αποτελέσματα μιας διαδικασίας ανάθεσης, όπου έντεκα καλλιτέχνες από όλον τον κόσμο στοχάστηκαν και δημιούργησαν επάνω σε αυτή την πιθανότητα, με απόλυτη ελευθερία μέσων και τρόπων. Το αποτέλεσμα είναι εξαιρετικά πολυδιάστατο, καθόλου αναμενόμενο, ενίοτε καινοφανές σχετικά με ό,τι έχουμε συνηθίσει να αναμένουμε από πρωτοβουλίες «περιβαλλοντικού τύπου». Ταυτόχρονα παρουσιάζει στην Ελλάδα (δεσμευόμενη έτσι στο συγκεκριμένο έδαφος μιας κρίσης) τη σημαίνουσα και καινοτόμο συζήτηση για τον κόσμο όπως αυτή διεξάγεται τα τελευταία λίγα χρόνια διεθνώς. Σπρώχνει έτσι τα όρια και την ετοιμότητα της συγκεκριμένης συνθήκης, ενώ ταυτόχρονα δοκιμάζει την αξία της ίδιας της νέας προσέγγισης και των τακτικών που προτείνει ή και εφαρμόζει. Πρόκειται για ένα νέο «φυσικό συμβόλαιο» με τα λόγια του φιλόσοφου των επιστημών Μισέλ Σερές». l

«Παρατοξικά Παράδοξα»: Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς, από τις 23 Μαρτίου έως τις 21 Μαΐου.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 19 Μαρτίου 2017.