Ο Γιώργος Σεφέρης και oι «Εποχές»

«Εναν τέτοιο αγώνα, ψυχικό και πνευματικό, φιλοδοξεί να εξεγείρει μέσα στις συνειδήσεις όλων μας το περιοδικό αυτό. Θα αντλήσει δυνάμεις από το χθες κι από το σήμερα. Θα στραφεί με προσδοκία θερμή, με λαχτάρα, στο αύριο, σ’ αυτούς που έρχονται νέοι κι άφθαρτοι, με τα μηνύματά τους. Σ’ όλες τις εποχές παρουσιάστηκαν και παρουσιάζονται συνειδήσεις, άνθρωποι, ψυχές που ζουν μ’ ένταση αυτά τα αιτήματα και που τα εφαρμόζουν ή που διψάνε να τα εφαρμόσουν. Θα προσπαθήσουμε να συγκομίσουμε στις σελίδες μας όλων των εποχών τους καρπούς, προσέχοντας ιδιαίτερα στις φωνές του καιρού μας. Η πνευματική εγρήγορση δεν επιτρέπεται σε κανέναν καιρό –πολύ λιγότερο στον δικό μας –ν’ αποτελεί αίρεση ή προνόμιο. Ο φωτισμός όλο και μεγαλύτερου αριθμού συνειδήσεων, η παροχή ενός μέσου να προσπελάζεται η υψηλή παιδεία, να επισημαίνονται και ν’ αναλύονται χωρίς προκατάληψη τα ζητήματα του κόσμου, να προβάλλεται η ελευθερία του κριτικού στοχασμού, είναι νόμιμα πνευματικά αιτήματα του ανθρώπου. Θα τα υπηρετήσουμε».

Ιδού ένα μέρος από το προλογικό σημείωμα του πρώτου τεύχους των «Εποχών» (Μάιος 1963), το οποίο καθορίζει την πολιτική, τους σκοπούς και το ήθος του περιοδικού. Δεν γνωρίζουμε τον συντάκτη, αλλά πρέπει να το είδε και να το ενέκρινε ο πρώτος τη τάξει σύμβουλος του περιοδικού Σεφέρης. Ακριβώς, λοιπόν, καθώς αυτές τις ημέρες συμπληρώνονται 117 χρόνια από τη γέννηση του ποιητή αξίζει (ως συνέχεια του αφιερώματος του «Βήματος», 19-2-2017, στις «Εποχές») να αναφερθούμε, έστω και περιορισμένα, στη σχέση του Σεφέρη με αυτό το εμβληματικό έντυπο. Να σημειωθεί ότι δεν είναι μόνο οι «Εποχές» που συνδέουν τον Σεφέρη με τον ΔΟΛ. Αναρίθμητες είναι οι σχετικές αναφορές του «Βήματος», των «Νέων» και του «Ταχυδρόμου» στον ποιητή και στο έργο του, όπως δείχνουν τα σχετικά λήμματα της Βιβλιογραφίας Γιώργου Σεφέρη του Δ. Δασκαλόπουλου (2016).

Δύο είναι οι κατηγορίες των κειμένων των «Εποχών» που σχετίζονται με τον Σεφέρη: 1. κείμενα του ίδιου που πρωτοδημοσιεύονται στο περιοδικό και 2. κείμενα άλλων σχετικά με το έργο του. Ετσι στο τεύχος 7 (Νοέμβριος 1963) το περιοδικό, που βρίσκεται ήδη στο τυπογραφείο, αναγγέλλει τη βράβευση του Σεφέρη με το Νομπέλ. Στο επόμενο τεύχος (Δεκέμβριος 1963), αφιερωμένο στον ποιητή, δημοσιεύονται τέσσερα ανέκδοτα ποιήματά του (σήμερα στο Τετράδιο Γυμνασμάτων Β’): «Γραμμένο με μολύβι», «L’ angolo franciscano», «Ταξίδεψα» και ένα «πειραγμένο» χάικου «Εφεσος». Είναι τα μοναδικά ποιήματα που δημοσιεύει ο Σεφέρης στις «Εποχές». Ολες οι άλλες δημοσιεύσεις είναι πεζά κείμενα. Στο ίδιο τεύχος δημοσιεύονται τρεις εργασίες για τον ποιητή: Κ. Θ. Δημαράς «Μια προβολή στα περασμένα», Π. Μουλάς «Σημειώσεις πάνω στον Σεφέρη» και το «Σχεδίασμα Χρονολογίας του Γ. Σεφέρη» από τον Γ. Π. Σαββίδη. Στο τεύχος 10 (Φεβρουάριος 1964) υπάρχει άρθρο του Γιώργου Θεοτοκά «Ο Γ. Σεφέρης όπως τον γνώρισα» και μαζί μια απομαγνητοφωνημένη ραδιοφωνική ομιλία του Stephen Spender «Ο Σεφέρης και οι άγγλοι ποιητές», μεταφρασμένη από τον Σαββίδη. Στο τεύχος 17 υπάρχει ένα άλλο κείμενο του Σαββίδη, «Ο Σεφέρης στην Οξφόρδη», που αναφέρεται στην ανακήρυξη του ποιητή σε επίτιμο διδάκτορα στο εκεί πανεπιστήμιο.

Τέλος, εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν πέντε δημοσιεύσεις του Σεφέρη από τον Δεκέμβριο του 1964 ως τον Ιανουάριο του 1967. Τον Δεκέμβριο του 1964 δημοσιεύεται η λαμπρή ομιλία του «Παραλλαγές πάνω στο βιβλίο», την οποία είχε δώσει στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, προσκεκλημένος από τους παλαιοβιβλιοπώλες της πόλης! Το γαλλικό κείμενο της ομιλίας μεταφράζει πάλι ο Σαββίδης. Ακολουθούν δύο δημοσιεύσεις από τις ανέκδοτες (τότε) Μέρες (Φεβρουάριος 1965) «ΘΣΕ. Σελίδες από ένα Ημερολόγιο», με αφορμή τον θάνατο του Ελιοτ. Στο τεύχος 35 (Μάρτιος 1966) υπάρχουν πάλι αποσπάσματα από τις Μέρες (του 1950) με τον τίτλο «Ο άλλος κόσμος». Αφορμή, η επίσκεψή του στα πατρογονικά χώματα. Στο ίδιο τεύχος η διεύθυνση του περιοδικού αποχαιρετά με συγκίνηση τον Σεφέρη που αποσύρεται από την εκδοτική ομάδα των «Εποχών». Στο τεύχος 43 (Νοέμβριος 1966) δημοσιεύεται η ομιλία του στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Μάιος 1966), με θέμα «Στα 700 χρόνια του Δάντη». Το τελευταίο κείμενο του Σεφέρη στις «Εποχές» είναι «Η συνομιλία με τον Φαβρίκιο», τεύχος 45, Ιανουάριος 1967. Το τελευταίο τεύχος των «Εποχών» κυκλοφορεί τον Απρίλιο του 1967.

Αυτές εν ολίγοις είναι οι δημοσιεύσεις των «Εποχών» που αφορούν τον Σεφέρη. Σήμερα, ύστερα από πολλά χρόνια, τα κείμενα αυτά έχουν αποσπασθεί από το σώμα του περιοδικού και έχουν βρει τη θέση τους στο σεφερικό corpus. Ομως τα χρόνια εκείνα όχι μόνο τα κείμενα του Σεφέρη αλλά και τόσων άλλων ελλήνων και ξένων δημιουργών όριζαν, χάραζαν, όπως προέλεγε το εισαγωγικό κείμενο του πρώτου τεύχους των «Εποχών», μια σαφή πνευματική, πολιτική και ηθική γραμμή. Και όχι μόνο. Ηθελημένα ή αθέλητα, το περιοδικό καθόριζε έναν «κανόνα» λογοτεχνικό και κριτικό. Επέβαλλε μια σαφή αναγνωστική και ιδεολογική γραμμή. Επιδοκίμαζε και προέτρεπε τη γραφή και την ανάγνωση. Προέβαλλε το βιβλίο, το κείμενο. Διέδιδε τις αγαθές, φιλελεύθερες ιδέες. Ιδού πώς τελειώνει ο λόγος του Σεφέρη μπροστά στους παλαιοβιβλιοπώλες της Βαρκελώνης, όπως πρωτοδημοσιεύεται στις «Εποχές»: «Ηθελα μόνο να πω τούτο: τα βιβλία είναι πράγματα της φύσης μας∙ είναι εμείς, όσοι κι αν είμαστε∙ είναι μια ανθρώπινη φύση, που μας προεκτείνει προς τις ρίζες μας, με την πείρα και τη σοφία των περασμένων γενεών∙ και που, με τα οράματά μας, την προεκτείνουμε προς το μέλλον. Αν βλέπουμε τα βιβλία να έχουν ρυτίδες, ας μη βιαζόμαστε: ίσως οι ρυτίδες αυτές να είναι δικές μας. Αν μας ενθουσιάζουν, ας χαρούμε που η ψυχή μας είναι το σκεύος αυτού του ενθουσιασμού (…)».