Η ιστορία της οικογένειας, η ιστορία του έθνους

Καρολίνα Μέρμηγκα
Ο Ελληνας γιατρός
Εκδόσεις Μελάνι, 2016
σελ. 580, τιμή 18 ευρώ

«Η κακοδαιμονία του δημόσιου βίου μας δεν προέρχεται από την έλλειψη καλού συστήματος, αλλά από την έλλειψη έντιμων και συνεπών υπαλλήλων. Το ναυάγιο της ανόρθωσης κινδυνεύει να έρθει, όχι από το είδος του συστήματος, αλλά από την ποιότητα των προσώπων που καλούνται να το εφαρμόσουν. Προτιμώ δηλαδή εγώ ανθρώπους που έχουν ανάγκη από νόμους, παρά νόμους που έχουν ανάγκη από ανθρώπους». Ετσι έκλεινε η τοποθέτηση του βουλευτή Λακωνίας στη Συνεδρίαση της 19ης Φεβρουαρίου της Β’ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων, εκείνης που ψήφισε το Σύνταγμα του 1911.

Σε καιρούς κοινωνικών και πολιτικών κρίσεων έχουμε δει, στην ιστορία της λογοτεχνίας, συγγραφείς να καταφεύγουν στο παρελθόν είτε για να ανακουφιστούν από μια κατάσταση ασφυξίας που τους περιβάλλει είτε για να αναζητήσουν αναλογίες, ερμηνείες, λύσεις για τα συμβαίνοντα στο παρόν.

Στο παρελθόν ταξιδεύει με το νέο της μυθιστόρημα Ο Ελληνας γιατρός (Μελάνι, 2016) και η Καρολίνα Μέρμηγκα. Στο συλλογικό και στο οικογενειακό παρελθόν, μιας και ο βουλευτής Λακωνίας του 1911 που προαναφέρθηκε, ο Κωνσταντίνος Μ. της αφήγησής της, είναι ο παππούς της, Κωνσταντίνος Μέρμηγκας.

Είναι από τις περιπτώσεις εκείνες που ο παππούς είναι δημόσιο πρόσωπο, και γίνεται μετά θάνατον λήμμα σε εγκυκλοπαίδειες. Στην Πάπυρος –Λαρούς –Μπριτάννικα διαβάζουμε για τον Μέρμηγκα πως γεννήθηκε στον Κάμπο Οιτύλου το 1874, σπούδασε Ιατρική στην Αθήνα και στη Γερμανία και ειδικεύτηκε στη Χειρουργική. Σταδιοδρόμησε ως γιατρός και καθηγητής στην Ιατρική Αθηνών και συνέγραψε ουκ ολίγα ιατρικά συγγράμματα. Διετέλεσε πρόεδρος της Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών, συμβάλλοντας καθοριστικά στον εκσυγχρονισμό της, κατείχε όμως και πολιτικές θέσεις.

Το 1911 εκλέχθηκε βουλευτής Λακωνίας. Το 1932 τιμήθηκε με το αξίωμα του γερουσιαστή. Ηταν μέλος της Γερμανικής Ακαδημίας του Μονάχου και επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Βερολίνου. Παρασυρμένος ίσως από την αγάπη του στον γερμανικό λαό και στην κουλτούρα του και με την εντύπωση ότι θα προσέφερε στους συμπατριώτες του δέχτηκε, τον Ιούνιο του 1941, να αναλάβει τη θέση του δημάρχου Αθηναίων. Τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς, όταν οι Γερμανοί του ζήτησαν κατάλογο με ομήρους, λέγεται πως έγραψε δέκα φορές το όνομά του και παραιτήθηκε.

Οπως καταλαβαίνει ο αναγνώστης, λόγω της κοινωνικής του θέσης στα υψηλά σκαλοπάτια της αστικής τάξης της εποχής του, ο Κωνσταντίνος Μ. διασταυρωνόταν συχνά με προσωπικότητες του δημόσιου βίου. Το 1920 ανήκε στην ομάδα των θεραπόντων γιατρών του βασιλιά Αλέξανδρου Α’, που πέθανε από σηψαιμία όταν τον δάγκωσε μαϊμού στο Τατόι. Ηταν μάλιστα εκείνος που είχε προτείνει να ακρωτηριαστεί το βασιλικό πόδι, προκειμένου να σωθεί η ζωή του μονάρχη. Με τρυφερότητα και χιούμορ ο Κωνσταντίνος Μ. προσπαθεί να ανακουφίσει την αγωνία του νεαρού βασιλιά και είναι εκείνος, από μια ομάδα ελλήνων και γάλλων επιστημόνων, ο «Ελληνας γιατρός» τον οποίο ζητεί στις ύστατες στιγμές του ο θνήσκων ηγεμόνας.

Παρακολουθούμε την προσωπική διαδρομή του έλληνα γιατρού, από τα παιδικά χρόνια στο χωριό του ως τις δικές του τελευταίες στιγμές, όταν πεθαίνει –πόσο ειρωνικό –από σηψαιμία. Είχε τραυματιστεί επιβιβαζόμενος στο τραμ, η πληγή μολύνθηκε, αλλά εκείνος αρνήθηκε να πάρει σουλφαμίδες γιατί δεν τις εμπιστευόταν. Η διαδρομή του περνά από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896, τον πόλεμο του 1897, τον Διχασμό, τη Μικρασιατική Καταστροφή, τη Δίκη των Εξ… Διασταυρώνεται στο χωριό με τη δράση του αρχαιολόγου Χρήστου Τσούντα που βρήκε τον τάφο του Πρίγκιπα, με τα χρυσά κύπελλα, στο Βαφειό και στα φοιτητικά έδρανα με την πορεία της Αγγελικής Παναγιωτάτου, της πρώτης γυναίκας αποφοίτου της Ιατρικής Αθηνών. Και στην Αθήνα, στο περιβάλλον της αστικής τάξης του καθηγητή της Ιατρικής, η πορεία του διασταυρώνεται με βιομηχάνους, πολιτικούς και βασιλείς, με τον Βενιζέλο και τον Κωνσταντίνο Α’, με λογίους και καλλιτέχνες, με τον Παλαμά, την Πηνελόπη Δέλτα και τον Γιώργο Σαραντάρη. Λόγιος και ο ίδιος, με φιλοσοφικά και λογοτεχνικά ενδιαφέροντα και συντάκτης ιατροφιλοσοφικών έργων, ο πελοποννήσιος γιατρός είχε μεταφράσει και τον Φάουστ του Γκαίτε.

Χωρίς να είναι ακριβώς αγιογραφικό, είναι κολακευτικό το πορτρέτο του. Μοναδικά ψεγάδια η ερωτική σχέση του με την παντρεμένη Μαργαρίτα και η σύντομη κατοχική δημαρχία. Η αφήγηση ακολουθεί τη διαδοχή των γεγονότων στον ιστορικό χρόνο και η εκτεταμένη χρήση του διαλόγου προσφέρεται για την εισβολή στον ιστό της ιστορίας των μυθοπλαστικών πρωτοβουλιών, για την εξωτερίκευση των σκέψεων των χαρακτήρων και για πολιτικό σχολιασμό, δίνοντας ζωντάνια και παλμό στο ιστοριογραφικό υλικό.

Στο τέταρτο λογοτεχνικό βιβλίο της, μετά τις συλλογές διηγημάτων Ερωτευμένες (Εστία, 2005), Σήμερα δεν θα πεθάνω (Μελάνι, 2010) και το μυθιστόρημα Συγγενής (2013), η Καρολίνα Μέρμηγκα φιλοδοξεί να δώσει μια επικών διαστάσεων ιστορική αφήγηση που εκτείνεται από τα τέλη του 19ου ως το πρώτο μισό του 20ού αιώνα.

Ευανάγνωστο, το εκτενές αφήγημα είναι γραμμένο με ιδιαίτερη επιμέλεια σε ό,τι αφορά την απόδοση των ιστορικών γεγονότων. Οι πραγματολογικές υποσημειώσεις, η ιστορική επισκόπηση του έτους με την οποία ολοκληρώνεται κάθε αφηγηματική ενότητα, η βιβλιογραφία και τα ντοκουμέντα από το οικογενειακό αρχείο που παρατίθενται μαρτυρούν την έρευνα που προηγήθηκε και υποστηρίζουν την αληθοφάνεια της αφήγησης. Η ανάγκη για ιστορική τεκμηρίωση δεν καταπνίγει ωστόσο μια νοσταλγική αύρα που τυλίγει την αφήγηση ολισθαίνοντας σε κάποια σημεία προς έναν εύκολο λυρισμό. Αλλωστε, το αφήγημα, ιστορικό μυθιστόρημα ή μυθιστορηματική βιογραφία, όπου και αν επιχειρήσουμε να το ταξινομήσουμε, «είναι, μόνο, μυθιστόρημα», όπως τονίζει στο επιλογικό της σημείωμα η συγγραφέας.