Ο τυφώνας της βαθιάς κρίσης που σαρώνει τη χώρα δεν αφήνει τίποτα όρθιο. Αποδυναμώνει τη σκέψη, εκχυδαΐζει τη δημόσια επικοινωνία, προάγει την ασυνεννοησία. Η πολιτική διαμάχη μετατρέπεται, όλο και περισσότερο, σε άμετρη σύγκρουση. Η οικονομική κρίση εντείνει τη θεσμική παθογένεια.
Αν και η κρίση προσφέρει, κατ’ αρχήν, ευκαιρία αναστοχασμού, τελικά καταλήγει, στα ελληνικά συμφραζόμενα, να οξύνει την προβληματικότητα των νοοτροπιών που μας οδήγησαν σε αυτή. Δείτε τον φαύλο κύκλο: η χρόνια θεσμική παρακμή οδήγησε στην τωρινή οικονομική κρίση και, αναδραστικά, η δεύτερη εντείνει την πρώτη. Γινόμαστε χειρότεροι!
Πάρτε ως case study εκφάνσεις της σύγκρουσης ΝΔ-ΣΥΡΙΖΑ τα τελευταία χρόνια και θα δείτε ότι αντανακλά (και παροξύνει) το διαχρονικά κυρίαρχο μοτίβο της άμετρης κομματικής σύγκρουσης. Τι έκανε ο κ. Μητσοτάκης σύντομα μετά την ανάληψη της προεδρίας της ΝΔ το 2016; Ο,τι έκανε και ο κ. Τσίπρας το 2014 –ζήτησε «εκλογές τώρα». Γιατί; Διότι η κυβέρνηση Τσίπρα «καταστρέφει» τη χώρα, όπως ακριβώς, για τον Τσίπρα, η κυβέρνηση Σαμαρά «κατέστρεφε» τη χώρα! Η φρασεολογία είναι ταυτόσημη, η κομματική προφορά διαφέρει.
Ποιο είναι το βαθύτερο μοτίβο; Δεν υπάρχουν σταθεροί άτυποι κανόνες στο πολιτικό παίγνιο. Ο αντίπαλος συμβολίζει την «καταστροφή», η οποία πρέπει με κάθε τρόπο να αποτραπεί, οπότε όλα επιτρέπονται. Η μονομερής-αυτοεξυπηρετική αντίληψη υπερτερεί του πνεύματος των δεσμευτικών κανόνων. Μόνον ο ηγέτης-gladiator, συγκρουόμενος με τον καταστροφικό ηγέτη, θα επαναφέρει τη διασαλευθείσα ισορροπία. Οι ρόλοι, φυσικά, εναλλάσσονται, γι’ αυτό η επιφανειακή κομματική εναλλαγή αποκρύπτει τη βαθύτερη θεσμική ακινησία –τις βαθιές δομές που εγκλωβίζουν τους παίκτες σε συγκεκριμένες συμπεριφορές.
Εκπλήσσει, λοιπόν, γιατί ένα τέτοιο, χρονίως διχαστικό πολιτικό σύστημα παράγει πολιτική αστάθεια; Είναι ποτέ δυνατόν να εφαρμοστεί αξιόπιστα το οδυνηρό Μνημόνιο (αλλά και οποιεσδήποτε άλλες αναγκαίες πλην επίμαχες αλλαγές) σε τέτοιες συνθήκες; Απορεί κανείς που τα Μνημόνια έγιναν τρία, και αύριο θα είναι τέσσερα! Η κρίση αυτο-τροφοδοτείται. Η αλληλο-καταστροφολογία οδηγεί, βαθμιαία, στην αυτο-καταστροφή.
Ας συνεχίσουμε. Το 2015 αποκαλύφθηκε ότι ο υπουργός του ΣΥΡΙΖΑ κ. Σταθάκης δεν δήλωσε 1,8 εκατομμύρια ευρώ στη δήλωση «πόθεν έσχες» του 2012. Η δήλωσή του ήταν, είπε, «πρώιμη και πιθανόν ατελής»! Τι απεφάνθη η αρμόδια επιτροπή της Βουλής; «Ουδέν επιλήψιμο». Αργότερα, όταν η δήλωσή του για το «πόθεν έσχες» του 2014 εμφάνιζε τις καταθέσεις του ανεξήγητα μειωμένες κατά 2,1 εκατομμύρια ευρώ, μήπως του ζητήθηκαν θεσμικά εξηγήσεις; Χμ… Απολύτως προβλέψιμα, ο ΣΥΡΙΖΑ τον υπεράσπισε, η ΝΔ τον επέκρινε.
Αντίστοιχα, ανέκυψε προσφάτως θέμα με το «πόθεν έσχες» του κ. Μητσοτάκη. Ο ΣΥΡΙΖΑ τον εγκαλεί ότι είχε τη νομική υποχρέωση να συμπεριλάβει τα περιουσιακά στοιχεία της συζύγου του στις δηλώσεις του «πόθεν έσχες», τουλάχιστον μέχρι το 2015, έστω κι αν το ζευγάρι βρισκόταν σε διάσταση. Το ίδιο έπρεπε να είχε κάνει και το 2016, όταν έγινε αρχηγός της ΝΔ και το ζευγάρι επανενώθηκε. Πώς αντέδρασε η ΝΔ; «Είστε συκοφάντες». Δείτε τώρα την αντιστροφή ρόλων. Η ΝΔ επέκρινε σφοδρά τον κ. Τσίπρα γιατί φέρεται να χρησιμοποίησε πρόσφατα το πρωθυπουργικό αεροπλάνο για ιδιωτική επίσκεψη στο Παρίσι. Πώς αντέδρασε ο ΣΥΡΙΖΑ; «Είστε συκοφάντες»!
Ουδείς ασχολείται με την ουσία.
Ουδείς ασχολείται με την ουσία.
Θα μπορούσα να συνεχίσω με πολλά παραδείγματα, όπως π.χ. με τις αλληλοκατηγορίες για την ΕΡΤ. Σύμφωνα με τη ΝΔ, η ΕΡΤ «χειραγωγείται» από τον ΣΥΡΙΖΑ, ακριβώς όπως ο ΣΥΡΙΖΑ κατηγορούσε την κυβέρνηση Σαμαρά ότι «χειραγωγούσε» την ΕΡΤ! Η αλήθεια; Και οι δύο έχουν δίκιο! Οι ρόλοι εναλλάσσονται, το παίγνιο παραμένει αμετάβλητο.
Τι δείχνουν αυτά τα μοτίβα συμπεριφορών; Πρώτον, τα δημόσια αγαθά και οι κοινές αξίες δεν υπόκεινται σε θεσμικό αλλά κομματικό έλεγχο. Δεύτερον, οι πολιτικοί χειρίζονται με ατιμώρητη ελευθεριότητα τις νομικές υποχρεώσεις που απορρέουν από τον δημόσιο ρόλο τους. Τρίτον, αποφεύγουν τη λογοδοσία μεταφέροντας τη συζήτηση στην «προβληματική» ηθική του αντιπάλου. Και τέταρτον, αφενός δεν τους ελέγχει στιβαρά κανείς, αφετέρου ουδείς εμπιστεύεται τους ελέγχοντες!
Σε μια θεσμικώς σοβαρή χώρα λ.χ. η Επιτροπή Δεοντολογίας της Βουλής αποφαίνεται έγκυρα για επίμαχα «ηθικά» θέματα και, το σημαντικότερο, γίνεται πιστευτή. Σε μας τα μέλη της παίζουν κομματικά παιχνίδια –δεν υπάρχει αίσθηση θεσμικού ρόλου από τους κάθε Βαρεμένους. Σε μια σοβαρή χώρα, ο ακομμάτιστος γραμματέας του Υπουργικού Συμβουλίου δίνει επίσημες εξηγήσεις για τα ταξίδια του πρωθυπουργού και, το σημαντικότερο, γίνεται πιστευτός. Σε μας είναι κολλητός του, τι να πει ο κακόμοιρος!
Τι θέλω να πω; Στη γραφική μας χώρα, οι αξίες της διαφάνειας, του δημοσίου συμφέροντος και της ορθής δημόσιας συμπεριφοράς τείνουν να ορίζονται αυτοεξυπηρετικά. Συνιστούν πολιτικά όπλα για να πλήξουν τον αντίπαλο, όχι κοινές θεσμικές αξίες που ρυθμίζουν το πολιτικό παίγνιο. Είμαστε πιο κοντά στη Ρωσία, στη Ρουμανία και στη Βραζιλία, παρά στη Γαλλία, στη Βρετανία και στη Γερμανία. (Δείτε πώς κινητοποιήθηκαν οι διωκτικές αρχές στη Γαλλία κατά των Σαρκοζί και Φιγιόν.)
Λίγη ιστορικο-κοινωνιολογική αίσθηση αν διαθέτει κανείς, αμφιβάλλει κατά πόσο μια χώρα με τεράστια θεσμικά ελλείμματα, εγκλωβισμένη σε βαθιές δομές που διαρκώς τα τροφοδοτούν, θα καταφέρει να διαχειριστεί τη χρόνια εξουθενωτική λιτότητα στην οποία έχει υποβληθεί. Μόνο όποιος απλοϊκά νομίζει ότι μόνος του θα «σώσει» τη χώρα επιμένει να μη βλέπει τη μεγάλη εικόνα, να μην ακούει τη «μυστική βοή των πλησιαζόντων γεγονότων». Υπνοβατούμε προς τη δραχμή, σαν να μας σπρώχνει μια μυστήρια δύναμη που αδυνατούμε να τιθασεύσουμε…
Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick, συγγραφέας του βιβλίου «Η Τραγωδία των Κοινών» (Ικαρος).
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
