Διαζύγιο με τη ΝΑ Ευρώπη παίρνουν οι ελληνικές τράπεζες

Χρονιά ορόσημο για την παρουσία των ελληνικών τραπεζών στη ΝΑ Ευρώπη θα αποτελέσει το 2017. Μετά από περίπου 25 χρόνια παρουσίας στην ευρύτερη περιοχή, οι τέσσερις συστημικοί όμιλοι θα αποχωρήσουν από τις περισσότερες αγορές, στο πλαίσιο των δεσμεύσεων που έχουν αναλάβει έναντι της Γενικής Διεύθυνσης Ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, απόρροια των κρατικών πακέτων στήριξής τους μετά το ξέσπασμα της κρίσης.

Τράπεζα Πειραιώς και Εθνική Τράπεζα λόγω της μεγαλύτερης βοήθειας που έλαβαν προγραμματίζουν την πώληση όλων των υποκαταστημάτων και των θυγατρικών που διατηρούν ακόμη στο εξωτερικό. Στον αντίποδα, Eurobank και Alpha Bank έχουν εξασφαλίσει την έγκριση των αρχών για την παραμονή τους σε ορισμένες χώρες, καθώς τόσο το 2014 όσο και το 2015 κάλυψαν το σύνολο των κεφαλαιακών τους αναγκών από τον ιδιωτικό τομέα.

Η πρώτη επέκταση

Η επέκταση του εγχώριου τραπεζικού κλάδου στα Βαλκάνια ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Η φιλελευθεροποίηση των τοπικών οικονομιών που ακολούθησε την πτώση του τείχους του Βερολίνου δημιούργησε σημαντικές ευκαιρίες για το ελληνικό επιχειρείν. Η πολιτισμική και γεωγραφική εγγύτητα της περιοχής αποτέλεσε το βασικό πλεονέκτημα της ελληνικής επέλασης στη ΝΑ Ευρώπη.

Ηταν τότε η ανάγκη των ελλήνων επιχειρηματιών, που ανοίγονταν στις αναπτυσσόμενες αγορές της Γηραιής Ηπείρου για χρηματοπιστωτική υποστήριξη, που τροφοδότησε σε πρώτη φάση την εκτός συνόρων επέκταση των τραπεζών.

Καταλυτικό ωστόσο ρόλο για τη μεγέθυνση των εκτός Ελλάδος δραστηριοτήτων τους έπαιξε η είσοδος στην ευρωζώνη. Οι εν αφθονία χρηματοδοτικοί πόροι της περασμένης δεκαετίας έδωσαν τη δυνατότητα στους ελληνικούς ομίλους να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες που τους παρουσιάστηκαν και να εδραιωθούν στις αγορές αυτές, είτε με την αυτόνομη δημιουργία του δικτύου τους ή με εξαγορές τοπικών πιστωτικών ιδρυμάτων.Το 2008, όταν πλέον το «πάρτι» της επέκτασης είχε τερματιστεί με το σκάσιμο της πιστωτικής φούσκας στις διεθνείς αγορές, οι ελληνικές τράπεζες ήλεγχαν σχεδόν το 1/3 του συνολικού ενεργητικού του κλάδου σε Βουλγαρία, Ρουμανία, Αλβανία και Σερβία, ενώ αξιοσημείωτα ποσοστά διατηρούσαν σε Σκόπια, Ουκρανία και Κύπρο. Εντονο άρωμα Ελλάδος υπήρχε και στην Τουρκία μετά την εξαγορά ενός εκ των 5 μεγαλύτερων πιστωτικών ιδρυμάτων στη λιανική τραπεζική, της Finansbank από την Εθνική Τράπεζα.

Το ξέσπασμα της κρίσης βρήκε τους ελληνικούς ομίλους με ένα παράλληλο τραπεζικό σύστημα εκτός Ελλάδος και παρουσία σε 15 χώρες. Με ενεργητικό στο εξωτερικό 90 δισ. ευρώ, δίκτυο καταστημάτων 3.500 μονάδων και πάνω από 40.000 εργαζομένους, ένα σημαντικό ποσοστό των κερδών τους επιτυγχάνονταν στο εξωτερικό.

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) ποτέ δεν έβλεπε με «καλό μάτι» την παρουσία των ελληνικών ομίλων σε τόσο πολλές οικονομίες, λόγω των αναπόφευκτων εποπτικών δυσχερειών που δημιουργούσε. Η αναταραχή στις αγορές δημιούργησε τότε μια πρώτης τάξης ευκαιρία για ξεκαθάρισμα των συγκεκριμένων επιλογών.

Το πρώτο χτύπημα δόθηκε μετά το «κούρεμα» του ελληνικού χρέους, το οποίο σε συνδυασμό με την ύφεση στην ελληνική οικονομία, προκάλεσε στον κλάδο ζημιές 30 δισ. ευρώ περίπου, οι οποίες απορροφήθηκαν από την πρώτη μεγάλη ανακεφαλαιοποίηση του συστήματος την περίοδο 2012 – 2013.

Τότε δρομολογήθηκε ουσιαστικά η συρρίκνωση των δραστηριοτήτων στην περιοχή της ΝΑ Ευρώπης και της Τουρκίας.
Οι ελληνικοί όμιλοι μετά και τις αυξήσεις κεφαλαίου του 2014 που καλύφθηκαν αποκλειστικά από τον ιδιωτικό τομέα, έδειχναν ότι παρά τη μείωση του ενεργητικού τους, θα διατηρούσαν ένα σημαντικό κομμάτι της παρουσίας τους στο εξωτερικό.

Ωστόσο, το αδιέξοδο του 2015 στις διαπραγματεύσεις της κυβέρνησης με τους πιστωτές, που ολοκληρώθηκε με την προκήρυξη δημοψηφίσματος και την αναπόφευκτη στη συνέχεια επιβολή των capital controls, έδωσε τη χαριστική βολή στον κλάδο. Η τρίτη ανακεφαλαιοποίηση και τα επικαιροποιημένα πλάνα αναδιάρθρωσης που συμφωνήθηκαν με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχαν ως αποτέλεσμα το οριστικό διαζύγιο με τις περισσότερες βαλκανικές αγορές, αλλά και την αποχώρηση της Εθνικής Τράπεζας από την τουρκική αγορά με την πώληση του 100% της Finansbank.

Μέχρι σήμερα οι ελληνικές τράπεζες έχουν δρομολογήσει και σε πολλές περιπτώσεις πραγματοποιήσει την αποχώρησή τους από χώρες όπως η Τουρκία, η Πολωνία, η Ουκρανία, η Βουλγαρία, η Σερβία, η πΓΔΜ και η Αίγυπτος, ενώ διατηρούν ακόμη τις δραστηριότητές τους σε Κύπρο, Ρουμανία και Αλβανία.

Η συνολική συρρίκνωση των δανείων την περίοδο 2010-2015 ανήλθε σε 28,2 δισ. ευρώ, που αντιπροσωπεύει μείωση 50% στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης-Τουρκίας. Η… άτακτη υποχώρηση ήταν απαραίτητη για την ενίσχυση των δεικτών κεφαλαιακής επάρκειας των ελληνικών τραπεζών μέσω της μείωσης του σταθμισμένου ενεργητικού τους. Ταυτόχρονα, περιορίστηκαν οι κίνδυνοι από το εξωτερικό, ώστε να ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα νέων κεφαλαιακών αναγκών.

Με την ολοκλήρωση των πλάνων αναδιάρθρωσης στα τέλη του 2018 εκτιμάται ότι μόνο η Alpha Bank και η Eurobank θα διαθέτουν θυγατρικές στο εξωτερικό. Η πρώτη αναμένεται να διατηρήσει την παρουσία της σε κάποιες αγορές εκ των Ρουμανίας, Αλβανίας και Κύπρου, ενώ η δεύτερη μετά την εξαγορά του δικτύου της Alpha Bank στη Βουλγαρία θα ενισχύσει την παρουσία της στην τοπική αγορά, ενώ θα μείνει και σε κάποιες εκ των Ρουμανίας, Αλβανίας και Κύπρου.