Περίμενα να δω δύο γορίλες να με κοιτούν από την οθόνη του υπολογιστή μου. Ομως όταν ξεκινήσαμε το Skype δεν ενεργοποίησαν τη βιντεοκλήση. Ετσι, έμεινα να κοιτάζω το βαθύ κενό της εφαρμογής και να ακούω δύο πολύ νεανικές φωνές να μου απευθύνουν τον λόγο. Οι ίδιες φωνές μαζί με το σώμα αυτών των δύο μελών μιας από τις μακροβιότερες καλλιτεχνικές ομάδες ακτιβιστικού χαρακτήρα αλλά και το σήμα-κατατεθέν τους φορεμένο στο κεφάλι, μια μάσκα γορίλα, θα ανέβουν στην κεντρική σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση στις 9 του μηνός και θα μιλήσουν για το έργο και τη δράση τους μέσα από μια multimedia διάλεξη. «Ελπίζουμε να καταφέρουμε να εμπνεύσουμε νεότερους ακτιβιστές, καλλιτέχνες και το κοινό να δουλέψουν με έναν διαφορετικό τρόπο». Ο λόγος για τη Φρίντα Κάλο, ένα από τα ιδρυτικά μέλη, και τη Ζουμπέιντα Αγκα, η οποία μπήκε στο ενεργητικό της ομάδας πριν από δέκα χρόνια επιλέγοντας ως ψευδώνυμό της, όπως κάνουν όλες oι γυναίκες που «μυούνται» στις Guerrilla Girls, το όνομα της πρώτης πακιστανής καλλιτέχνιδας που ασχολήθηκε με τη σύγχρονη τέχνη. «Για να την γκουγκλάρει ο κόσμος και να βλέπει τη δουλειά της» εξηγεί την επιλογή της.
Η δημοκρατία δεν έχει τάξη
Οι ανώνυμες αμερικανίδες φεμινίστριες δεν έχουν σταματήσει να στοχοποιούν τον σεξισμό στην τέχνη εδώ και τριάντα χρόνια, αλλά και τον ρατσισμό, τη διαφθορά στην πολιτική, τελευταία και το κακό που βρήκε τη χώρα τους με τη μορφή του νέου προέδρου της, Ντόναλντ Τραμπ. «Δεν γίνεται να μην επαγρυπνούμε. Ο κόσμος της τέχνης μπορεί να αισθανθεί σαν στο σπίτι του με τις αξίες του Τραμπ, καθώς στην ουσία αυτές συνίστανται στην κατανάλωση του πολιτισμού ως είδους πολυτελείας και στον πλούτο ως κριτήριο της επιτυχίας. Ξέρετε, υπάρχουν υποστηρικτές του σε όλο το φάσμα του χώρου του πολιτισμού στις ΗΠΑ. Θέλουμε να μάθει ο κόσμος ότι αυτή τη στιγμή υπάρχει ένα μέλος στο ΔΣ του ΜοΜΑ, ο Λάρι Φινκ, ο οποίος μεταξύ άλλων ιδιοτήτων του είναι και μέλος της συμβουλευτικής ομάδας του Ντόναλντ Τραμπ. Οταν είσαι μέλος μιας τέτοιας επιτροπής και συνεργάζεσαι μαζί του, ενστερνίζεσαι τις αξίες του; Θέλουμε να θέσουμε αυτό το ερώτημα».
Αν μη τι άλλο, το ΜοΜΑ προκαλεί τα πάθη. Αλλωστε, για τις Guerrilla Girls όλα ξεκίνησαν από την έκθεση «An International Survey of Recent Painting and Sculpture» στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Νέας Υόρκης τη δεκαετία του ’80, όπου οι γυναίκες καλλιτέχνιδες υποεκπροσωπούνταν σε κραυγαλέο βαθμό. Εκατόν εξήντα εννέα εικαστικοί είχαν πάρει το εισιτήριο για τη μεγάλη καταγραφή της πρόσφατης ζωγραφικής και γλυπτικής και μόλις 13 από αυτούς ήταν γυναίκες και –χρειάζεται να το πούμε; –καμία από αυτές μαύρη. Τα κορίτσια ήταν από την αρχή guerrilla, δηλαδή αντάρτισσες, καθώς γέμιζαν τους τοίχους γκαλερί και μουσείων εντελώς απροειδοποίητα με αφίσες με τα συνθήματά τους. Ηθελαν από την αρχή να διατηρήσουν την ανωνυμία τους αλλά δεν είχαν βρει ακόμη τον τρόπο, όταν σύμφωνα με τον αστικό μύθο ένα από τα μέλη τους έγραψε σε ένα χαρτί ότι η δράση τους ήταν… gorilla. Αυτό το λάθος τούς έδωσε την ιδέα για το καμουφλάζ: μάσκες γορίλα σαν αυτές που αγοράζουν οι Αμερικανοί στη γιορτή του Halloween.
«Η ανωνυμία στην ελευθερία του λόγου προστατεύεται από το Σύνταγμα. Δεν θα μπορούσατε να πιστέψετε τι ξεστομίζεις όταν φοράς μια μάσκα»
έλεγαν παλαιότερα σε συνέντευξή τους στους «New York Times».
Κριτική στα σεξιστικά στερεότυπα
Στην αφίσα που λειτούργησε σημειολογικά και ως το μανιφέστο τους εικονιζόταν η οδαλίσκη του Ενγκρ («The Grande Odalisque» – 1814) με τα οπίσθιά της γυρισμένα στον θεατή και το κεφάλι της καλυμμένο με τη φωτογραφία ενός… γορίλα. «Do women have to be naked to get into the Met?» έγραφε η λεζάντα κάτω από την εικόνα, καθώς η κολεκτίβα των γυναικών ήθελε να θίξει τα σεξιστικά στερεότυπα περί γυναικείας ευφυΐας ή της θέσης που προεικάζεται ότι θα έχει στην κοινωνία.
Από τότε δεν έχουν σταματήσει να δημιουργούν αφίσες, αυτοκόλλητα, βιβλία και δημόσια έργα σε όλον τον κόσμο και να εμφανίζονται σε πανεπιστήμια. Ως κολεκτίβα και χωρίς αρχηγό, τουλάχιστον όχι επισήμως, καθώς
«η δημοκρατία μπορεί να έρθει από πολλές κατευθύνσεις και δεν έχει απόλυτη τάξη».
Αντιστάθμισμα στην τέχνη των δισεκατομμυρίωνΚατάφεραν ωστόσο να αλλάξουν κάτι; «Σήμερα, αν διοργανώσει κάποιος μια έκθεση στο ΜοΜΑ και συμπεριλάβει σε αυτή μόνο δύο γυναίκες καλλιτέχνιδες δεν θα είμαστε οι μόνες που θα διαμαρτυρηθούμε. Από την άλλη, εξακολουθεί να μην υπάρχει ισότιμη εκπροσώπηση των γυναικών στον κόσμο της τέχνης. Ομως η αλλαγή έρχεται βαθμιαία.
Τουλάχιστον στην περίπτωσή μας αυτό έχει συμβεί. Η μόνη λύση για το μέλλον είναι η αμφισβήτηση της πατριαρχίας από τη στιγμή που διεκδικούμε ανθρώπινα δικαιώματα για όλους. Δεν υπάρχει σωστός και λανθασμένος τρόπος να το κάνεις. Κάποιοι το κάνουν μέσα από το σύστημα, κάποιοι άλλοι εκτός». Γιατί στην πορεία οι γυναίκες που διαμαρτύρονταν έξω από το ΜοΜΑ βρέθηκαν, τρόπον τινά, μέσα σε αυτό. Οι Guerrilla Girls έχουν παρουσιάσει δουλειά τους στην Tate Modern, στην Μπιενάλε της Βενετίας, στο Πομπιντού, αλλά όπως λένε δεν έχει αλλάξει στο παραμικρό η κατεύθυνση αλλά ούτε και η ένταση της αποστολής τους. «Οποτε μας προσεγγίζει ένας οργανισμός ή ένα ίδρυμα για να συνεργαστούμε συναινούμε μόνο όταν διασφαλίζουμε ότι θα έχουμε ελευθερία κινήσεων και απόψεων. Συχνά αυτό που θέλουμε να κάνουμε είναι να ασκήσουμε κριτική σε αυτόν τον συγκεκριμένο οργανισμό. Εχουμε καταφέρει να προσπεράσουμε την αγορά που είναι η πιο αντιδραστική πλευρά του κόσμου της τέχνης.
Εχουμε αποφύγει αυτή την παγίδα, τους τρόπους με τους οποίους αναλώνονται οι καλλιτέχνες και γίνονται υποχείρια των συλλεκτών. Πήγαμε κατευθείαν από τον κόσμο των ιδεών σε οργανισμούς και ιδρύματα που ενδιαφέρονται να διατηρήσουν τη δουλειά μας ως μέρος της Ιστορίας, ως αντιστάθμισμα στην τέχνη που κοστίζει και συλλέγεται από δισεκατομμυριούχους. Απ’ όσο ξέρουμε, στην Ελλάδα έχετε αρκετούς, υπάρχουν πολλοί πλούσιοι, και το λυπηρό είναι ότι δεν συλλέγουν ελληνική τέχνη. Ποιος ξέρει γιατί, αλλά κυνηγούν τους διεθνείς σουπερστάρ. Ισως επειδή βλέπουν την τέχνη ως επένδυση και όχι ως παραγωγή πολιτισμού. Είχαμε ρωτήσει τον Δάκη Ιωάννου σχετικά και μας είχε πει «δεν υπάρχει τέχνη που έχει να κάνει με το φύλο ή τη φυλή, υπάρχει μόνο ταλέντο». Εμείς πουλούσαμε τις αφίσες μας είκοσι δολάρια τη μία γιατί θέλαμε να μπορούν να τις αγοράσουν φοιτητές. Πιστεύουμε ότι μπορείς να συμβάλλεις στον πολιτισμό χωρίς να πουλάς ακριβά προϊόντα».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
