βιβλία

στη μέση άλλων συμφορών απ’ τις δικές μας

θα μείνεις, φίλος του ανθρώπου να του λες

«Η ομορφιά είναι αλήθεια, η αλήθεια ομορφιά»

–το μόνο που ξέρουμε στη Γη κι ό,τι χρωστάς να ξέρεις.

Ποίημα του Τζον Κιτς –σελ. 144 του βιβλίου

Τους τελευταίους αιώνες είχαμε βολευτεί οι περισσότεροι με τη διαβεβαίωση της Εκκλησίας ότι «τα πάντα εν σοφία εποίησεν». Ελάχιστοι συνέχιζαν να φοβούνται ότι «θα τους πέσει ο ουρανός στο κεφάλι» –καταπώς έλεγε ο Αστερίξ –κι ακόμη λιγότεροι θυμούνταν τις θεωρίες εκείνων των περίεργων Ελλήνων για τη δημιουργία του κόσμου μέσα από ένα «ανακυκλούμενο πυροκλαστικό Σύμπαν». Αλλά αυτοί οι τελευταίοι περίεργοι (ονόματι «επιστήμονες») επέμεναν να περιεργάζονται το Σύμπαν… μέχρι που κατέληξαν τον προηγούμενο αιώνα στη «φτου κι απ’ την αρχή» θεωρία ότι ο κόσμος όλος γεννήθηκε από μια μεγάλη έκρηξη και διαστέλλεται έκτοτε μέχρι τον αναπόφευκτο τελειωμό του από «έλλειψη καυσίμων στα άστρα». Μέχρι και ο Πάπας την αποδέχθηκε τούτη την τρομοκρατική θεωρία, χωρίς να μας πει λέξη για το πόσο συμβατό είναι το «εν σοφία εποίησεν» με την ύπαρξη ημερομηνίας λήξης της δημιουργίας.

Τώρα, στις αρχές του νέου αιώνα, οι επιστήμονες επιπροσθέτουν στη θεωρία τους την πιθανότητα ύπαρξης παράλληλων συμπάντων, ή της αναγέννησης του ενός και μοναδικού μέσα από διαδικασία πυροκλαστικής ανακύκλωσης. Σαν τον φοίνικα ένα πράγμα… αρχαίες ιστορίες δηλαδή ειπωμένες από εκείνους τους περίεργους Ελληνες. Αλλά το κακό έχει γίνει: η «θεόπνευστη» επανάπαυσή μας έχει διαρραγεί και όλοι ξανακοιτάμε τον ουρανό με φόβο –πότε είπατε πέρασε ξυστά από τη Γη ο τελευταίος μετεωρίτης; Αν προσθέσετε στον λογαριασμό και την ανασφάλεια της κλιματικής αλλαγής συν την κατάρρευση της παγκόσμιας οικονομίας… τα ‘χουμε μάλλον παντελώς χαμένα.

Από αυτόν τον βάλτο της ταραχής και της ανασφάλειας επιχειρεί να μας βγάλει ένας νομπελίστας φυσικός του ΜΙΤ, ο Φρανκ Βίλτσεκ, με το τελευταίο του βιβλίο. Δεν είναι θεωρία, δεν είναι ιδεολογία, δεν είναι θρησκεία. Είναι απλώς μια ήρεμη ανασκόπηση των όσων μάθαμε αυτούς τους αιώνες που μεσολάβησαν από την πρώτη κοσμολογική μας αναζήτηση ως το σήμερα και την αναζήτηση μέσα από αυτήν ενός κρυμμένου συστατικού στη συνταγή του κόσμου. Διότι ο Βίλτσεκ διατείνεται ότι το βρήκε. Είναι, λέει, η ενδόμυχη ανάγκη των δυνάμεων του Σύμπαντος για επίτευξη αρμονίας, συμπληρωματικότητας και, εν τέλει, ομορφιάς!

Το πώς κατέληξε σε αυτό το συμπέρασμα το περιγράφει μαγευτικά στα 19 κεφάλαια των 388 σελίδων του βιβλίου του (οι υπόλοιπες 166 είναι Χρονολόγιο, Ορολογία και Ευρετήριο). Πρόκειται εν ολίγοις για ένα μαραθώνιο βούτηγμα στην Ιστορία των Επιστημών, ένα επιλεκτικό απάνθισμα των «ηρώων της φιλοσοφίας και επιστήμης» που του έδειξαν τη συνταγή του κόσμου. Οι σημαντικότεροι σταθμοί αυτής της πορείας σηματοδοτούν και τα μέρη του βιβλίου του: Πυθαγόρας, Πλάτων, Νεύτων, Μάξγουελ, Κβαντομηχανική και Υπερσυμμετρία.

Τα όσα μας λέει ο Βίλτσεκ είναι τόσο πολλά και επαθροιστικά που, λογικά, θα έχανε τους περισσότερους αναγνώστες του πριν φθάσουν στην τελευταία σελίδα: συνιστούν πραγματικά μια διανοητική αεροβική γυμναστική που στο τελευταίο τρίτο του βιβλίου μετατρέπεται σε σπριντ. Καταφέρνει όμως να συγκρατήσει τους περισσότερους (τους πιο ψαγμένους, τουλάχιστον, αναγνώστες) με ένα πανέξυπνο συγγραφικό τρικ: αφηγείται τα των επιστημόνων σε συνδυασμό με τις αλληλοεπιδράσεις που επέφεραν οι καινοτόμες ιδέες τους στους εκάστοτε σύγχρονούς τους διανοητές της λογοτεχνίας και της τέχνης.

Αλλά μάλλον αυτό δεν είναι εσκεμμένο τρικ του συγγραφέα παρά απόρροια της όλης του θεώρησης για τον κόσμο: Τίποτε δεν είναι μία και μόνη απτή πραγματικότητα. Ολα είναι σύνθεση προοπτικών και αλληλοσυμπλήρωση των επιμέρους δυνατοτήτων αντίληψης που έχουμε της πραγματικότητας. Και όλα συνυπάρχουν ταυτόχρονα, σε μια ταλάντωση που αποζητά τη συμμετρία και την αρμονία, μέσα από μια αέναη δυαδικότητα δυνάμεων: η ομορφιά και η ασχήμια, το καλό και το κακό, το θετικό και το αρνητικό σε ένα κβαντικό γαϊτανάκι του αντιληπτού και του ιδεατού κόσμου. Α… και ότι όλα κάνουν κύκλο (το τέλειο σχήμα), όπως το ότι τώρα αποδείξαμε μαθηματικά και πειραματικά τα όσα συνέλαβαν μόνο με τη φαντασία και τη λογική τους ο Πυθαγόρας, ο Πλάτων, ο Ζήνων, ο Παρμενίδης, όπως και το ότι το Σύμπαν ξανανιώνει στον κάδο της ανακύκλωσης. Υπέροχο βιβλίο –διαβάστε το!