Ελλειμμα αυτοελέγχου – περίσσευμα καταδυναστευτικών ελέγχων

Γιατί μπαίνουν ενοχλητικές μπάρες στο μετρό; Γιατί αγαπάει το κράτος να μας επιβάλλει άδικες ισοπεδωτικές υποχρεώσεις; Γιατί έχουμε τεκμήρια και φόρους που αγνοούν το πραγματικό μας εισόδημα, ενάντια στην ευρωπαϊκή παράδοση και κάθε κανόνα δικαιοσύνης;

Οσο και αν βολεύει να μιλάμε για άδικους ηγέτες-δυνάστες, γνωρίζουμε βαθιά ότι το ελληνικό κράτος δικαίως δεν μας εμπιστεύεται. Η κρατική αδικία είναι συνήθως απάντηση στην αντικοινωνική ασυδοσία κάποιων πολιτών.

Για παράδειγμα, η Ελλάδα έχει το με διαφορά υψηλότερο ποσοστό φορολογικών δηλώσεων κάτω από το αφορολόγητο όριο (πηγή ΔΝΤ). Περιέργως, οποτεδήποτε έπεσε το όριο, «έπεσαν» ισόποσα και τα εισοδήματά μας! Τι φορολογικό σύστημα περιμένετε με τέτοιους πολίτες;

Μάλιστα, όταν εντείνονται οι προσβλητικοί έλεγχοι εξαιτίας κάποιων ασύδοτων, αυξάνεται η παραβατικότητα των υπολοίπων. Οπως περιγράφει ο David Packard, η General Electric επέβαλε ασφυκτικούς ελέγχους στη χρήση εργαλείων της, προς αποφυγή κλοπών. Αποτέλεσμα: οι εξοργισμένοι εργαζόμενοι έκλεβαν περισσότερο από ό,τι στη Hewlett Packard, η οποία, ως σύμβολο εμπιστοσύνης, δεν είχε ελέγχους! Το ανέκδοτο επιβεβαιώνεται σε οικονομικά πειράματα των Φαλκ & Κόσφελντ –οι υπερβολικοί έλεγχοι φέρνουν κακή συμπεριφορά.

Στον ιδανικό κόσμο δεν υπάρχουν κανόνες και έλεγχοι, αλλά κανείς δεν κάνει κατάχρηση της ελευθερίας αυτής. Στην ιδανική Κόλαση, κανείς δεν επιτρέπεται να αναπνεύσει χωρίς ειδική άδεια εις τριπλούν, και φυσικά όλοι αψηφούν κάθε κανόνα αδιαφορώντας για το κοινωνικό κόστος. Δυστυχώς, η Ελλάδα μοιάζει να εμπνέεται από το δεύτερο, «σοβιετικό» μοντέλο: αντί για ελευθερία χωρίς ασυδοσία, ασφυκτικοί κανόνες που παραβιάζονται συνεχώς.

Το αν μια σύγχρονη κοινωνία προσεγγίζει τον Παράδεισο ή την Κόλαση, μακροπρόθεσμα δεν έχει να κάνει με την καλοσύνη των κυβερνώντων αλλά με τον αυτοέλεγχο των κυβερνωμένων. Ολες οι κυβερνήσεις στη Δύση είναι λίγο-πολύ «καλές», επιθυμούν ελευθερία για τους πολίτες. Αν όχι για λόγους Διαφωτισμού, είναι θέμα κόστους –δεν είναι ούτε δημοκρατικό, ούτε οικονομικό, ούτε πολιτικά δημοφιλές να διατηρούμε ένα άγρυπνο αστυνομικό μάτι πάνω από κάθε πολίτη.

Ετσι, κάθε επίσημος κανόνας ή αστυνομικό μάτι που εγκαθίσταται, οφείλεται στην παραβίαση ενός ευέλικτου άγραφου κανόνα από κάποιον πολίτη. Μάλιστα, όσο μαζικότερη η παραβίαση των ευέλικτων κανόνων τόσο πιο βαριά και άδικη η επιβολή των επίσημων κανόνων που ακολουθεί. Στη δημοκρατία, η καταπίεση ακολουθεί την ασυδοσία.

Διά γυμνού οφθαλμού φαίνεται ότι οι Ελληνες (οι Νοτιοευρωπαίοι γενικά) ρέπουμε προς την ασυδοσία. Παραδοσιακά θεωρούμε ότι η έλλειψη αυτοπειθαρχίας μάς κάνει πιο ελεύθερους. Αυτό θα ίσχυε σε ερημονήσι του Ειρηνικού ή έστω σε μια απομακρυσμένη πλαγιά της Ικαρίας. Δυστυχώς σε μια σύγχρονη, σχετικά πυκνοκατοικημένη χώρα το παιχνίδι της ελευθερίας είναι μηδενικού αθροίσματος (κερδίζω-χάνεις), ή ακόμα και αρνητικού (χάνω-χάνεις).

Στην προσπάθεια για περισσότερη ελευθερία, τη στερώ από άλλον. Αν προσπαθήσουμε και οι δύο να έχουμε περισσότερη ελευθερία, θα καταλήξουμε να έχουμε και οι δύο λιγότερη. Αν χορεύω τσάμικο στις 4 π.μ. στερώ την ελευθερία του γείτονα να κοιμηθεί. Αν αυτός ανταποδίδοντας μου σπάσει τα πόδια, μου στερεί την ελευθερία να κινούμαι, και βέβαια συνήθως ακολουθεί και για τον ποδοθραύστη γείτονα στέρηση ελευθερίας, μέσω της αστυνομίας.

Δεν είναι όλα τα παραδείγματα τόσο προφανή. Συχνά η κακή συμπεριφορά κάποιων φέρνει έμμεση αλλά βαριά ζημιά για όλους.

Σκεφθείτε την καθημερινή οδήγηση. Σε χώρες υψηλής οδικής παιδείας οι κανόνες παραχωρούν ευελιξία, ώστε να επιταχύνεται η κυκλοφορία χωρίς να αυξάνεται υπέρμετρα ο κίνδυνος ατυχημάτων. Στις ΗΠΑ, π.χ., συχνά επιτρέπεται η δεξιά στροφή του οχήματος (turn on red), ακόμα και με κόκκινο φανάρι, με ευθύνη του οδηγού να στρίβει μόνο όταν ελευθερώνεται ο δρόμος.

Τα φιλελεύθερα οδικά συστήματα γενικά βασίζονται στην κοινή λογική και αυτοπειθαρχία των οδηγών. Οσο οδηγούν σωστά πετυχαίνουμε την ουτοπία, ευελιξία και γρήγορη ροή με ασφάλεια. Οταν όμως εφαρμόζονται τέτοιες ιδέες στην Ελλάδα, έχουμε κυκλοφοριακό χάος και συνεχή ατυχήματα (τυχαίο ότι κυκλικές πλατείες, από Ομόνοια μέχρι Κέννεντυ, καταργήθηκαν;). Ετσι, η κακή συμπεριφορά κάποιων οδηγών στο Χαλάνδρι φέρνει την επιβολή άκαμπτων κακών κανόνων πανελλαδικά και τιμωρεί ακόμα και οδηγούς στο Καστελόριζο που δεν είχαν καμία σχέση με την υπόθεση.

Για κάθε περίεργο, άδικο νόμο του ελληνικού κράτους, από τα υπερβολικά χαμηλά όρια ταχύτητας ως τη σκληρωτική μανία με πιστοποιητικά και «γνήσια της υπογραφής», ευθύνεται πιθανότατα κάποιος στο παρελθόν που καταχράστηκε την ευελιξία ενός απλούστερου και δικαιότερου κανόνα.

Ειδικά για την απεχθέστατη πληγή της σύγχρονης Ελλάδας, το παράλογο άδικο φορολογικό σύστημα, δεν φταίνε οι υπουργοί Οικονομικών, αλλά οι προκάτοχοί μας. Αντί να συγκρατηθούν, φοροδιέφευγαν όσο ακριβώς τους επέτρεπε το σύστημα, και ούτε δραχμή λιγότερο.

Στην ιστορία του κράτους που χτίσαμε, την ασυδοσία γενεών ακολουθεί η επιβολή όλο και πιο παράλογων, άδικων κανόνων, με όλο και πιο εξοντωτικό έλεγχο. Τα ίδια τα Μνημόνια είναι, παρομοίως, ένας εξωτερικός έλεγχος που κατέστη απαραίτητος σε μια χώρα που αδυνατούσε να αυτοελεγχθεί και ορμούσε ολοταχώς προς τα βράχια.

Θα μάθουμε λοιπόν ποτέ να αυτοελεγχόμαστε ή θα φέρνουμε πάντα τους εαυτούς μας στην αντιπαραγωγική και ταπεινωτική θέση να μας ελέγχει κάποιος άλλος;

Ο κ. Σωτήρης Γεωργανάς είναι αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικών στο City University Λονδίνου.