Ο Ντουνταμέλ χορεύει βαλς

Στα 35 του, μόλις, χρόνια ο Γκουστάβο Ντουνταμέλ καταρρίπτει ένα εντυπωσιακό ρεκόρ. Είναι ο νεότερος σε ηλικία αρχιμουσικός που καλείται να διευθύνει την περίφημη Πρωτοχρονιάτικη Συναυλία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης στα 75 χρόνια της διοργάνωσής της, αφού μέχρι τούδε η εν λόγω τιμητική πρόσκληση απευθυνόταν σε βετεράνους, κατά κανόνα, ομοτέχνους του. Η εφετινή επιλογή του Ντουνταμέλ έρχεται να επιβεβαιώσει τόσο τις αλλαγές που συμβαίνουν τα τελευταία χρόνια στον κόσμο της λεγόμενης κλασικής μουσικής όσο και την ιλιγγιώδη πορεία του ίδιου του εκ Βενεζουέλας μαέστρου στο διεθνές στερέωμα.

Γεννημένος το 1981 στην πόλη Barquisimeto, ο Ντουνταμέλ έγινε ο διαπρεπέστερος εκπρόσωπος του πολυσυζητημένου «El Sistema», του πρωτοποριακού συστήματος μουσικής εκπαίδευσης της χώρας του το οποίο έκανε τα πρώτα του βήματα το 1975 φιλοδοξώντας να φέρει σ’ επαφή τα παιδιά –των πλέον υποβαθμισμένων, κυρίως, κοινωνικών στρωμάτων –με τη μουσική, βοηθώντας τα να αποκτήσουν καλύτερη ποιότητα ζωής. Το άλμα του Ντουνταμέλ από την Εθνική Ορχήστρα Νέων «Σιμόν Μπολίβαρ» της πατρίδας του στη Φιλαρμονική του Λος Αντζελες όπου εδώ και κάμποσα χρόνια κατέχει τη θέση του μουσικού διευθυντή –έχοντας στο μεταξύ διευθύνει τα μεγαλύτερα σύνολα στις δύο πλευρές του Ατλαντικού –συζητήθηκε έντονα διεθνώς. Τα media τον λάτρεψαν παρότι από ένα σημείο και μετά τουλάχιστον δεν έλειψε και η κριτική. Τόσο σε ό,τι αφορά στο πραγματικό μουσικό του τάλαντο όσο και στο πολιτικό πεδίο αφού δέχθηκε επικρίσεις για στενές σχέσεις με το καθεστώς του Ούγκο Τσάβες…

Μέσα από αυτό το πρίσμα το εφετινό του ντεμπούτο στο διασημότερο μουσικό γεγονός σε παγκόσμια κλίμακα –αφού πέραν των τυχερών που θα παρακολουθήσουν τη συναυλία στην περίφημη χρυσοποίκιλτη αίθουσα της ιστορικής Musikverein της αυστριακής πρωτεύουσας θα μεταδοθεί τηλεοπτικά σε περισσότερες από 90 χώρες και υπολογίζεται πως θα την παρακολουθήσουν περί τα 50 εκατομμύρια τηλεθεατές –δεν μπορεί παρά να αναμένεται με ενδιαφέρον. Το πρόγραμμα, ακόμα μία φορά, απαρτίζεται από βαλς, πόλκες και εμβατήρια της δυναστείας των Στράους και των συγχρόνων τους «καλημερίζοντας» με αισιοδοξία το 2017, σε μια εποχή που ο κόσμος δείχνει να το έχει περισσότερο ανάγκη παρά ποτέ.

Εναρξη σε μια μαύρη περίοδο

Πόσοι γνωρίζουν, ωστόσο, ότι η περίφημη Πρωτοχρονιάτικη Συναυλία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης ξεκίνησε ως μια τοπικού χαρακτήρα εκδήλωση μέσα σε μια μαύρη και σκοτεινή για την Αυστρία περίοδο; Δύσκολο να το πιστέψει κανείς με βάση τη σημερινή δημοτικότητά της. Και όμως, είναι αληθινό.

Η πρώτη Πρωτοχρονιάτικη Συναυλία δόθηκε το 1939 στη διάρκεια μιας εξαιρετικά δύσκολης περιόδου για την ίδια την Αυστρία αλλά και για τη Φιλαρμονική της Βιέννης. Σκοτάδι, πόλεμος και διαρκής φόβος για τη ζωή των μελών της ορχήστρας συνέθεταν το ζοφερό σκηνικό μέσα στο οποίο αποφασίστηκε η διοργάνωση μιας πρωτοχρονιάτικης συναυλίας με την πιο «βιεννέζικη» μουσική που γράφτηκε ποτέ: τις χορευτικές μελωδίες (βαλς, πόλκες κτλ.) της δυναστείας τωνΣτράουςκαι των συγχρόνων τους.

Επρόκειτο για μια σαφή έκφραση πατριωτισμού. Με τη συναυλία αυτή η Φιλαρμονική της Βιέννης ήθελε να «τονώσει» το εθνικό φρόνημα των Αυστριακών θυμίζοντάς τους καλύτερες εποχές και χαρίζοντάς τους ελπίδα και αισιοδοξία για το μέλλον.

Η σημερινή δημοτικότητα της Πρωτοχρονιάτικης Συναυλίας της Φιλαρμονικής της Βιέννης –η οποία τα τελευταία χρόνια «κοπιάρεται» με όλο και αυξανόμενο ρυθμό από ορχήστρες και θέατρα ανά τον κόσμο που διοργανώνουν ανάλογα αλλά πολύ μικρότερης εμβέλειας εορταστικά προγράμματα –δημιουργεί ίσως την εντύπωση ότι η μουσική της δυναστείας των Στράους συνδέεται με το σύνολο από την εποχή ακόμη του Γιόχαν του πρεσβυτέρου. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Για πολύ μεγάλο διάστημα τα μέλη της Φιλαρμονικής της Βιέννης «σνόμπαραν» σταθερά την «ελαφρότητα» της συγκεκριμένης μουσικής φοβούμενοι ότι, αν την ενστερνίζονταν, θα έχαναν πιθανώς το κοινωνικό στάτους του «σοβαρού» συνόλου που απολάμβαναν.

Αυτή η άποψη άλλαξε με το πέρασμα του χρόνου. Ενας από τους βασικούς παράγοντες ήταν η εκτίμηση που έχαιραν τα μέλη της ξεχωριστής αυτής οικογένειας από συνθέτες όπως οΒάγκνερ,οΛιστ,οΡίχαρντ Στράουςκαι οΓιοχάνες Μπραμς. Αναφορικά με τον τελευταίο, είναι χαρακτηριστικό ένα περιστατικό: κάποτε ηΑντέλε Ντόιτς,τρίτη σύζυγος τουΓιόχαν Στράους υιού –του επονομαζόμενου και «βασιλιά του βαλς», αφού αυτός περισσότερο από τον πατέρα του έκανε το είδος δημοφιλέστερο και πιο κομψό ενσωματώνοντας τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ίδιου του μουσικού πολιτισμού της Αυστρίας -, ζήτησε από τον Μπραμς ένα αυτόγραφο. Την εποχή εκείνη οι διάσημοι συνθέτες συνήθιζαν να ανταποκρίνονται σε ανάλογα αιτήματα γράφοντας μερικά μέτρα από τη γνωστότερη σύνθεσή τους και κατόπιν το όνομά τους. Εκείνος όμως, αντί για κάποιο δικό του έργο, έγραψε μερικά μέτρα από τον «Ωραίο γαλάζιο Δούναβη» με τη φράση«Δυστυχώς ΔΕΝ είναι του Γιοχάνες Μπραμς».

Αλλαγή της «καχυποψίας»

Η γνωριμία της Ορχήστρας με τον ίδιο τον Γιόχαν Στράους τον νεότερο τον Απρίλιο του 1873 –όταν διηύθυνε με τον χαρακτηριστικό του τρόπο, κρατώντας το βιολί στο χέρι, την πρεμιέρα του βαλς «Βιεννέζικο αίμα» στον παραδοσιακό Χορό της Οπερας της Βιέννης, ο οποίος διεξήχθη στη Musikverein –συνετέλεσε επίσης στη βαθμιαία αλλαγή της «καχυποψίας» της ορχήστρας απέναντι στη συγκεκριμένη μουσική.

Εκτοτε ο Γιόχαν ο νεότερος επέστρεψε κάποιες φορές στο πόντιουμ της Φιλαρμονικής με τελευταία –και μοιραία –την παράσταση της θρυλικής σήμερα οπερέτας του, της «Νυχτερίδας», στη Βασιλική Οπερα στις 22 Μαΐου 1899. Εκείνες τις ημέρες αρρώστησε με ένα βαρύ κρυολόγημα, το οποίο εξελίχθηκε σε πνευμονία, από την οποία και πέθανε στις 3 Ιουνίου του ίδιου έτους.

Ακόμη και μετά τον θάνατό του όμως, οι μουσικοί της Φιλαρμονικής της Βιέννης δεν έγιναν αμέσως ένθερμοι κήρυκες της μουσικής του –που αποτύπωνε με τρόπο εξαιρετικά γοητευτικό την εικόνα μιας μεγαλοπρεπούς αλλά ετοιμόρροπης αυτοκρατορίας, τα σαλόνια της οποίας, λαμπερά και φωτισμένα, διακατέχονται παράλληλα από μελαγχολία και θλίψη. Η εντυπωσιακή αλλαγή έγινε το 1921 όταν, με την ευκαιρία των αποκαλυπτηρίων του αγάλματος του Γιόχαν Στράους υιού στο γνωστό πάρκο της πόλης της Βιέννης, οΑρτουρ Νίκιςδιηύθυνε τα βαλς «Γαλάζιος Δούναβης» και «Κρασί, γυναίκες και τραγούδι»: το προηγούμενο που θέσπισε ένας τέτοιου βεληνεκούς αρχιμουσικός είχε ένα αποτέλεσμα. Το αποκορύφωμα ήρθε στις 25 Οκτωβρίου 1925, με την ευκαιρία του εορτασμού των 100 χρόνων από τη γέννηση του Γιόχαν Στράους: τότε οΦέλιξ φον Βάινγκαρτνερδιηύθυνε για πρώτη φορά τη Φιλαρμονική της Βιέννης σε ένα πρόγραμμα αποκλειστικά αφιερωμένο στα έργα της δυναστείας.

πότε & πού:

H Πρωτοχρονιάτικη Συναυλία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης 2017 θα μεταδοθεί από την ΕΡΤ1 την Πρωτοχρονιά στις 12.15.