Τα Χριστούγεννα είναι εδώ με όλα τα συμπαρομαρτούντα τους (έστω και «κουτσουρεμένα» στους δύσκολους καιρούς που ζούμε): το δέντρο, τα δώρα, τα γλυκά και στο κέντρο του γιορτινού τραπεζιού τη γαλοπούλα τη ροδοψημένη, τη γεμιστή, τη λαχταριστή! Πώς θα σας φαινόταν όμως αν σε μερικά χρόνια η γαλοπούλα του χριστουγεννιάτικου τραπεζιού (και όχι μόνο) ξεφουρνιζόταν από το… εργαστήριο; Μπορεί μια τέτοια προοπτική –η οποία δεν είναι πολύ μακρινή, όπως θα διαβάσετε –να μοιάζει τουλάχιστον περίεργη σε πρώτη ανάγνωση, ωστόσο, σύμφωνα με κάποιους ειδικούς, το κρέας-προϊόν βιοτεχνολογίας υπόσχεται να αποτελέσει ελπίδα για το μέλλον της ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων αλλά και του ίδιου του πλανήτη μας βάζοντας «χαλινάρι» στην παγκόσμια πείνα και στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Οπως μάλιστα αναφέρει μιλώντας προς «Το Βήμα» ένας από τους πλέον ειδικούς του πεδίου της καλλιέργειας ζωικών κυττάρων στο εργαστήριο, ο καθηγητής του Τμήματος Πτηνοτροφίας στο Κολέγιο για τη Γεωργία και τις Επιστήμες της Ζωής του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας στις ΗΠΑ Πολ Μόζτζιακ, δεν είναι απίθανο ένα τέτοιο προϊόν βιοτεχνολογίας να εμφανιστεί μέσα στα επόμενα τρία ως πέντε έτη. Σε ό,τι αφορά ωστόσο τη μαζική παραγωγή κρέατος, και δη κρέατος πουλερικών στο εργαστήριο, ο καθηγητής εκτιμά ότι θα παρέλθουν αρκετές δεκαετίες –πιθανότατα 50 έτη και άνω –προτού μια ημέρα γιορτινή σαν τη σημερινή συζητάμε γύρω από το τραπέζι ποια σφραγίδα ποιου… εργαστηρίου έχει επάνω της η γαλοπούλα που απολαμβάνουμε.
Κρέας «πράσινο», συμφέρον, ανθρωπιστικό
Ακόμη και αν φθάσει ωστόσο αυτή η ημέρα για τη μεγάλη μάζα των καταναλωτών, δεν θα μιλάμε για καλλιέργεια in vitro ολόκληρου του πτηνού, αλλά τμημάτων του –για να είμαστε ακριβείς των τμημάτων που προτιμούν οι περισσότεροι, όπως το στήθος. «Το γεγονός ότι δεν θα απαιτείται να χρησιμοποιούνται θρεπτικά συστατικά για τη δημιουργία οστών ή οργάνων αλλά μόνο για τη δημιουργία των τμημάτων των πουλερικών που επιθυμούμε θα μειώσει κάποτε πολύ το κόστος κάνοντας το «βιοτεχνολογικό» κρέας άκρως ανταγωνιστικό» υποστηρίζει ο δρ Μόζτζιακ.
Μπορεί κάτι τέτοιο να μοιάζει αυτή τη στιγμή ως σενάριο «Φρανκενστάιν», ωστόσο κατά τον καθηγητή, το συγκεκριμένο σενάριο είναι πολύ προτιμότερο από αυτό του ακολουθούμε σήμερα και ουσιαστικώς αποτελεί… Αρμαγεδδώνα για το μέλλον του πλανήτη μας και κατ’ επέκταση της ζωής μας (και κυρίως αυτής των παιδιών μας). «Το κρέας που θα καλλιεργείται στο εργαστήριο θα βάλει ένα τέλος στην εκτροφή και στη θανάτωση ζώων, θα σημάνει ζώα απαλλαγμένα από φάρμακα, θα σημάνει πολύ μικρότερο ενεργειακό αποτύπωμα –με δεδομένο ότι η ζωική παραγωγή αποτελεί σήμερα έναν από τους κύριους ενόχους για την έκλυση αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα». Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η εκτροφή ζώων έχει το μεγαλύτερο αποτύπωμα άνθρακα ενώ σχετίζεται και με τεράστιες εκπομπές μεθανίου το οποίο είναι ένα αέριο του θερμοκηπίου 25 φορές πιο ισχυρό από το διοξείδιο του άνθρακα. «Το κρέας-προϊόν βιοτεχνολογίας θα δώσει επίσης λύση στην ανάγκη πρόσληψης πρωτεΐνης σε εκατομμύρια άτομα στον αναπτυσσόμενο κόσμο που σήμερα πεινούν. Επιπροσθέτως, με δεδομένο ότι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως περίπου οι μισοί χορτοφάγοι θα σκέφτονταν να καταναλώσουν κρέας από το εργαστήριο, ανοίγει και μια τεράστια καινούργια αγορά παγκοσμίως» λέει ο καθηγητής.
Από το πρώτο χάμπουργκερ στα ράφια
Σύμφωνα με τον δρα Μόζτζιακ, η τεχνογνωσία για τη δημιουργία του κρέατος in vitro που θα οδηγήσει στην «κυτταρική γεωργία» υπάρχει σε μεγάλο βαθμό, αλλά το μείζον ζήτημα είναι οικονομικό προκειμένου να φθάσουν τα προϊόντα του… σωλήνα στις πλατιές μάζες. «Ακόμη και αν σε τρία ως πέντε χρόνια έχουμε ένα τέτοιο προϊόν βιοτεχνολογίας ποιο θα είναι το κόστος παραγωγής του;» θέτει το καθόλου ρητορικό αλλά άκρως πρακτικό ερώτημα ο ειδικός. Με τα σημερινά δεδομένα τεράστιο έως απαγορευτικό, θα λέγαμε. Ας θυμηθούμε κατ’ αρχάς ότι όταν το πρώτο χάμπουργκερ «γεννήθηκε» στο εργαστήριο το 2013 από ειδικούς του Πανεπιστημίου του Μάαστριχτ, η διαδικασία διήρκεσε τρεις μήνες ενώ το κόστος –που καλύφθηκε από τον συνιδρυτή της Google Σεργκέι Μπριν –ξεπέρασε τις 260.000 ευρώ (πάντως να σημειώσουμε ότι κριτικοί γεύσης που δοκίμασαν το πραγματικά πανάκριβο μπιφτέκι εργαστηρίου, παρά τις παρατηρήσεις τους για προβλήματα στην υφή αλλά και στη γεύση του, κατέληξαν στο ότι αυτό που έτρωγαν δεν θα μπορούσαν να το ονομάσουν αλλιώς παρά μόνο κρέας).
Παράλληλα, αυτή τη στιγμή, η δημιουργία στο εργαστήριο του καθηγητή Μόζτζιακ μιας ποσότητας κρέατος που αντιστοιχεί σε εκείνη η οποία περιέχεται σε μια γαλοπούλα απαιτεί αυξητικούς παράγοντες κόστους άνω των 32.000 ευρώ. Οπως ο ίδιος μας αναφέρει: «Εκτιμώ ότι ακόμη και όταν κυκλοφορήσει κάποιο προϊόν, αρχικώς αυτό θα είναι ένα ακριβό προϊόν που θα το επιλέγει κάποιος για τους δικούς του λόγους –π.χ. όσοι ενδιαφέρονται για την ευημερία των ζώων. Θα είναι κάτι αντίστοιχο με αυτό που συμβαίνει σήμερα με τα αβγά. Υπάρχουν αβγά από κότες που έχουν μεγαλώσει μέσα στους κλωβούς των πτηνοτροφείων και υπάρχουν και αβγά από κότες βιολογικής εκτροφής. Τα δεύτερα έχουν διπλάσιο και πλέον κόστος και τα επιλέγουν μόνο ορισμένοι καταναλωτές έχοντας ο καθένας το δικό του κίνητρο. Κάποια στιγμή όμως, πιστεύω ότι θα φθάσουμε σε ένα σημείο που το κόστος του κρέατος που είναι προϊόν βιοτεχνολογίας θα γίνει ανταγωνιστικό».
Ο δρ Μόζτζιακ πασχίζει καθημερινά με την ομάδα του στο εργαστήριο ώστε να αναπτύξει και να εξελίξει μεθόδους που θα προσφέρουν, κατά τα λεγόμενά του, στους πολλούς φθηνό και καλό κρέας ενώ συγχρόνως θα χαρίζουν στα πουλερικά τη ζωή τους. «Ασχολούμαι εδώ και 25 έτη στο εργαστήριο με τη μελέτη ζωικών βλαστικών κυττάρων που διαφοροποιούνται σε μυϊκά. Πώς να το πω αλλιώς; Βρίσκω, εκτός από τεράστιο επιστημονικό ενδιαφέρον, την… ομορφιά στο κρέας της γαλοπούλας. Διαθέτοντας όλη αυτή την εμπειρία προσπαθώ να την κάνω πράξη για τη δημιουργία ενός προϊόντος in vitro».
Πώς παράγεται το κρέας εργαστηρίου;
Ποια είναι όμως η διαδικασία που ακολουθούν ο ίδιος και οι συνεργάτες του στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας με στόχο να «γεννηθεί» αυτό το προϊόν που θα είναι προϊόν βιοτεχνολογίας; Αρχικώς οι επιστήμονες λαμβάνουν βιοψία από το στήθος μιας ζωντανής γαλοπούλας –το μέγεθος του δείγματος δεν ξεπερνά εκείνο μιας γόμας μολυβιού. Στη συνέχεια απομονώνουν από το δείγμα βλαστικά κύτταρα που ονομάζονται δορυφορικά κύτταρα και τα οποία μετατρέπονται σε μυϊκά. Τα κύτταρα αυτά τοποθετούνται σε μια ζεστή «σούπα» γλυκόζης και αμινοξέων προκειμένου να πολλαπλασιαστούν νομίζοντας ότι βρίσκονται ακόμη εντός της γαλοπούλας. Οι ειδικοί δημιουργούν τελικώς λεπτά φύλλα μυϊκού ιστού γαλοπούλας μέσα σε ειδικά δοχεία –αν το φύλλο είναι πολύ παχύ τα θρεπτικά συστατικά δεν μπορούν να εισχωρήσουν εντός του. Σήμερα απαιτούνται περί τα 11.340 ειδικά δοχεία γεμάτα κύτταρα για να προκύψει ποσότητα λευκού κρέατος που αντιστοιχεί σε αυτό μιας γαλοπούλας. Θεωρητικώς πάντως οι αριθμοί κυττάρων που μπορούν να παραχθούν είναι τεράστιοι. Αν υπάρχουν οι κατάλληλοι θρεπτικοί παράγοντες σε αφθονία καθώς και οι απαιτούμενοι (τεράστιοι) χώροι, ένα και μόνο δορυφορικό κύτταρο είναι ικανό να διαιρεθεί μέσα σε τρεις μήνες τόσες φορές ώστε να παραχθεί αρκετός μυς για τη δημιουργία περισσότερων από 20 τρισ. «γαλοπουλο-μπουκιών».
Το στοίχημα της γεύσης
Ακόμη και αν επιτευχθεί ο στόχος της παραγωγής κρέατος στο εργαστήριο, ένα σημαντικό ερώτημα αφορά το αν θα… φαίνεται μόνο κρέας ή θα είναι και σε γεύση. «Το θέμα της γεύσης είναι άκρως πολύπλοκο» απαντά ο δρ Μόζτζιακ. «Περιλαμβάνει ένα «κοκτέιλ» λίπους, μυϊκού ιστού, πρωτεΐνης και άλλων παραγόντων. Τα πουλερικά είναι μια καλή πρώτη περίπτωση δημιουργίας κρέατος με βάση τη βιοτεχνολογία καθώς δεν περιέχουν πολύ λίπος και αποτελούν ένα, σε γενικές γραμμές, εύκολο προϊόν. Φοιτητές μου έδειξαν σε πειράματα ότι προσθέτοντας σε καλλιέργειες μυϊκών κυττάρων γαλοπούλας το συνένζυμο Q10 δημιουργούνταν κυτταρικές καλλιέργειες μυός που συσσώρευαν λίπος, το οποίο αποτελεί βασικό συστατικό της γεύσης. Θεωρώ λοιπόν ότι η γνώση υπάρχει και δεν είμαστε πολύ μακριά από το να επιτύχουμε εύγευστο κρέας πουλερικών στο εργαστήριο. Ωστόσο υπάρχουν και άλλα θέματα, όπως το πόσο μαλακό ή ζουμερό θα είναι το κρέας, στα οποία αυτή τουλάχιστον τη στιγμή δεν έχει δοθεί απάντηση». Είναι από τα ερωτήματα που, σύμφωνα με τον καθηγητή, οφείλουν να απαντηθούν στο μέλλον προκειμένου να δημιουργηθεί τελικώς κρέας εργαστηρίου που θα είναι κρέας… με τα όλα του. Σε κάθε περίπτωση, το λίπος αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της γεύσης. Δεν είναι τυχαίο ότι σε εκείνο το διάσημο μπέργκερ εργαστηρίου που σας αναφέραμε το λίπος έλειπε, γεγονός που έκανε το μπιφτέκι πολύ στεγνό, σαν ένα… κέικ ζωικής πρωτεΐνης, όπως χαρακτηρίστηκε από κάποιους που το δοκίμασαν.
Από τις δύο στις τρεις διαστάσεις
Ο καθηγητής Μόζτζιακ δεν έβρισκε επί μακρόν και πολλούς θιασώτες της «μεγάλης ιδέας» του να δημιουργήσει κρέας γαλοπούλας χωρίς τη γαλοπούλα. Ωστόσο νωρίτερα εφέτος το Ιδρυμα New Harvest το οποίο προάγει ακριβώς τέτοιες ιδέες με στόχο την προστασία των ζώων εκτροφής τον χρηματοδότησε με 118.800 δολάρια (περί τις 114.200 ευρώ), γεγονός που του επέτρεψε να δημιουργήσει καλλιέργειες κυττάρων που άλλοι επιστήμονες μπορούν να παραγγείλουν ώστε να δουλέψουν επάνω τους στα εργαστήριά τους. Τέτοια κύτταρα έστειλε τον περασμένο μήνα ο δρ Μόζτζιακ στον ειδικό στη βιοϊατρική μηχανική του Πανεπιστημίου Ταφτς Ντέιβιντ Κάπλαν ξεκινώντας μαζί του μια συνεργασία που έχει ως στόχο να κάνει τα δύο τρία (ή για την ακρίβεια τις δύο διαστάσεις του κρέατος εργαστηρίου τρεις).
Ο δρ Κάπλαν προσπαθεί να καλλιεργήσει σε 3D τα μυϊκά κύτταρα μέσα σε ειδικά δοχεία που ονομάζονται βιοαντιδραστήρες –μια διαδικασία που θεωρείται απαραίτητη τεχνικώς προκειμένου το κρέας in vitro να φθάσει κάποτε σε επίπεδα μεγάλης παραγωγής. Και αυτό διότι η δημιουργία τρισδιάστατων κομματιών κρέατος θα επιταχύνει την παραγωγή και θα μειώσει το κόστος της. «Μέσα στον βιοαντιδραστήρα μπορούν να παραχθούν δεκάδες εκατομμύρια κύτταρα μέσα σε λίγες μόνο εβδομάδες» σημειώνει ο καθηγητής Μόζτζιακ.
Η ηθική μαζί του!
Εκτός από τα πρακτικά, κάποιοι κάνουν λόγο και για ηθικά ζητήματα σε ό,τι αφορά τη μελλοντική κατανάλωση κρέατος που έχει παραχθεί στο εργαστήριο. Για τον καθηγητή Μόζτζιακ όμως η δημιουργία τέτοιου είδους βιοτεχνολογικών προϊόντων αποτελεί από μόνη της μια ηθική πράξη, κόντρα στις προκαταλήψεις –«διότι περί προκαταλήψεων και μόνο πρόκειται, αφού τελικώς αυτό που θα τρώει ο καταναλωτής θα είναι κρέας και μάλιστα απαλλαγμένο από πολλά από τα σημερινά προβλήματα της εκτροφής ζώων τα οποία αποτελούν όντως ηθικά ζητήματα –το κρέας που θα είναι προϊόν βιοτεχνολογίας θα είναι φτιαγμένο με πιο ασφαλείς μεθόδους, σε αποστειρωμένο περιβάλλον. Ο πληθυσμός όμως είναι πάντα επιφυλακτικός απέναντι στο καινούργιο μέχρις ότου το μάθει και το συνηθίσει».
Ο γενικός πληθυσμός ίσως δεν έχει συνηθίσει ακόμη στην ιδέα (στη… μεγάλη ιδέα του δρος Μόζτζιακ), οι επιχειρήσεις όμως του τομέα των τροφίμων έχουν αρχίσει να… τσιμπούν. Σε πρόσφατο συνέδριο που διοργάνωσε το New Harvest στο Σαν Φρανσίσκο, εκπρόσωποι της αμερικανικής αυτοκρατορίας τροφίμων Tyson Foods έδειξαν ενδιαφέρον, μας λέει ο καθηγητής. «Το ίδιο συνέβη και με άλλους επιστήμονες αλλά και εκπροσώπους των ΜΜΕ και όλα αυτά είναι καλοί οιωνοί».
Με δεδομένο ότι, όπως όλοι γνωρίζουμε, η επιστήμη πάντα προχωράει (ακόμη και αν υπάρχουν ενστάσεις ηθικές ή μη), το μόνο που μπορούμε να ευχηθούμε (σε όσους τέλος πάντων πιστούς προσέλθουν στο… βιοτεχνολογικό τραπέζι) είναι καλή μελλοντική εργαστηριακή όρεξη!
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
