Βιβλία

Λι Σμόλιν
Χρόνος – η αναγέννηση
Εκδόσεις Τραυλός,
σελ. 484, τιμή 23 ευρώ

«Των όντων αρχήν είναι το άπειρον, εκ γαρ τούτου πάντα γίγνεσθαι και εις τούτο πάντα φθείρεσθαι»

Αναξίμανδρος
ο Μιλήσιος, 546 π.Χ.

Ο Λι Σμόλιν (Lee Smolin) είναι πασίγνωστος ως ο φυσικός που πρότεινε τη γεφύρωση της θεωρίας της σχετικότητας με την κβαντομηχανική μέσω της δικής του θεωρίας, της κβαντικής βαρύτητας. Αναμενόμενο θα ήταν, λοιπόν, ένα βιβλίο από αυτόν με ανάλογο περιεχόμενο. Ωστόσο, το 2013, ο οξυδερκής αυτός επιστήμονας ανέστρεψε την κλεψύδρα της εξελικτικής πορείας του με κάτι το ρηξικέλευθο: προσδιόρισε ως μέγα λάθος της επιστήμης τον ουδέτερο ορισμό του χρόνου και του ρόλου του στην εξέλιξη του Σύμπαντος. Δηλαδή ο Σμόλιν… φιλοσόφησε κυριολεκτικά, όπως ακριβώς είχαν κάνει οι θεμελιωτές της επιστημονικής σκέψης στην Ιωνία του 7ου και του 6ου π.Χ. αιώνα. Και το σκεπτικό αυτής της φιλοσοφικής του θεώρησης κατέθεσε στο βιβλίο «Time Reborn», που τώρα κυκλοφόρησε και στα ελληνικά.

Το εφαλτήριο της αιρετικής πρόσκλησής του για επανορισμό του χρόνου υπήρξε η διαπιστωμένη αποτυχία των αστροφυσικών να μοντελοποιήσουν μαθηματικά την εξέλιξη του Σύμπαντος. Κατάλαβε ότι η ανεπάρκειά τους οφειλόταν ακριβώς στο ότι έψαχναν για νόμους της φύσης που ισχύουν αιώνια, ανεξάρτητοι από τον χρόνο. Μάλιστα, θεωρούσαν και θεωρούν τον χρόνο ως κάτι το μη πραγματικό, μια «πεισματικά επίμονη ψευδαίσθηση» –κατά το λεκτικό του Αϊνστάιν. Αντίθετα, ο Σμόλιν λέει τώρα ότι ο χρόνος είναι πραγματικότατος και ότι είναι η αναγκαία παράμετρος που έλειπε από τις υπάρχουσες θεωρίες μας για τον κόσμο, είτε τον συνολικό είτε τον ανθρώπινο.

Το βιβλίο του χωρίζεται σε δύο μέρη: στο πρώτο μέρος μάς περιγράφει την υπάρχουσα και καθιερωμένη φυσική, όπως αυτή δομήθηκε από τα χρόνια των ελλήνων φιλοσόφων έως τα χρόνια της νευτώνειας μηχανικής, των θεωριών της ειδικής και της γενικής σχετικότητας και της κβαντομηχανικής. Στο δεύτερο μέρος μάς περιγράφει τις απόψεις του για τη διαμόρφωση μιας νέας εκδοχής της γενικής σχετικότητας του Αϊνστάιν, μιας θεωρίας «Κοσμολογικής Φυσικής Επιλογής». Πρόκειται όντως για μια δαρβίνεια θεωρία εξέλιξης του Σύμπαντος, που σίγουρα θα εγείρει αντιδράσεις ανάλογες με εκείνες των δημιουργιστών στον Δαρβίνο.

Ολα αυτά είναι διατυπωμένα, όχι με τον στεγνό ακαδημαϊκό λόγο που συνηθίζουν οι φυσικοί, αλλά με μια ολοζώντανη λογοτεχνική γραφή –χωρίς ίχνος μαθηματικών τύπων –που θυμίζει κοινωνιολόγο. Και έχει κάθε λόγο να θυμίζει κάτι τέτοιο η γραφή του Σμόλιν καθώς, όπως θα ανακαλύψετε αν τον διαβάσετε, διατείνεται πως η λαθεμένη αντίληψή μας για τον χρόνο δεν μας «τυφλώνει» μόνον ως προς την εξέλιξη του Σύμπαντος αλλά και ως προς την εξέλιξη του πολιτισμού μας, της κοινωνίας μας, της ζωής μας της ίδιας. Χαρακτηριστικά, θεωρεί ότι η πρόοδος του ανθρώπινου πολιτισμού είναι το αποτέλεσμα της «πειθαρχημένης εφαρμογής της φαντασίας μας», η οποία μας επιτρέπει να προσαρμοζόμαστε σε νέα περιβάλλοντα. Το στοίχημα της ανθρώπινης ζωής είναι να ευδοκιμεί στα πρόθυρα της αβεβαιότητας. Σε κάθε κλίμακα, από την κβαντική κατάσταση ενός ατόμου έως το Σύμπαν και σε κάθε επίπεδο πολυπλοκότητας, το κλειδί είναι ο χρόνος και το μέλλον είναι ανοιχτό.

Είναι βέβαιο ότι αρκετοί φυσικοί θα πουν ότι ο Σμόλιν «ξεστρατίζει» με όσα γράφει, όπως και αρκετοί κοινωνιολόγοι θα πουν ότι μπαίνει «ξεδιάντροπα» στα χωράφια τους. Ομως οι περισσότεροι αναγνώστες θα απολαύσουν την πνευματική πρόκληση που τους προσφέρει και θα βρουν πολλές απαντήσεις σε πολλές απορίες που είχαν ανέκφραστες μέσα τους. Ιδιαίτερα δε οι εγχώριοι αναγνώστες, θα ευχαριστηθούν την ελληνική έκδοση του βιβλίου του, καθώς τόσο η μετάφραση και η γλωσσική και επιστημονική επιμέλεια όσο και η ποιότητα της εκτύπωσης είναι υποδειγματικές.