1517: Ο μοναχός που δεν συγχώρησε τον Πάπα

Στην Ευρώπη του 15ου και του 16ου αιώνα μόνο ο ένας στους τέσσερις έφτανε τα 50 χρόνια. «Το φαγητό είναι πιο σπάνιο από τα χιόνια στις Αλπεις» έγραψε ο γερμανός ποιητής με το λατινικό όνομα Ρεμπουλίνο. Την ίδια στιγμή όμως στο Βατικανό ο Πάπας «απειλώντας με την Κόλαση τον αγράμματο κόσμο αλλά θυμιάζοντας τους ισχυρούς είχε τη δύναμη να καθορίζει όχι μόνο τη ζωή των πιστών αλλά και τη μεταθανάτιο», γράφει ο Ερασμος.

Κάποιοι στην Ολλανδία που αμφισβήτησαν την παπική απόλυτη εξουσία τιμωρήθηκαν παραδειγματικά. Στη Γερμανία όμως καθηγητές και σπουδαστές επαναστάτησαν. Είχαν τη δυνατότητα να μελετήσουν τα ιερά κείμενα τα οποία ήταν προσιτά με την ανάπτυξη της τυπογραφίας. Γι’ αυτό άλλωστε το Βατικανό τιμώρησε τυπογράφους, κατέστρεψε τυπογραφεία και επέβαλε λογοκρισία (Librorum Prohibitorum). Ανάμεσα στους «δύσπιστους» αλλά και με ενδιαφέρον για την «αληθινή χριστιανική κατήχηση» του λαού εμφανίστηκε ένας δάσκαλος λατινικών, φιλόλογος, διπλωματούχος θεολογίας και μυστικιστής από τη Σαξονία, γιος φτωχής οικογένειας, ονόματι Μαρτίνος Λούθηρος (1483-1547).

Για να αφομοιώσει την ουσία της θρησκευτικής πίστης αποσύρθηκε από τα πανεπιστήμια και βρήκε «ησυχαστήριο» σε μοναστήρι της Βιτεμβέργης όπου είχε την ευκαιρία όχι απλώς να διαβάσει ιερατικά βιβλία αλλά και να τα μελετήσει. Τότε ανακάλυψε αυτό που αργότερα ονόμασε «Μεγάλη Αλήθεια», ότι ο χριστιανός δεν χρειάζεται τη μεσολάβηση του Βατικανού για να επικοινωνεί με τον Θεό, του αρκεί η πίστη για τη σωτηρία της ψυχής του και είναι περιττοί οι «εξωτερικοί λατρευτικοί τύποι», δηλαδή η νηστεία, οι γονυκλισίες, η προσευχή κ.ά.

Η σύγκρουση με το Βατικανό

Οταν όμως θέλησε να μεταδώσει αυτές τις «αλήθειες», ήλθε σε σύγκρουση με το Βατικανό. Τον κυνήγησε, τον απείλησε με αφορισμό, ακόμη και με κάψιμο στην πυρά, αλλά ο Λούθηρος δεν υποχώρησε. Είχε και την υποστήριξη από τον λαό, ο οποίος είχε αγανακτήσει από την αυθαίρετη φορολογία που του επέβαλε το Βατικανό πότε για να κτιστεί ένα ακόμη μέγαρο στην Αγία Εδρα, πότε για να πληρωθούν οι κληρικοί στις φτωχές ενορίες κ.λπ. Υποστήριξη είχε και από τη γερμανική αριστοκρατία η οποία δεν συμπαθούσε καθόλου τον Πάπα και τους απεσταλμένους του που τους φορολογούσαν συνεχώς και ήθελε να αποκτήσει ανεξαρτησία και κύρος.

Η σύγκρουση πήρε συγκεκριμένη μορφή, όταν το 1515 ο Πάπας Λέων Γ’ έδωσε άδεια για μαζική έκδοση εγγράφων άφεσης αμαρτιών. Γιος του Λαυρέντιου του Μεγαλοπρεπούς των Μεδίκων, κατέφυγε στην απάτη της σωτηρίας της ψυχής του αμαρτωλού μέσω ενός «αγιασμένου» εγγράφου (το συγχωροχάρτι) με σφραγίδα Βατικανού και με υψηλό αντίτιμο. Καθώς όλοι οι Ευρωπαίοι ήταν αμαρτωλοί και αγράμματοι, το Θησαυροφυλάκιο της Αγίας Εδρας υπερπληρώθηκε. Ο φόβος της τιμωρίας στην Κόλαση του αμαρτωλού τον οποίο υποδαύλιζε η παπική Εκκλησία ήταν διάχυτος και η απόκτηση αυτού του εγγράφου άφεσης αμαρτιών ήταν σκοπός ζωής για τον λαό. Ο καλόγερος Τέτζελ διακρίθηκε για την επιτυχία του. «Μόλις ακουστεί ο ήχος από τα χρήματα οι ψυχές μεταπηδούν από το Καθαρτήριο στον Παράδεισο» διακήρυττε.

Η διακήρυξη της Βιτεμβέργης

Ο Λούθηρος κατέγραψε το 1517 σε δύο σελίδες «αυτά που πρέπει να γνωρίζει ένας άξιος χριστιανός» και τις θυροκόλλησε σε μια εκκλησία της Βιτεμβέργης. Ηταν 95 «Θέσεις», με την 37η να διακηρύττει ότι «κάθε καλός χριστιανός, ζωντανός ή νεκρός, μετέχει σε όλα τα αγαθά του Χριστού και της Εκκλησίας με τη βοήθεια της θείας χάριτος και χωρίς συγχωροχάρτια». Τρία χρόνια αργότερα ο Πάπας τον αφόρισε. Είχε όμως χάσει το παιχνίδι. Ο λαός, οι Γερμανοί πρώτοι, ασπάστηκαν τις «Θέσεις», ένα κίνημα αποστροφής στο Βατικανό εκδηλώθηκε σταδιακά στην Κεντρική και στη Δυτική Ευρώπη. Στην Ελβετία ονομάστηκε Μεταρρύθμιση από τον εφημέριο του καθεδρικού ναού της Ζυρίχης Ζβίγγλιο, η οποία τερμάτισε ουσιαστικά τη θρησκευτική ενότητα της Ευρώπης αλλά παράλληλα γέννησε και την αντίδραση, ακόμη και ένοπλη, των «πιστών στο Βατικανό» καθολικών.

Σκληρές μάχες, χιλιάδες τα θύματα, αλλαγή του τρόπου ζωής ιδιαίτερα στη Γαλλία και στην Ολλανδία, η οποία ασπάζεται τις «Θέσεις» και εγκαταλείπει την Ισπανία στην οποία ανήκε. Επί 20 και πλέον χρόνια η Κεντρική Ευρώπη είχε μεταβληθεί σε πεδίο αιματηρών συγκρούσεων, καθώς το Βατικανό άδειαζε τους θησαυρούς του ενισχύοντας τους καθολικούς. Τελικά το 1555 με τη Συνθήκη της Αυγούστας καθολικοί και διαμαρτυρόμενοι ανακηρύχθηκαν ισότιμοι. Τα βήματα του Λούθηρου ακολούθησαν σημαντικοί θεολόγοι, πολλοί από τους οποίους διαμόρφωσαν και προσθήκες στις «Θέσεις» ή τις απλοποίησαν και τις συνόψισαν. Μεταξύ των πιο σπουδαίων ο Ιωάννης Καλβίνος και ο Ιωάννης Γουίκλιφ, ο δημιουργός της παραλλαγής του αγγλικανισμού.

Σύμφωνα με μετρήσεις της Παγκόσμιας Κίνησης Εκκλησιών το 2013 στον κόσμο ζούσαν 325 εκατ. λουθηρανοί διαμαρτυρόμενοι, 584 εκατ. καθολικοί και 125 εκατ. ορθόδοξοι.