«Η σύζυγος του δικτάτορα»: Η O Tραμπ εμπνέει την Οπερα

Η όμορφη σύζυγος ενός απολυταρχικού ηγέτη παραπονιέται για τα «παρατράγουδα» της θέσης της: διαδηλωτές επιμένουν να πολιορκούν το υπερπολυτελές μέγαρο όπου κατοικεί ακόμη κι όταν ο σύζυγός της τής προσφέρει πανάκριβα δώρα, την πλησιάζει ερωτικά ή πάει βιαστικά στο μπάνιο έχοντας πάντα υπό την επίβλεψή του τη βαλίτσα με τους κωδικούς των πυρηνικών!

Ολα αυτά στην όπερα «Η σύζυγος του δικτάτορα» του 31χρονου συνθέτη Μοχάμεντ Φαϊρούζ, που έκανε πρεμιέρα στα μέσα Ιανουαρίου στην Εθνική Οπερα της Ουάσιγκτον, λίγες μόλις ημέρες πριν από την ορκωμοσία του νέου αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ. Παρ’ όλο που ως γνωστόν μια νέα όπερα θέλει αρκετό καιρό για να γραφτεί, η χρονική συγκυρία της πρεμιέρας προκάλεσε σε πολλούς το ερώτημα: Εχει άραγε η υπόθεση να κάνει με τον νέο πλανητάρχη; Οι απαντήσεις ποικίλλουν, ανάλογα με το πρόσωπο από οποίο προέρχεται…

Για τον νεαρό αμερικανό συνθέτη με καταγωγή από τα Εμιράτα, η σύνδεση είναι ξεκάθαρη και επιθυμητή. «Ηθελα το έργο μου να έχει κάποιου είδους σχέση με τον Τραμπ, με τον έναν τρόπο ή τον άλλο» δήλωνε λίγο πριν από την πρεμιέρα στην εφημερίδα «Washington Post».

Από την πλευρά της η καλλιτεχνική διευθύντρια της Οπερας της Ουάσιγκτον Φραντσέσκα Ζαμπέλο διατύπωσε διαφορετική άποψη: «Η παραγωγή δεν εκτυλίσσεται στον Λευκό Οίκο. Δεν αφορά τον νέο πρόεδρο και τη σύζυγό του» δήλωνε στην ίδια εφημερίδα. Ωστόσο ομολογούσε πως «φυσικά και υπάρχουν αναλογίες με οποιονδήποτε έχει εξουσία…». Ο σκηνοθέτης, τέλος, της παράστασης υποστήριξε τη μέση οδό, εξηγώντας πως στη διάρκεια των προβών ο ίδιος δούλεψε επάνω σε δύο εκδοχές αφήνοντας τα πράγματα να εξελιχθούν μόνα τους και «να δούμε τελικά πόσο μακριά μπορούμε να το πάμε…».

Ανεξαρτήτως των διαφορετικών απόψεων, το απόσταγμα της κουβέντας με τους τρεις συντελεστές δημιούργησε στη δημοσιογράφο της εφημερίδας την αίσθηση πως αναμφίβολα υπήρχε κάποια νευρικότητα ως προς τις πιθανές επιπτώσεις του ανεβάσματος: μια αντίδραση η οποία υπογραμμίζει το μήνυμα που προσπαθεί να περάσει η σάτιρα…

Η αλήθεια είναι ότι η εκλογή Τραμπ τον Νοέμβριο του 2016 κινητοποίησε τα αντανακλαστικά των καλλιτεχνών της όπερας. Χαρακτηριστικό το ανέβασμα της λυρικής εκδοχής του «Ιt’s a Wonderful Life» του Τζέικ Χέγκι, η παγκόσμια πρεμιέρα της οποίας δόθηκε μόλις τον επόμενο μήνα στο Χιούστον, βασισμένη στην ομώνυμη χριστουγεννιάτικη ταινία του 1946 του Φρανκ Κάπρα. Και σε αυτή την περίπτωση ο συνθέτης έκανε άμεσα την αναγωγή:

«Το έργο είναι μια διαχρονική ιστορία για την κοινότητα και το ατομικό συναίσθημα του περιθωριοποιημένου ατόμου» δήλωνε στον Τύπο. «Κάνεις μεγάλη διαφορά με το να είσαι μέλος της κοινότητας και να δραστηριοποιείσαι σ’ αυτήν και, πράγματι, πιστεύω πως πρόκειται για ένα έργο που ανταποκρίνεται πλήρως στην εποχή μας, η οποία μοιάζει σκοτεινή. Ωστόσο τίποτε δεν έχει αλλάξει έξω, στην ατμόσφαιρα… Ο ήλιος λάμπει ακόμα, τα δέντρα ανθίζουν, τα μικρά παιδιά τρέχουν τριγύρω… Κι όμως, κάτι θεμελιώδες μοιάζει να έχει ταρακουνηθεί».

Ο συνθέτης συνέχιζε λέγοντας πως ο ίδιος αναζητεί έναν τρόπο να κινηθεί προς τα εμπρός και να διώξει τη θλίψη την οποία αισθάνεται από τις πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις στη χώρα του. Για μία ακόμη φορά η τέχνη προσφέρει διέξοδο: «Εχοντας μπροστά μου αυτό το έργο είναι το καλύτερο που θα μπορούσε να μου τύχει. Το να μπορέσω να «βουτήξω» σ’ ένα παραγωγικό έργο με υπέροχους συναδέλφους και ένα πολύ σημαντικό μήνυμα –τι άλλο θα μπορούσα άραγε να ζητήσω αυτή τη στιγμή;».

Ο νέος πλανητάρχης πάντως δεν συνδέεται μόνο με καινούργια λυρικά έργα αλλά και με ήδη υπάρχοντα. Χαρακτηριστικές οι δηλώσεις του σκηνοθέτη Πίτερ Σέλαρς για το πρόσφατο ανέβασμα της όπερας του Λίγκετι «Le Grand Macabre» στο Barbican από τη Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου υπό τον σουπερστάρ βρετανό αρχιμουσικό σερ Σάιμον Ρατλ. Ο Σέλαρς θεωρεί πως το εν λόγω έργο του ούγγρου συνθέτη είναι το πλέον αντιπροσωπευτικό ίσως της εποχής του Ντόναλντ Τραμπ. «Οταν το έργο ήταν καινούργιο, τη δεκαετία του ’70, όλοι πιστεύαμε ότι ήταν εντελώς τρελό» δήλωνε προ ημερών ο Σέλαρς. «Υπάρχει σε αυτό η αίσθηση ότι κανείς δεν έχει τίποτε υπό έλεγχο και το πράγμα ξεφεύγει στα άκρα… Ξαφνικά κάτι που νομίζεις ότι κανείς δεν μπορεί να πάρει στα σοβαρά εξελίσσεται σε δημόσια απειλή».

Τα παραπάνω έρχονται σε πλήρη αντίθεση με το κλίμα της πρώτης περιόδου μετά την εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα το 2008. Ο θρίαμβός του τότε αποτυπώθηκε στο μιούζικαλ «Η Ελπίδα» που έκανε πρεμιέρα στη Φρανκφούρτη τον Ιανουάριο του 2010. Σε όσους είχαν τότε κατηγορήσει τους δημιουργούς πως επιχειρούν μια αγιογραφία του αμερικανού προέδρου, εκείνοι απάντησαν ότι δεν είχαν καμιά τέτοια πρόθεση και ότι η επιθυμία τους ήταν απλώς να καταγράψουν το αισιόδοξο κλίμα που επικρατούσε στις ΗΠΑ –αλλά και διεθνώς –στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας. Σε κάθε περίπτωση, την πρεμιέρα χειροκρότησαν όρθιοι 2.000 θεατές, ενώ οι παραγωγοί του μιούζικαλ είχαν τότε δηλώσει την πρόθεσή τους να επιδιώξουν παγκόσμια περιοδεία.