Το παιχνίδι των πιθανοτήτων

Tεντ Tσιάνγκ
Ιστορίες της ζωής σου και άλλες ιστορίες
Μετάφραση Δημήτρης Αρβανίτης
εκδόσεις Κέδρος, 2016
σελ. 376, τιμή 15,50 ευρώ

«Ο συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας δεν βλέπει απλώς πιθανότητες, αλλά τρελές πιθανότητες» έγραφε ο Φίλιπ Κ. Ντικ (1928-1982) στην εισαγωγή της συλλογής διηγημάτων του «The Golden Man» το 1980. Οντας ένας από τους πιο πρωτότυπους και τολμηρούς συγγραφείς του είδους, ο Ντικ άφησε πίσω του τη «διαστημική όπερα», τις «μεγάλες αφηγήσεις» περί απαστραπτόντων διαστημοπλοίων, εξωγήινων πολιτισμών και γαλαξιακών αυτοκρατοριών που οικοδόμησαν οι πατριάρχες Αρθουρ Κλαρκ, Ισαάκ Ασίμοφ και Ρόμπερτ Χάινλαϊν για να εστιάσει στην ανθρώπινη κατάσταση. Από τον «Ανθρωπο στο Ψηλό Κάστρο» ως το «Ηλεκτρικό πρόβατο» και τα υπόλοιπα από τα 44 μυθιστορήματα και τα 123 διηγήματά του, από τον εθισμό στα ναρκωτικά, τις κοινωνικές ανισότητες, τη σύγκρουση αγοράς και πολιτικής, τις επιπτώσεις της τεχνολογίας στον ψυχισμό, το τραύμα των ολοκληρωτισμών, το πρόβλημα του κακού, την ύπαρξη του Θεού, το υπαρξιακό άγχος του κοινού ανθρώπου του 20ού αιώνα, το σύνολο σχεδόν των προβληματισμών των σύγχρονων κοινωνικών επιστημών πέρασε από το έργο του. Ανιχνεύοντας ένα πεδίο στο οποίο βάδισαν πολλοί μετά από αυτόν, φέρνοντας την επιστημονική φαντασία πιο κοντά στα κυρίως ρεύματα της λογοτεχνίας, ο μεταθανάτια αναγνωρισμένος Φίλιπ Κ. Ντικ υποδείκνυε ότι οι «τρελές πιθανότητες» αποτελούν το έναυσμα ώστε το ταξίδι στο μέλλον (ή στο παρελθόν) να αποβεί τελικά καλυμμένος αναστοχασμός τού σήμερα.

Ως προς την πρωτοτυπία ή την έμφαση στην αλληλεπίδραση επιστημονικών εφαρμογών και ανθρώπινης καθημερινότητας, αν και όχι ως προς την παραγωγικότητα, ο 49χρονος Αμερικανός Τεντ Τσιάνγκ θα πρέπει να θεωρηθεί ένας από τους κορυφαίους επιγόνους του Ντικ. Δόκιμα μεταφρασμένη από τον εξαιρετικά έμπειρο στο είδος Δημήτρη Αρβανίτη, η συλλογή «Ιστορίες της ζωής σου και άλλες ιστορίες» (εκδ. Κέδρος) περιλαμβάνει το μισό περίπου έργο ενός ολιγογράφου που έχει δημοσιεύσει μόλις 15 διηγήματα σε μια καριέρα 25 ετών. «Δεν συλλαμβάνω τόσο πολλές ιδέες που να γνωρίζω πώς να μετατρέψω σε αφηγήσεις», έλεγε αφοπλιστικά σε συνέντευξή του στο περιοδικό «The California Sunday Magazine» τον Ιανουάριο του 2015. «Και όταν βρίσκω μια ιδέα που μπορώ να μετατρέψω σε αφήγηση μου παίρνει πολύ χρόνο να το κάνω». Το τελικό προϊόν ωστόσο αυτής της δύσκολης διαδικασίας γένεσης έχει τιμηθεί με τέσσερα βραβεία Hugo και ισάριθμα βραβεία Nebula, τις υψηλότερες διακρίσεις στον χώρο της επιστημονικής φαντασίας. Γράφοντας μια προσεκτικά ζυγισμένη πρόζα, στην οποία οι συμμετρίες της πλοκής και οι αντανακλάσεις των πράξεων των χαρακτήρων σε πειράματα σκέψης και φιλοσοφικά ερωτήματα δίνουν πολυπρισματικό χαρακτήρα, ο Τσιάνγκ συγκροτεί επιστημονικές παραβολές για να μιλήσει για την ανθρώπινη κατάσταση.

Ο «Πύργος της Βαβυλώνας», για παράδειγμα, ξαναγράφει την ιστορία του πύργου της Βαβέλ, όπως θα εκτυλισσόταν αν ίσχυαν οι φυσικοί νόμοι ενός γαιοκεντρικού σύμπαντος. Στη «Διαίρεση με το μηδέν» η απόδειξη της θεμελιώδους ατέλειας των μαθηματικών εκ μέρους της ηρωίδας συμβαδίζει (και συναρτάται) με την κατάρρευση της σχέσης με τον σύντροφό της. «Η ιστορία της ζωής σου» ταυτίζεται με τον πυρήνα του σεναρίου της ταινίας «Η άφιξη» που προβάλλεται στους κινηματογράφους από τις 8 Δεκεμβρίου με πρωταγωνιστές την Εϊμι Ανταμς και τον Τζέρεμι Ρένερ. Προσπαθώντας να διαμορφώσει ένα πλαίσιο επικοινωνίας με εξωγήινους επισκέπτες που έχουν καταφθάσει προκειμένου να παρατηρήσουν το ανθρώπινο είδος, η πρωταγωνίστρια του διηγήματος εκτίθεται σε μια γλώσσα η οποία αντιλαμβάνεται με διαφορετικό τρόπο τη χρονικότητα: ως συνέπεια, μοιάζει να βιώνει και η ίδια τη διαδοχή του χρόνου, όχι πια ως ευθεία γραμμή αλλά ως συγχρονία.

Ωστόσο, το πληρέστερο και πιο φιλόδοξο διήγημα της συλλογής είναι εκείνο στο οποίο ο Τσιάνγκ αντιπαραθέτει μορφές αγάπης (την αγάπη προς τους οικείους, την αγάπη προς τον πλησίον, την αγάπη προς τον Θεό) σε ένα σύμπαν όπου οι θεϊκές παρεμβάσεις στα ανθρώπινα είναι τακτικές. Στο «Κόλαση είναι η απουσία του Θεού», όταν άγγελοι εξέρχονται από τον Παράδεισο διακηρύσσοντας στερεοτυπικά «Ιδού η δύναμις του Κυρίου», φέρνουν «ευλογία σε κάποιους και καταστροφή σε άλλους»: πραγματοποιούνται τέσσερις θαυματουργές θεραπείες ανάπηρων, τυφλών και πασχόντων από καρκίνο –και οκτώ άνθρωποι πεθαίνουν από το ωστικό κύμα του φλογισμένου πέπλου του αγγέλου. Επιπλέον, «εξήντα δύο έλαβαν ιατρική περίθαλψη για τραύματα από ελαφριά διάσειση μέχρι ρήξη τυμπάνου και εγκαύματα που χρειάζονταν δερματικά μοσχεύματα. Οι συνολικές υλικές ζημιές εκτιμήθηκαν στα 8,1 εκατομμύρια δολάρια, που λόγω του αιτίου δεν καλύπτονταν από καμία ιδιωτική ασφάλεια».

Ο Νιλ Φισκ, του οποίου η σύζυγος συγκαταλέγεται μεταξύ των θυμάτων, η θλίψη της απώλειας, αθεράπευτη από ομάδες υποστήριξης πληγέντων, οδηγείται στην αναζήτηση του Παραδείσου προκειμένου να συναντήσει ξανά την αναληφθείσα αγαπημένη του. Για να το πετύχει, οφείλει φυσικά να αγαπά τον Θεό, απέναντι στον οποίο όμως είναι εξοργισμένος εξαιτίας του θανάτου της. Σε έναν κόσμο όπου οι πεπτωκότες άγγελοι δεν είναι διαβολείς και αρνούνται την εμπλοκή στα ανθρώπινα ή τα θεία σχέδια («αποφασίστε μόνοι σας. Αυτό κάναμε εμείς. Σας συμβουλεύουμε να κάνετε το ίδιο»), όπου η κόλαση, αίθουσα αναμονής αντί τόπος μαρτυρίου, εμφανίζεται τακτικά και μπορεί κανείς να διακρίνει τους ενοίκους της, όπου οι άνθρωποι συρρέουν σε άγιους τόπους τακτικής εμφάνισης αγγέλων και αναπτύσσουν τεχνικές φυσικής, όχι πνευματικής προσέγγισης του θείου, ο κλονισμένος από το πένθος Νιλ Φισκ ανακαλύπτει τελικά ότι τα ανθρώπινα μέτρα δεν επαρκούν για να ερμηνεύσουν την υπεράνθρωπη βούληση. Ο Θεός εδώ δεν είναι ο άτεγκτος Θεός της Παλαιάς Διαθήκης. Δεν είναι ο ελεήμων Θεός της Καινής Διαθήκης. Είναι ένας Θεός του οποίου οι βουλές δεν είναι απλώς άγνωστες, αλλά και ριζικά ανεξιχνίαστες.

Προβλέψιμα, ίσως, ο Τσιάνγκ δέχθηκε πυρά από όσους θεώρησαν ότι το συγκεκριμένο διήγημα στρέφεται κατά του χριστιανισμού. Αλλοι παρατήρησαν πως το όλο πλαίσιο της πλοκής δεν παραπέμπει στον χριστιανισμό, αλλά στον πρώιμο ιουδαϊσμό. Περισσότερο ωστόσο από το περίγραμμα εντός του οποίου τελούνται οι ανθρώπινες πράξεις σημασία έχει η σπουδή των κινήτρων και των συνεπειών τους. Τροποποιώντας τους φυσικούς νόμους ή τα αξιακά συστήματα ώστε να δημιουργήσει ανοίκειους στον αναγνώστη κόσμους, ταυτόχρονα όμως ορθολογικούς για τους χαρακτήρες που τους κατοικούν, ο Τεντ Τσιάνγκ αριστεύει στον ψυχαγωγικό πειρασμό της επιτυχούς επιστημονικής φαντασίας: ενδίδοντας στις «τρελές πιθανότητες» να υποβάλουμε τις βεβαιότητές μας σε τεστ αντοχής, να τις επανεξετάσουμε από μια λοξή οπτική, για να διαπιστώσουμε εν τέλει κατά πόσο διατηρούν τη λογική τους συνοχή.