Ο ποιητής του Πάτερσον

William Carlos WilliamsPaterson
Επιμέλεια Christopher MacGowan.
Εκδόσεις New Directions, σελ. 328, τιμή 20 δολάρια ΗΠΑ

Ποιητή της εικόνας αποκαλούν πολλοί τον Τζιμ Τζάρμους. Και η πρόσφατη ταινία του Πάτερσον είναι η καλύτερη απόδειξη. Αλλά και αφορμή να επιστρέψει κανείς στο βιβλίο με τον ίδιο τίτλο που τον ενέπνευσε, το φιλόδοξο έπος (ή περίπου) τού Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμς (1883-1963), κορυφαίου αμερικανού ποιητή του 20ού αιώνα που στη χώρα μας τουλάχιστον δεν γνώρισε τη φήμη που του αξίζει. Λίγα είναι τα ποιήματά του που μεταφράστηκαν κι ελάχιστα σε σύγκριση με τα αντίστοιχα του Ελιοτ, του Πάουντ και του Γουάλας Στίβενς. Από το Paterson μάλιστα τίποτε δεν έχει μεταφραστεί, αν δεν κάνω λάθος. Και αυτό παρά το γεγονός ότι ο Γουίλιαμς υπήρξε πηγή έμπνευσης για τους μπιτ και κατ’ εξοχήν για τον Γκίνσμπεργκ του οποίου το Ουρλιαχτό (όσον αφορά τη φόρμα και τον ρυθμό τουλάχιστον) οφείλει πολλά στο Paterson. Ενδεχομένως ο Γουίλιαμς είναι πολύ «Αμερικανός» για τα ελληνικά και ίσως και για τα ευρωπαϊκά γούστα.

Ο Ρόμπερτ Λόουελ συνέκρινε τον Γουίλιαμς με τον Γουίτμαν, τον γενάρχη της αμερικανικής ποίησης, και είπε πως το Paterson είναι «τα δικά μας «Φύλλα χλόης»». Αλλά και πλήθος άλλων ποιητών («αντιακαδημαϊκών ή μη) βρήκαν στον Γουίλιαμς τον μέντορά τους: ο Αλεν Γκίνσμπεργκ, ο Ρόμπερτ Κρίλι, η Ντενίζ Λέβερτοφ, ο Τσαρλς Ολσον –για αναφέρω μερικούς από τους επιφανέστερους από τους οποίους μόνο ο Γκίνσμπερκ είναι γνωστός στον τόπο μας.

Δεν ξέρω τι ποσοστό αλήθειας υπάρχει στη δήλωση του Τζάρμους ότι ο Γουίλιαμς δεν περιλαμβάνεται στους αγαπημένους του ποιητές. Αυτός ο ποιητής της κινηματογραφικής εικόνας μετέφερε στο σινεμά εκείνο που είχε συλλάβει και επιτύχει σε μεγάλο βαθμό ένας κατ’ εξοχήν ποιητής της εικόνας, που θεωρείται και από τους βασικούς εκπροσώπους του κινήματος του εικονισμού. Ποιητής είναι ο πρωταγωνιστής και στο έπος του Γουίλιαμς και στην ταινία του Τζάρμους. Ιδιος είναι ο τόπος και στις δύο περιπτώσεις: το Πάτερσον του Νιου Τζέρσι, μιας πόλης περίπου 170.000 κατοίκων που δεν είναι στην πραγματικότητα όσο ωραία φαίνεται στην ταινία. Και στην ταινία και στο συνθετικό ποίημα ο πρωταγωνιστής είναι έκφραση των κατοίκων, όλων των κατοίκων, του κόσμου της καθημερινότητας, δηλαδή ενσάρκωση της ίδιας της πόλης.

Ο Γουίλιαμς έζησε στο Ράδερφορντ, μια πόλη δίπλα στο Πάτερσον. Ηταν μοντερνιστής αλλά και βαθύτατα «Αμερικανός». Ολη του τη ζωή τον «κυνηγούσε» η σκιά του Ελιοτ και το φάντασμα της Ερημης χώρας του τελευταίου. Ξεκίνησε ως ρομαντικός και θαυμαστής του Τζον Κιτς αλλά ο Πάουντ, με τον οποίο υπήρξε στενός φίλος από τα νιάτα του (αν εξαιρέσουμε την περίοδο που ο Πάουντ είχε μεταστραφεί σε οπαδό του μουσολινικού φασισμού), ήταν εκείνος που τον μύησε στον μοντερνισμό.

Το Paterson το έγραφε σχεδόν επί 30 χρόνια και το εξέδωσε σε τέσσερα ολιγοσέλιδα τομίδια. Ηταν κατά κάποιον τρόπο η απάντησή του στην Ερημη χώρα, τον ακαδημαϊσμό και την αισθητική της και ήλπιζε πως με αυτό θα μετατόπιζε την ποίηση από τα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα και θα τη μετέφερε στον πραγματικό της χώρο: την καθημερινή ζωή. Αλλά ενώ για τα παγκόσμια ποιητικά πράγματα η Ερημη χώρα ήταν μια μικρή επανάσταση, το Paterson εκτιμήθηκε μόνο από τους ποιητές στις ΗΠΑ –και όχι απ’ όλους. Ο ποιητής αυτός, που έγραφε με τέτοια απλότητα ώστε όπως έλεγε χαριτολογώντας η Μαριάνα Μουρ «τα ποιήματά του να τα καταλαβαίνουν ακόμη και οι γάτες και οι σκύλοι», πειραματιζόταν, εν τούτοις, συνεχώς. Βιβλίο έντονου πειραματισμού, το οποίο εκτός από στίχους περιέχει και εκτενή τμήματα σε πρόζα, είναι το Paterson, ένα εντυπωσιακό μωσαϊκό που για να το προσλάβει ο αναγνώστης χρειάζεται να επιστρατεύσει πολλή υπομονή.

Τα πράγματα και τα πρόσωπα ενδιέφεραν τον Γουίλιαμς και όχι οι ιδέες. Αλλά η δημοκρατική του συνείδηση προβάλλεται εμφανέστατα σε όλα του τα ποιήματα, ιδιαίτερα όμως στο Paterson, όπου μέσα από τον ποιητή-πρωταγωνιστή του αναδεικνύεται μια πόλη που υπήρξε κάποτε πρότυπο της βιομηχανικής ανάπτυξης, η οποία όμως με τη σειρά της γέννησε και ζώνες μιζέριας και καταφρόνιας. Είναι μια νέα πόλη, απολύτως πραγματική, δεν είναι αυτοκρατορική, όπως το Λονδίνο, και βρίσκεται σε διαρκή μετάλλαξη. Επομένως οι σύγχρονοι αμερικανοί κριτικοί που υποστηρίζουν ότι το Paterson αρχίζει εκεί που τελειώνει η Ερημη χώρα έχουν σε μεγάλο βαθμό δίκιο. Δεν είναι μόνο ένα βιβλίο στο οποίο έχουμε μια αναδρομή στο παρελθόν αλλά ένα επίτευγμα θεμελιωμένο στο παρόν και ανοιχτό στο μέλλον. Για αυτό άλλωστε κι επανέρχεται στην επικαιρότητα απαιτώντας μια νέα ανάγνωση που δεν θα προβληματίζει εξαιτίας της πυκνότητας και της πολλαπλότητάς του.

Εκείνος ο γιατρός από το Ράδερφορντ που κρατούσε σημειώσεις κι έγραφε τα ποιήματά του στα μεσοδιαστήματα των επισκέψεων των ασθενών του οδήγησε την ποιητική γραφή σε νέους δρόμους πειραματιζόμενος πάνω στο αυτονόητο, ώστε πολλοί να λένε πως αν αυτή είναι η ποίηση τότε μπορούν να γράψουν ποιήματα κι εκείνοι. Η απλότητά του βέβαια συνοδεύεται από απαράμιλλη αίσθηση του ακαριαίου, που στην ευρωπαϊκή ποίηση τη συναντούμε μόνο στα ποιήματα του Μπρεχτ, ο οποίος έλεγε πως έγραφε σε «βασικά γερμανικά».

Ελπίζω η θαυμάσια ταινία του Τζάρμους να λειτουργήσει ως κίνητρο ώστε να επανεκδοθεί το μικρό βιβλίο με ποιήματα του Γουίλιαμς που είχε μεταφράσει και εκδώσει ο αείμνηστος Τάσος Κόρφης, και να ακολουθήσουν κι άλλοι μεταφραστές. Η μετάφραση όλου του Paterson είναι, φοβάμαι, εκτός συζήτησης προς το παρόν, όμως μπορούν να μεταφραστούν κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματά του.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει και η Αυτοβιογραφία του Γουίλιαμς που πέραν της καθαυτό λογοτεχνικής της αξίας συνιστά κι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια στην ιστορία του ποιητικού μοντερνισμού, τον οποίο οι περισσότεροι αναγνώστες στη χώρα μας τον γνωρίζουν αποκλειστικά σχεδόν μόνον από τον Πάουντ και τον Ελιοτ. Καταλήγοντας, ας θυμίσω πως ο Γουίλιαμς, που αγαπούσε και βοηθούσε τους νέους ποιητές, μετέφρασε μερικά από τα ποιήματα που έγραψε στα γαλλικά ο Νικόλαος Κάλας και τον σύστησε στον Τζέιμς Λόφλιν, εκδότη των New Directions, στο περιοδικό των οποίων ο Κάλας δημοσίευσε κάποια εξαιρετικά ενδιαφέροντα κείμενα.