Την περασμένη Τρίτη, στις 24 Ιανουαρίου, θυμηθήκαμε (όσοι θυμηθήκαμε) ότι πριν από πέντε χρόνια ο ελληνικός πολιτισμός έμεινε φτωχότερος με τον τραγικό θάνατο του σημαντικότερου Ελληνα σκηνοθέτη Θόδωρου Αγγελόπουλου. Η Εταιρία Ελλήνων Σκηνοθετών δεν το ξέχασε και ένας από τους λόγους είναι βέβαια ο πρόεδρός της, Χάρης Παπαδόπουλος, στενότατος συνεργάτης και φίλος του Αγγελόπουλου.
Ως ελάχιστο δείγμα τιμής στον μέντορά του, ο κ. Παπαδόπουλος φρόντισε ώστε η Εταιρεία Ελλήνων Σκηνοθετών να τιμήσει τον δάσκαλο όλων με την παρουσίαση ενός αποσπάσματος από το ανέκδοτο βιβλίο ενός άλλου στενού συνεργάτη και φίλου του Αγγελόπουλου, του Λευτέρη Χαρωνίτη. Τίτλος του βιβλίου «Θόδωρος Αγγελόπουλος –Μνήμες σκόρπιες».
Ένα απόσπασμά του παρουσιάζουμε εδώ:
«Μάης του 1998
Ανατολικός αερολιμένας της Αθηνας, αίθουσα VIPS, φίλοι και συνεργάτες του Θόδωρου, δημοσιογράφοι, τηλεοράσεις και πολύς κόσμος είχαμε συγκεντρωθει στο αεροδρόμιο να υποδεχτούμε το θριαμβευτή του Κινηματογραφικού Φεστιβάλ των Καννών.

Για πρώτη φορά ένας έλληνας σκηνοθέτης είχε αποσπάσει τη μεγαλύτερη καλλιτεχνική κινηματογραφική διάκριση στην Ευρώπη, το Χρυσό Φοίνικα, για την ταινία του «Αιωνιότητα και Μια Μέρα».

Μαζί μας ο πολύ καλός μικρός συμπρωταγωνιστής του Μπρούνο Γκάνς στην ταινίας Αχιλλέας Σκέυης και ο Υπουργός Πολιτισμού Ευάγγελος Βενιζέλος.

Η προσέλευση του αεροπλάνου τις πρώτες μεταμεσημεριανές ώρες, ολοκληρώθηκε πολύ κοντά στην αίθουσα που τον περιμέναμε. Όταν κατέβηκε από τη σκάλα του αεροπλάνου στην πίστα του αεροδρομίου, κατευθύνθηκε στην αίθουσα συνοδευόμενος από τη σύντροφό του Φοίβη και την δευτερότοκη κόρη τους Κατερίνα. Μπροστά τους ο Ανδρέας Τσεκούρας με το ακορντεόν του, έσκιζε τον αέρα με τις μουσικές της ταινίας.

Τον παρατηρούσα από την μεγάλη τζαμαρία της αίθουσας καθώς μας πλησίαζε και είδα για πρώτη φορά έναν διαφορετικό Αγγελόπουλο…

Γαλήνιος, χαμογελαστός, απλός….δικαιωμένος.

Την ψυχολογία του εξέφρασε η συγκίνησή του στις πρώτες σεμνες δηλώσεις του: «Η Ελλάδα είναι μια έννοια με εύρος και διαχρονική βαρύτητα πολύ πέρα από τα γεωγραφικά σύνορά της. Δεν είμαι φαινόμενο. Είμαι προϊόν αυτού του τόπου, απλώς είχα πιο πολύ πείσμα, αντοχή και επιμονη να ολοκληρώσω τις ιδέες μου…», χωρίς καμία έπαρση, κανένα εγωισμό.

Η βράβευση του Αγγελόπουλου με το Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες ήταν το αναμενόμενο αυτονόητο που κατά γενική ομολογία του είχαν στερήσει στο Βλέμμα του Οδυσσέα, δίνοντας το μέγα βραβείο της Επιτροπής.

Αγκαλιαστήκαμε, ανταλλάξαμε ασπασμούς και του λέω….

-Άντε τώρα και για το Όσκαρ….

Χαμογέλασε, ταπεινά…

Δώσαμε ραντεβού στο γραφείο του για την επόμενη μερα…

Μου εξιστόρησε με λεπτομέρειες όλα τα παραλειπόμενα από την παρουσία της τανίας στις Κάννες, την συγκινητική ατμόσφαιρα που δημιούργησε στο κοινό του Φεστιβάλ, τις θερμές κριτικές των δημοσιογράφων και την περιέργεια πολλών για το πώς γυρίστηκε το τελευταίο εντυπωσιακο τεχνικά πλάνο της ταινίας. Απομαγνητοφωνώ….

«-Επιχείρηση παραλία Ιερισσού, του λέω… Το έργο σου….

-Όχι, το έργο μας, το cinema είναι συλλογική δουλειά….κι είχαμε και την οικονομική άνεση να το εκτέλεσουμε….
-Ο παραγωγός Silvani θυμάσαι, είχε έρθει στην Ιερισσό ειδικά για αυτό το γύρισμα, ήθελε να δει πως θα το γυρίζαμε..μιλούσε με θαυμασμό για αυτό το πλάνο….

-Η σύλληψή του ήταν η βάση αλλά πρέπει να ευγνωμονούμε τον Κώστα Δημητριάδη γιατί η σκηνογραφική εμπειρία του στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλαδος μας έλυσε πολλά τεχνικά προβλήματα….

-Στην ιστορία του κινηματογράφου έχουμε πολλές περιπτώσεις που γυρίστηκαν πολύ δύσκολα πλάνα που μας δημιουργούν ερωτηματικά για τις τεχνικές γυρίσματος….

-Θυμάμαι πρόχειρα το πλάνο στην ταινία Επάγγελμα Ρεπόρτερ του Αντονιόνι που η camera μπαίνει από το παράθυρο και με το κάγκελο μέσα….»

Καθώς η συζήτηση προχωρούσε, φτάσαμε στο συμπέρασμα πως όλη η ζωή είναι μια Αιωνιότητα και μια μέρα….
«-Ναι μια Αιωνιότητα και μια μέρα….

-Λοιπόν κάθε φορά που κάνεις μια ταινία, το επόμενο επεισόδιο δηλαδή της μιας μεγαλης ταινίας που συνεχίζεις, διερωτώμαι τι καινούριο θα μας φέρεις σχετικά με το παιχνίδι σου με το χρόνο…..φυσικό και κινηματογραφικό. Στο θίασο για παράδειγμα δούλεψες πάνω στη συλλογική μνήμη, είχες σαν βάση τον ιστορικό χρόνο, το ίδιο και στον Μεγαλέξανδρο όπου δουλεύοντας πάνω στους μύθους και στις λαικές φαντασίες ανάγεις όλο αυτό το θέμα σαν απολογισμό σε γεγονότα που σημάδεψαν τον ιστορικό χρόνο του εικοστού αιώνα, επανάσταση των μπολσεβίκων, λαοπρόβλητος ηγέτης, σοσιαλισμός, αναρχικό κίνημα κλπ. Ανάλογα παιχνίδια και στις άλλες ταινίες σαν…τώρα όμως στην Αιωνιότητα….

-Στην Αιωνιότητα, ή μάλλον σε όλες μου τις ταινίες, προβληματίζομαι πάνω στο χρόνο, ιστορικός, παρελθόν, παρόν, μέλλον, ατομική μνήμη, συλλογική μνήμη και λοιπά και λοιπά….Στην Αιωνιότητα όμως ολη η δουλειά επικεντρώνεται σε ένα ατομο. Το βασικό θέμα μου είναι το πέρασμα του χρόνου, οι τρεις διαστάσεις του χρόνου, παρελθόν, παρόν, μέλλον…..

-Θα έλεγα πως η Αιωνιότητα είναι ο πιο φιλοσοφικός σου στοχασμός πάνω στην έννοια χρονος…..

-Παρατήρησε τον Ήλιο, η συνεχής, αέναη κίνησή του δείχνει σαν να μην υπάρχει, , η ερμηνεία που δίνει ο Ηράκλειτος στο χρόνο, μια συνεχή πορεία όπου οι τρεις διαστάσεις του, παρελθόν, παρόν, μέλλον, είναι σαν να μην υπάρχουν. Στο τελευταίο πλάνο της ταινίας, για το οποίο μιλήσαμε πριν, οι τρεις διαστάσεις, σε ένα άλλο επίπεδο αυτό του πραγματικού και του φανταστικού, τα πράγματα συγχέονται μεταξύ τους, ο χρόνος δεν προσδιορίζεται, δεν υπάρχει. Τι είναι παρελθόν, παρόν, μέλλον; Κι ύστερα η μνήμη μας αλλοιώνει, αφαιρεί, αμβλύνει, ή μεγενθύνει τα πράγματα…στο τελευταίο πλάνο λοιπόν, όλα τα γεγονότα, διαφορετικές μνημες, από διαφορετικούς χρόνους ξαναβιώνονται εκείνη τη στιγμή ως πραγματικά…

-Νομίζω πως η αιώνια, ανεξιχνίαστη σχέση του ανθρώπου με το χρόνο είναι ίσως ένα από τα βασικότερα κίνητρα της ζωής και ένας από τους βασικότερους λόγους ύπαρξής του….ε;

-Ασφαλώς…..όμως και ένα μεγάλο άλυτο υπαρξιακό ερώτημα…..με το οποίο ασχολούνται όλοι οι μεγάλοι καλλιτέχνες και συγγραφείς από τους δικούς μας αρχαίους τραγικούς μέχρι τον Σαίξπηρ και τους λοιπούς νεώτερους…»
———————-
Εν τω μεταξύ την Κυριακή 5 Φεβρουαρίου στις 12 το μεσημέρι στον κινηματογράφο «Αλκυονίς» θα πραγματοποιηθεί η επίσημη πρεμιέρα της νέας ταινίας ντοκιμαντέρ του Λ. Χαρωνίτη «El Greco –Προσωπογραφίες». Σύμφωνα με την ανακοίνωση της Εταιρίας Ελλήνων Σκηνοθετών, «η ταινία αναζητά να κατανοήσει τις διάφορες πτυχές του φαινομένου Δομίνικος Θεοτοκόπουλος, της μεγαλύτερης πνευματικής δόξας του Σύγχρονου Ελληνισμού, που ενώ υπέγραφε τα έργα του πάντα στα Ελληνικά, έμεινε στην Ιστορία με το ισπανικό άρθρο EL και το ιταλικό GRECO, EL GRECO ο Έλληνας.»
Πράγματι, η κατανόηση του «μυστηρίου» που κρύβει το έργο του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου έχει δελεάσει αμέτρητους μελετητές της Ιστορίας της Τέχνης (καθώς επίσης και κινηματογραφιστές όπως ο Γιάννης Σμαργαδής με την ταινία «El Greco») που προσπαθούν να καταλάβουν την αισθητική ιδιαιτερότητά του που του επιτρέπει να παραμένει μοναδικός στην Ιστορία της Ζωγραφικής.
«Ο Δομίνικος ξεκινά και ωριμάζει μέσα στο Μεσαιωνικό Ενετοκρατούμενο κόσμο της Κρήτης, όπου ζωγραφίζει βυζαντινά-χωρίς να αγνοεί τα βενετσιάνικα-μυείται στην Βενετία τα μυστικά της μεγάλης τέχνης των μαστόρων της, δέχεται στη Ρώμη τα μανιερίστικα κατάλοιπα της εποχής του Μιχαήλ Άγγελου και ελευθερώνεται στην Ισπανία του Φίλιππου του Β’, όπου τελικά ώριμος δίδει την καλλιτεχνική έκφραση σε έναν κόσμο που τη στερείται…» έχει χαρακτηριστικά γράψει ο Βυζαντινολόγος-Ακαδημαϊκός Μανώλης Χατζηδάκης.
Χωρίς προγόνους και απογόνους, ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος συνεχίζει να παραμένει ένας από τους μεγαλύτερους ζωγράφους και ένα από τα πιο πρωτότυπα πνευματικά φαινόμενα όλων των εποχών.
«Δούλεψε σε μεγάλο αιώνα, μεγαλύτερος Απελλής, όχι για την επευφημία που αγοράζεται και την ιδιορρυθμία του θα την θαυμάσουν, δεν θα την μιμηθούν οι αιώνες …», έγραψε στο επιτάφειο σονέτο για τον έλληνα φίλο του ο ποιητής Ορτένσιο Φέλιξ Παραβιθίνο.
Για να κατανοήσει όμως κανείς αυτό το μυστικό της μοναδικότητας του Θεοτοκόπουλου, είναι απαραίτητο να παρακολουθήσει από τα πρώτα του βήματα την πνευματική και καλλιτεχνική του διαμόρφωση και την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του μέσα στο δημιουργικό κλίμα της Κρητικής Αναγέννησης καθώς και τα κείμενα –σχόλια του ζωγράφου, αργότερα, στα περιθώρια των βιβλίων της πλούσιας βιβλιοθήκης του.
Γιατί όταν μελετήθηκαν και παρουσιάστηκαν, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, αυτά τα σχόλια από τους Ισπανούς ιστορικούς της Τέχνης Φερνάντο Μαρίας και Αγκοστιν Μπουσταμάντε, αποκαλύφθηκε ένας ζωγράφος-φιλόσοφος, πρωτοπόρος στην εποχή του που έδινε στο μέχρι τότε χειρωνάκτη τεχνίτη την πραγματική κοινωνική του υπόσταση ενός δηλαδή ελεύθερου πνευματικά σκεπτόμενου καλλιτέχνη. Την προβολή θα προλογίσει ο συγγραφέας και θεωρητικός του κινηματογράφου Τάσος Γουδέλης. Η ταινία έχει διάρκεια 82 λεπτά και οι λοιποί βασικοί συντελεστές της είναι οι Αχιλλέας Κυριακίδης-Άννα Χατζηχρήστου (αφήγηση), Μιχάλης Γαλανάκης (Μοντάζ-Καλλιτεχνική Επιμέλεια), Κωστής Παπαναστασάτος (Φωτογραφία) και Κάτια Καπάτου (Διεύθυνση Παραγωγής).

Αλκυονίς: Ιουλιανού 42, στάση ΗΣΑΠ Βικτώρια