Τις κομβικές αλλαγές που συντελούνται σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο για την ενίσχυση της προστασίας της ιδιωτικής ζωής κοινοποιεί μιλώντας στο «Βήμα» ο πρόεδρος της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα και πρώην πρόεδρος του ΣτΕ κ. Κωνσταντίνος Μενουδάκος. Με άξονα τον εορτασμό της Ευρωπαϊκής Ημέρας Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων 2017, στις 28 Ιανουαρίου, ο κ. Μενουδάκος αναφέρεται στα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Αρχή, τη δραστηριότητά της, αλλά και τις εξαιρέσεις στον κανόνα που θέλει το κράτος να συμμαχεί στο πλευρό της. Ο πρόεδρος της Αρχής ασκεί κριτική στις ενέργειες εκπροσωπούντων τη Δικαιοσύνη, ενώ αφήνει ανοικτό το τι μέλλει γενέσθαι με την έρευνα ως προς τη διαρροή προσωπικών δεδομένων ανώτατου δικαστικού του ΣτΕ.
Κύριε πρόεδρε, η Αρχή οργανώνει τρεις ημερίδες για τις αλλαγές που επέρχονται ως προς τα προσωπικά δεδομένα, σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Τι νέο κομίζουν;
«Θα σας απαντήσω με ένα απλό παράδειγμα: συνηθίζετε να μιλάτε μέσω Skype; Eπικοινωνείτε μέσω Facebook Messenger, ή Viber;».
Ναι, ασφαλώς.
«Τότε, θα κατανοήσετε πιο εύκολα, όπως και όλοι όσοι κάνουν χρήση υπηρεσιών ηλεκτρονικών επικοινωνιών, τον αντίκτυπο των αποφάσεων της Κομισιόν. Οι αλλαγές που προτείνει, στο πλαίσιο της αναθεώρησης της οδηγίας e-privacy, αφορούν τους κανόνες προστασίας της ιδιωτικής ζωής, καλύπτοντας πλέον αυτούς τους νέους παρόχους: το WhatsApp, το Facebook, το Messenger, το Skype, το Gmail, το iMessage, το Viber. Στο διά ταύτα, να σας πω επίσης ότι η προστασία της ιδιωτικής ζωής θα αφορά, στο εξής, όχι μόνον το περιεχόμενο, αλλά και τα μεταδεδομένα που προκύπτουν από τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες, π.χ. το πότε και από πού κάλεσε κάποιος. Αυτά τα στοιχεία θα πρέπει να ανωνυμοποιούνται ή να διαγράφονται, αν οι χρήστες δεν έχουν δώσει τη συγκατάθεσή τους. Παράλληλα, παρέχεται η δυνατότητα οι καταναλωτές να αρνούνται τις φωνητικές κλήσεις με σκοπό την εμπορική προώθηση. Αλλά και όσοι πραγματοποιούν εμπορικές κλήσεις, θα είναι πλέον υποχρεωμένοι να βάζουν ειδικό πρόθεμα που να τις υποδηλώνει. Αυξάνεται η προστασία έναντι των ανεπιθύμητων μηνυμάτων, των SPAM· ακόμη και η αδιάκοπα απαιτούμενη συγκατάθεση για τα cookies θα απλουστευθεί. Και αυτά είναι λίγα μόνον από όσα θα συμβούν».
Η ενίσχυση προστασίας των προσωπικών δεδομένων αφορά μόνο τη δράση εταιρειών σε ευρωπαϊκό έδαφος;
«Και βέβαια όχι. Οι αλλαγές επηρεάζουν και το διαχρονικά ακανθώδες ζήτημα των σχέσεων ΕΕ – ΗΠΑ (σ.σ.: λόγω της συλλογής προσωπικών δεδομένων από πολυεθνικές), καθιερώνοντας νέο μηχανισμό διαβίβασης δεδομένων στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη λεγόμενη Ασπίδα Προστασίας Ιδιωτικότητας, Privacy Shield. Ο προηγούμενος, όπως ίσως γνωρίζετε, έχει ακυρωθεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, στον απόηχο των αποκαλύψεων Σνόουντεν και του σκανδάλου της NSA, όταν ένας ιδιώτης, ο Μαξιμίλιαν Σρεμς, προσέφυγε στην ιρλανδική Αρχή κατά του Facebook θεωρώντας ότι είχαν παραβιαστεί προσωπικά του δεδομένα.
Στο νέο αυτό πλαίσιο, λοιπόν, οιοσδήποτε πολίτης στην ΕΕ θεωρεί ότι έχει γίνει κατάχρηση των δεδομένων του, θα έχει τη δυνατότητα να προσφεύγει στις αρμόδιες αρχές των ΗΠΑ, είτε απευθείας, είτε μέσω της εκάστοτε εθνικής Αρχής Προστασίας Δεδομένων. Προβλέπεται, επίσης, η δημιουργία από πλευράς ΗΠΑ ανεξάρτητου διαμεσολαβητή για αυτά τα ζητήματα».
Μου δίνετε την ευκαιρία να μεταπηδήσω στα καθ’ ημάς. Είστε έξι μήνες στο τιμόνι της Αρχής∙ ποια είναι τα κυριότερα προβλήματα που δυσχεραίνουν τη λειτουργία της;
«Η Αρχή έχει δομικά προβλήματα: είναι υποστελεχωμένη και χρειάζεται πόρους για να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της. Στη φάση αυτή, μάλιστα, οι υποχρεώσεις αυτές αναμένεται να αυξηθούν, καθώς η Αρχή οφείλει να προετοιμαστεί για την εφαρμογή του νέου ευρωπαϊκού Κανονισμού για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, τον Μάιο του 2018. Θα έχει αναβαθμισμένο ρόλο, με πρόσθετες αρμοδιότητες. Είναι αδύνατον να γίνουν όλα αυτά με τα σημερινά δεδομένα. Το μόνο ενθαρρυντικό είναι ότι οι ανεξάρτητες αρχές έχουν γίνει αντικείμενο μελέτης νομοπαρασκευαστικής επιτροπής, σκοπός της οποίας είναι η ενίσχυση της ανεξαρτησίας τους, ενδεχομένως και μέσω της ένταξής τους στον προϋπολογισμό της Βουλής, για την οποία απαιτείται, πάντως, και τροποποίηση του Κανονισμού της Βουλής».
Γίνονται σεβαστές οι αποφάσεις και γνωμοδοτήσεις της Αρχής; Και αν όχι, από ποιους;
«Σε γενικές γραμμές, θα σας απαντούσα θετικά, έχουμε εικόνα συμμόρφωσης. Υπάρχουν, ωστόσο, παραδείγματα κατά τα οποία η Αρχή έχει επιδεικτικά αγνοηθεί. Είναι απολύτως ενδεικτικό το παράδειγμα της διπλής γνωμοδότησης για την απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών· σύμφωνα με την πρώτη, η απαλλαγή θα μπορούσε να γίνεται χωρίς αιτιολογία, ενώ σύμφωνα με τη δεύτερη, η Αρχή δέχθηκε ότι ο ενδιαφερόμενος μπορεί –έστω –να επικαλεστεί λόγους θρησκευτικής συνείδησης. Καμία δεν έχει γίνει σεβαστή, με το υπουργείο Παιδείας να επιμένει να υπογραμμίζει στην εγκύκλιό του την ανάγκη αιτιολογίας, και φυσικά τους διευθυντές των σχολείων να τη ζητούν από τους μαθητές. Από την άλλη, δεν μπορώ να μην εκφράσω την ικανοποίησή μου για το γεγονός ότι όταν η Αρχή παρενέβη προσφάτως σε sites ιδιωτών, προκειμένου να κατεβούν και οι εναπομείνασες φωτογραφίες οροθετικών εκδιδομένων γυναικών, άπαντες συμμορφώθηκαν αμέσως».
Η Αρχή κινείται πολλές φορές σε χαμηλούς τόνους, με αποτέλεσμα να μη γίνονται ευρύτερα γνωστές σημαντικές αποφάσεις. Ποιες θα σταχυολογούσατε ως αυτές με τον ισχυρότερο αντίκτυπο στην καθημερινότητα του πολίτη;
«Η Αρχή είναι πολλές φορές αθόρυβη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν είναι αποτελεσματική. Μπορώ, δε, να σας διαβεβαιώσω ότι και οι πολίτες που προσφεύγουν σε εμάς τα τελευταία πέντε χρόνια έχουν αυξηθεί σημαντικά, ιδίως για θέματα που άπτονται των ηλεκτρονικών επικοινωνιών και της ιδιωτικής οικονομίας, ιδίως της λειτουργίας των τραπεζών. Μόνον το 2015 επιβάλαμε συνολικά πρόστιμα της τάξης του μισού εκατομμυρίου ευρώ. Περαιτέρω, δεν είναι σημαντική, για παράδειγμα, η πρόσφατη γνωμοδότηση που ρυθμίζει τον τρόπο με τον οποίο αναρτώνται οι λίστες χειρουργείων στα νοσοκομεία, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται η διαφάνεια και ταυτόχρονα να διασφαλίζονται τα προσωπικά δεδομένα των ασθενών;».
«Ο θεσμός της Δικαιοσύνης έχει δεχθεί ισχυρότατο πλήγμα»
Διεξάγετε έρευνα για «τυχόν παραβίαση προσωπικών δεδομένων» στην υπόθεση του ανώτατου δικαστικού του ΣτΕ, τα προσωπικά e-mail του οποίου διέρρευσαν στον Τύπο την περίοδο κατά την οποία εκδικαζόταν στο ανώτατο δικαστήριο το ζήτημα για τις τηλεοπτικές άδειες… Καταλήξατε;
«Εχει ολοκληρωθεί η ακρόαση έξι εκπροσώπων ΜΜΕ, τόσο εφημερίδων όσο και ιστοσελίδων· ήλθαν και μας έδωσαν τη δική τους εκδοχή. Εχουν λάβει προθεσμίες για να καταθέσουν υπομνήματα. Είναι υπό κρίση η υπόθεση, οπότε δεν μπορώ να πω πολλά προσώρας».
Εχετε θητεύσει, πανθομολογουμένως κατά τρόπο επιτυχή, στον θώκο του προέδρου του ΣτΕ. Θα ήθελα το σχόλιά σας για την κατάσταση στην ελληνική Δικαιοσύνη σήμερα.
«Η γενικότερη αίσθησή μου είναι ότι το τελευταίο διάστημα, ο θεσμός της Δικαιοσύνης έχει δεχθεί ισχυρότατο πλήγμα. Οι εκπροσωπούντες τη Δικαιοσύνη έχουν προβεί σε ενέργειες ουσιαστικά εσφαλμένες και σε μεγάλο βαθμό αντιδεοντολογικές, οι οποίες συντείνουν στην υποβάθμιση του κύρους της∙ και επιπλέον έχουν κινηθεί με τρόπο μη προσήκοντα στον ρόλο και στις αρμοδιότητές τους. Θεωρώ ότι σε ένα τέτοιο σκηνικό, αυξάνεται η δυσπιστία του απλού πολίτη προς τον θεσμό, προς τα ίδια τα δικαστήρια».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
