Οι λέξεις που κυριαρχούν, ανακριβώς, στο λεξιλόγιο όλων σχεδόν των Υπουργών Παιδείας είναι: «μεταρρύθμιση» και «για πρώτη φορά». Ανακριβώς όμως, γιατί συνήθως ούτε οι εξαγγελλόμενες ως «μεταρρυθμίσεις» είναι πάντα μεταρρυθμίσεις, ούτε το «για πρώτη φορά» στερείται προγονικών καταβολών.
Η εκπαιδευτική πολιτική της χώρας μας, κατά τον Αλέξη Δημαρά, δεν είναι ούτε κρατική, ούτε καν κυβερνητική. Είναι απλώς υπουργική. Το ίδιο και οι εξαγγελλόμενες ως μεταρρυθμίσεις.
Όσοι παρακολουθούμε από κοντά τα εκπαιδευτικά πράγματα της χώρας μας, για πάνω από πέντε δεκαετίες, μένουμε έκπληκτοι με τον αριθμό και τη συχνότητα των αλλαγών. Αλλαγές που στην ουσία δεν ήταν αλλαγές ή που δεν υπαγορεύονταν από αντίστοιχες κοινωνικές μεταβολές, αλλά αλλαγές που συνδέονταν κυρίως με αλλαγές κυβερνήσεων και το ακόμη πιο αξιοπερίεργο από αλλαγές Υπουργών ή και της ίδιας κυβερνήσεως. Στο στρόβιλο αυτών των αλλαγών, είδαμε από πολύ κοντά αλλαγές κυβερνήσεων, αλλαγές υπουργών, «εθνικούς διαλόγους», «εξαγγελίες» μεταρρυθμίσεων. Βιώσαμε οράματα, ελπίδες και σχεδόν ισάριθμες διαψεύσεις. Και τώρα, ψάχνοντας αναδρομικά να επισημάνουμε στην κάθε στροφή του τροχού της ιστορίας τα βήματα που θα μας πήγαιναν πλησιέστερα σε κάποιον ενιαίο στόχο, μένουμε με τη δυσάρεστη αίσθηση πως οι περισσότερες από τις εξαγγελλόμενες ως μεταρρυθμίσεις, δεν ήταν, τουλάχιστον οι περισσότερες, παρά ένα ακόμη μπάλωμα σε ένα ήδη χιλιομπαλωμένο φόρεμα που λέγεται παιδεία. Αλλά και όσες απ’ αυτές αποτελούσαν ουσιαστικές ανατροπές, σύντομα ανατρέπονταν από τη διάδοχη εξουσία. Και βέβαια υπήρξαν και άλλες «μεταρρυθμίσεις», που ενώ στην πράξη αποδείχτηκαν επιζήμιες, μακροημέρευσαν και μακροημερεύουν.
Το πανόραμα των αλλαγών απεικονίζεται στην προσπάθεια αντιμετώπισης του προβλήματος της εισαγωγής των μαθητών στα ΑΕΙ. Ένα μικρό και ατελές ιστορικό των τελευταίων 50 και πλέον χρόνων παρατίθεται στη συνέχεια.
1961 : Οι εισαγωγικές εξετάσεις διενεργούνται από ίδια τα ΑΕΙ και τα γραπτά βαθμολογούνται από καθηγητές των ΑΕΙ. Το 6/ετές Γυμνάσιο παραμένει ως αυτόνομη παιδευτική μονάδα.
1966: Με το Ν.4379/64 οι εισαγωγικές εξετάσεις γίνονται από κεντρικό φορέα τα δε γραπτά βαθμολογούνται από καθηγητές της Β/βάθμιας εκπαίδευσης. Προϋπόθεση για τη συμμετοχή είναι η κατοχή ενός από τους δύο τύπους Ακαδημαϊκού Απολυτηρίου (θεωρητικών και θετικών επιστημών).
1971: Καταργείται ο θεσμός του Ακαδημαϊκού Απολυτηρίου και οι εξετάσεις διενεργούνται κατά συγγενείς Κύκλους (12 τον αριθμό). Στο βαθμό που προέκυπτε προστίθεται και ο βαθμός του απολυτηρίου (στρογγυλοποιημένος).
1976: Ισχύει το σύστημα του 1971 με τροποποίηση των Κύκλων.
1981:Με το Ν.309/76 καθιερώνονται οι πανελλήνιες εξετάσεις και το Λύκειο αποκτά προπαρασκευαστικό χαρακτήρα των ΑΕΙ.
1986: Καθιερώνονται οι δέσμες (4 τον αριθμό) και οι εξετάσεις διενεργούνται μόνο στην Τρίτη Λυκείου με συνυπολογισμό του 25% του βαθμού του απολυτηρίου.
1991: Ισχύει το σύστημα του 1986 με κατάργηση του 25% και καθιέρωση συντελεστού βαρύτητας κατά μάθημα.
1996: Ισχύει το προηγούμενο σύστημα.
2001: Καθιερώνεται το ενιαίο Λύκειο και με διαφοροποιημένα Απολυτήρια. Τα εξεταστέα μαθήματα διευρύνονται έως και 14 κατά περίπτωση και το Λύκειο παραμένει ως προπαρασκευαστικό τμήμα των ΑΕΙ.
Μεταρρυθμίσεις, διαρκώς νέες μεταρρυθμίσεις, σπασμοί «που πάσχουν από έλλειψη εμβέλειας και βάθους», όπως θα έλεγε ο Κώστας Αξελός. Ενώ το όνειρο για μια οριστικότερη λύση μετακινείται επ’ αόριστο.
Τι ήταν αυτό που επέβαλλε αυτή την καταιγίδα των αλλαγών; Ασφαλώς και υπήρξαν Υπουργοί με ειλικρινείς διαθέσεις για ουσιαστικές και, προπάντων, μακρόβιες μεταρρυθμίσεις. Συνήθως όμως το διαρκές κυνήγι της άμεσης ικανοποίησης συγκεκριμένων ομάδων οδηγούσε – και οδηγεί – την πολιτική σε μυωπικές επιλογές που δεν έχουν στόχο το αναγκαίο βάθος χρόνου. Καθώς αυτές αποκλείουν τις αναγκαίες και καμιά φορά επώδυνες θυσίες του χειροπιαστού παρόντος προς χάριν ενός αβέβαιου ή και επιζητούμενου μέλλοντος. Και πολιτικά επικίνδυνου. Με αποτέλεσμα η βραχυπρόθεσμη διέγερση να υπονομεύει τη μακροχρόνια ασφάλεια. Και όλα αυτά τη στιγμή που στη Γαλλία το εκεί Εθνικό Απολυτήριο αριθμεί δεκάδες ετών ισχύος και ας έχουν στο μεταξύ παρελάσει από το Υπουργείο Παιδείας εκατοντάδες υπεύθυνοι Υπουργοί διαφορετικών πολιτικών αντιλήψεων. Σέβονταν όμως την ανάγκη σταθερότητας και διάρκειας που όφειλαν στις νέες γενεές.
Και ένα ακόμη παράδειγμα παλινδρομιών: Τελευταία, με εισήγηση του Προέδρου της
επιτροπής για την Παιδεία, επανέρχεται ως πρόταση, ύστερα από μισό και πλέον αιώνα, το Εθνικό Απολυτήριο, αλλά και ο θεσμός της Τράπεζας των Θεμάτων που είχε καθιερωθεί μόλις πριν λίγα χρόνια. Ο οποίος όμως «πάγωσε» από τον πρώτο Υπουργό Παιδείας της παρούσας Κυβέρνησης, καταγγέλθηκε από περιφερειακή οργάνωση προσκείμενη στην Κυβέρνηση ως «έγκλημα» που σκοπό έχει να μειώσει τον αριθμό των μαθητών και των εκπαιδευτικών και να κλείσει το σχολείο-εφ. ΤΑ ΝΕΑ» 5-10-16 σ.12», αλλά επαναπροτείνεται από τον επόμενο Υπουργό.
Τέλος, ως προς το «για πρώτη φορά» και μόνο για την ιστορία, υπενθυμίζεται ότι σε κείμενο δημοσιευμένο στην εφ. ΤΟ ΒΗΜΑ στις 23-9-08 από τους συντάκτες του παρόντος σημειώνονταν, μεταξύ άλλων, και τα εξής: «Η λύση στο πρόβλημα «Παιδεία» θα καθυστερεί αν συνεχιστεί να αναζητείται στο πλαίσιο της κομματικής αντιπαλότητας». Και, «για να πάψει το Λύκειο να είναι ο προθάλαμος επιλογής για τα ΑΕΙ και να καταστεί αυτόνομη παιδευτική μονάδα, η εισαγωγή στα ΑΕΙ θα πρέπει να γίνεται στη βάση της αξιολόγησης «των επιδόσεων όλων ανεξαιρέτως των μαθημάτων (κορμού και επιλογής) και των τριών τάξεων του Λυκείου και υπό τη βεβαιωμένη στέγη του αδιάβλητου»… Προτάσεις, που έκτοτε ανακυκλώνονται διαρκώς χωρίς να παίρνουν το δρόμο της υλοποίησης.
