Ψηλά τακούνια, δεινόσαυροι και «σκοτεινή» ύλη

Η Λίζα Ράντολ είναι αμερικανίδα φυσικός με κύριο αντικείμενο έρευνας τα δύο άκρα του ίδιου κλαδιού: τα στοιχειώδη σωμάτια και την κοσμολογία, δηλαδή την επιστήμη που ασχολείται με τις αρχές και την εξέλιξη του Σύμπαντος. Η Βέρα Ράμπιν, συμπατριώτισσα της Ράντολ, ήταν μια από τις καλύτερες αστρονόμους και μέσα από τις έρευνές της αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε πως εκτός από την ύλη που ξέρουμε και μπορούμε να «βλέπουμε», με οποιονδήποτε τρόπο, υπάρχει και μια άλλη, εδώ στο δικό μας Σύμπαν, πέντε φορές περισσότερη, που όμως δεν βλέπουμε γιατί το φως δεν αντιδρά με αυτήν, αλλά μόνον έμμεσα διαπιστώνουμε την ύπαρξή της. Η Λίζα Ράντολ δεν είναι απλά φυσικός αλλά μια σταρ στον χώρο της. Η Βέρα Ράμπιν, που έφυγε από τον κόσμο αυτόν την ημέρα των Χριστουγέννων, ήταν μια αντιστάρ. Η Ράντολ έγραψε ακριβώς πριν από έναν μήνα άρθρο στους «New York Times» για τη Βέρα Ράμπιν ενώ την προηγούμενη χρονιά συζητήθηκε αρκετά το τελευταίο της βιβλίο, τρίτο στη σειρά, που είχε ως κύριο θέμα του την εξαφάνιση των δεινοσαύρων και τη σχέση της με τη «σκοτεινή» ύλη.

Λάμψη, πείσμα, υπομονή, παράτολμες υποθέσεις, γυναίκες και διάσημα επιστημονικά ιδρύματα στις Ηνωμένες Πολιτείες, άλλοτε και τώρα, η μυστηριώδης, προς το παρόν, «σκοτεινή» ύλη, που δεν θα έπρεπε να λέγεται έτσι, οι δεινόσαυροι και η επικράτηση των θηλαστικών στη Γη. Είναι τα ετερόκλητα(;) υλικά που θα ανακατέψουμε με την ιδέα ότι φθάνοντας στο τέλος αυτής της σελίδας θα έχουν δώσει κάτι χρήσιμο στους υπομονετικούς αναγνώστες.

Η Βέρα Ράμπιν είχε στείλει μια φορά με το Twitter το εξής μήνυμα: «Μην επιτρέψεις σε οποιονδήποτε να σου πει ότι δεν είσαι αρκετά καλός. Ο δάσκαλός μου στα θετικά μαθήματα αυτό μου έλεγε και κοιτάξτε με τώρα». Φεύγοντας στα 88 της, την ημέρα των Χριστουγέννων του 2016, τη συνοδεύει η φήμη πως ήταν ο άνθρωπος που τεκμηρίωσε τις υποψίες μας πως υπάρχει και μια ύλη εντελώς αθέατη, διότι το φως δεν αντιδρά με αυτήν, άρα δεν μπορούν να τη «δουν» τα όργανα μέτρησης, που όχι μόνο επηρέασε από την αρχή τον σχηματισμό του Σύμπαντος όπως είναι σήμερα, αλλά παίζει ρόλο ακόμη στις κινήσεις των αστρικών σωμάτων, αφού είναι μεν αόρατη αλλά η μάζα της ασκεί έλξεις στα ορατά υλικά σώματα. Για τα άστρα που σχηματίζουν γαλαξίες, με τα περισσότερα να βρίσκονται στο κέντρο και κάποια να περιστρέφονται γύρω από αυτό σε εξώτερες τροχιές, περιμένουμε πως κατά την περιστροφή τους όσο πιο έξω βρίσκονται, τόσο πιο αργά θα περιστρέφονται.

Η Βέρα Ράμπιν, που δεν της επέτρεψαν να κάνει μεταπτυχιακό Αστρονομίας στο Πρίνστον γιατί (μέχρι και το 1975!) απλά δεν επιτρεπόταν να δέχονται σε αυτό γυναίκες, και έχοντας τέσσερα παιδιά, για να μην τους λείψει ως μητέρα, αποφάσισε να δουλεύει όχι καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Χαρτογραφώντας όμως με μεγάλη προσοχή τις κινήσεις στους σπειροειδείς γαλαξίες, έδειξε πως από το κέντρο έως την περιφέρεια δεν άλλαζε η ταχύτητα περιστροφής. Και αυτό τελικά οδήγησε στο συμπέρασμα πως υπήρχε και άλλη, αθέατη ύλη, που ασκώντας βαρυτική έλξη, επηρέαζε τη συμπεριφορά τους και μάλιστα εμπόδιζε τη διάλυση των γαλαξιών.

Η Λίζα Ράντολ σε άρθρο της στους «New York Times» (5.1.2017) για τη Βέρα Ράμπιν, in memoriam, έγραψε πως πολλοί περίμεναν επί χρόνια ότι η Σουηδική Ακαδημία θα της έδινε κάποια στιγμή το Νομπέλ της Φυσικής αναγνωρίζοντας τη συμβολή της στην ανακάλυψη της ύπαρξης της «σκοτεινής» ύλης, αλλά την αγνόησαν επίμονα, όπως έγινε και με άλλες γυναίκες με σημαντικές επιστημονικές επιτυχίες (Τραμπ υπήρχαν στον χώρο πολύ πριν από τον αυθεντικό Ντόναλντ).

Τα εισαγωγικά στη λέξη «σκοτεινή» επιμένει να τα βάζει η κυρία Ράντολ αφού, όπως λέει και στις πολυάριθμες, προωθητικές για το βιβλίο της, δημόσιες εμφανίσεις, δείχνοντας το κομψό μαύρο φόρεμά της, το σκοτεινό είναι κάτι που παρ’ όλα αυτά το βλέπουμε διότι αντιδρά με το φως (το απορροφά εν μέρει) ενώ κάτι, όταν δεν αντιδρά με το φως, το αφήνει να περνά ανενόχλητο, άρα είναι διάφανο και αυτή την με παράξενη συμπεριφορά ύλη έπρεπε να την αποκαλούμε «διάφανη ύλη».

Η Λίζα Ράντολ, που φιλοξενήθηκε στους «Τάιμς», δεν διαθέτει μόνον μια (πάντα προσεγμένη) εντυπωσιακή εξωτερική παρουσία. Εχει υπάρξει καθηγήτρια Θεωρητικής Φυσικής και στα τρία πιο διάσημα ιδρύματα. Χάρβαρντ, ΜΙΤ, Πρίνστον (πρώτη γυναίκα καθηγήτρια Θεωρητικής Φυσικής εκεί) και τώρα έχει επιστρέψει στο πρώτο. Ομως φροντίζει κάθε βιβλίο της να έχει κατασκευή και προώθηση ταινίας του Χόλιγουντ.

Σε αυτό το τρίτο, «Dark Matter and the Dinosaurs», θυμίζοντας και λίγο Κράιτον του «Τζουράσικ Παρκ», υποστηρίζει πως η σκοτεινή ύλη μπορεί να αποτελείται από διαφορετικά σωματίδια, όπως και η «δική» μας, που ένα μέρος τους αντιδρά τόσο έντονα ώστε να πιάνουν την αντίδραση αυτή και οι δορυφόροι, με τη μορφή ακτίνων-γ. Ενα τέτοιο σήμα τής έδωσε την ιδέα να ψάξουν μήπως εκεί στο κέντρο του γαλαξία μας βρίσκεται μια ποσότητα αρκετά πυκνής σκοτεινής ύλης. Μαζί με την ομάδα της έκαναν υπολογισμούς που τους οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι πραγματικά πρέπει να υπάρχει ένας σχετικά λεπτός δίσκος και η ύπαρξή του επηρεάζει την κίνηση του δικού μας ηλιακού συστήματος.

Θα πρέπει να φανταστούμε, και αυτό είναι διαπιστωμένο, πως ο ήλιος σε σχέση με το επίπεδο του γαλαξία κάνει μια περιοδική κυματοειδή κίνηση, ακριβώς όπως τα αλογάκια στο καρουζέλ ενός κλασικού λούνα παρκ. Οταν όμως βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με τον δίσκο αυτόν, η επίδραση της σκοτεινής ύλης είναι τέτοια ώστε μερικοί κομήτες από το γειτονικό «νέφος του Οορτ» σπρώχνονται μέσα στο ηλιακό σύστημα. Από εκεί οι περισσότεροι θα χαθούν και πάλι στο άπειρο, αλλά κάποιου η τροχιά θα είναι προς τη Γη και ένας τέτοιος ολέθριος επισκέπτης, πριν από 66 εκατομμύρια χρόνια, έπεσε στη μεξικανική χερσόνησο του Γιουκατάν, κοντά στο σημερινό Τσικχουλούμπ, που σημαίνει «ουρά του διαβόλου». Εβαλε φωτιές, δηλητηριώδη αέρια έπνιξαν τον πλανήτη, νέφος σκέπασε το έδαφος, κάθε ζωντανό με μάζα πάνω από 25 κιλά δεν κατάφερε να επιβιώσει, πόσω μάλλον και οι τεράστιοι δεινόσαυροί. Ανοίγοντας βέβαια τον δρόμο για να επικρατήσουν πλέον τα θηλαστικά που αλλιώς δεν είχαν την παραμικρή τύχη.

Η εργασία της Λίζα Ράντολ έγινε τελικά δεκτή από το σοβαρό «Physical Review Letters», και οδήγησε και στη συγγραφή ενός ευπώλητου (όπως όλα της) βιβλίου. Αλλά άλλοι συνάδελφοί της ήταν επιφυλακτικοί. Ιδιαίτερα καυστικός ήταν ο διάσημος, θεωρητικός φυσικός επίσης, Λόρενς Κράους, του Πανεπιστημίου της Αριζόνας, που έγραψε για το βιβλίο ότι «προσπαθεί να καθιερώσει μια όχι γερά αποδεικνυόμενη θεωρία». Και έγιναν οι δυο τους άνω-κάτω.

Η σκοτεινή ύλη λοιπόν μας έφερε μέσα σε 50 χρόνια από τη Βέρα Ρούμπιν με τα ίσια παπούτσια για να μπορεί να σκαρφαλώνει και να δουλεύει άνετα στο αστεροσκοπείο του Πάλομαρ (που τότε ξέχασαν να φτιάξουν τουαλέτες για τις γυναίκες) στη Λίζα με τα ψηλά τακούνια, το σταριλίκι και τις μπεστ σέλερ θεωρίες. Από το βιβλίο της μαθαίνεις πολλά, αλλά αισθάνεσαι και απόμακρα διότι συνειδητοποιείς πως εμείς εδώ στην Ελλάδα, πνιγμένοι στην εσωστρέφεια και στον αγώνα της επιβίωσης, αφήνουμε σε άλλους τη χαρά να στρέφουν το βλέμμα προς το υπόλοιπο Σύμπαν, να δουλεύουν γόνιμα, να μαλώνουν για τα προχωρημένα και να χαίρονται τις επιτυχίες του μυαλού τους.