Το στοίχημα της εφημερίδας

Μια εφημερίδα δεν είναι πια (εδώ και χρόνια) η κύρια πηγή της είδησης. Δεν είναι, απλώς, μια επιχειρηματική δραστηριότητα μεταξύ άλλων. Η ύπαρξή της εξαρτάται φυσικά από τις διακυμάνσεις και τις περιπέτειες μιας αγοράς, από διαχειριστικά πρωτόκολλα και επενδυτικές κινήσεις. Μιλάμε όμως για τη φιλελεύθερη δημοσιότητα και για έναν ιστορικό δημόσιο χώρο της γνώμης. Για έναν «τόπο» που φιλοξενεί ενημέρωση, ιδέες, πολιτική κριτική και πολιτισμικές αναφορές. Και, τέλος, για μια εμπειρία ανάγνωσης στην οποία, μετά από πολλές δεκαετίες, αναγνωρίζονται συλλογικές ρουτίνες και πολλές προσωπικές μνήμες.

Ολα αυτά τα στοιχεία κάνουν μια εφημερίδα όπως «Το Βήμα» κάτι περισσότερο από το άθροισμα κάποιων γνωστών ονομάτων, από ένα σύνολο στελεχών και υπογραφών. Γι’ αυτό έχει σημασία η διάρκεια στον χρόνο της «αστικής εφημερίδας»: όχι τόσο ως αυτοσυντήρηση και απλή επιβίωση ενός συγκεκριμένου δημοσιογραφικού σχήματος αλλά ως συνομιλία με την εποχή, με τα πολιτικά της πάθη και τις κοινωνικές της εμπειρίες.

Οσο και αν διαβάζουμε πια πέρα από τις εφημερίδες, όσο δηλαδή και αν ανοιγόμαστε στην πανσπερμία της μεταμοντέρνας δημοσιότητας, αναζητούμε τα σημεία αναφοράς, τους οδοδείκτες και την ιεράρχηση ανάμεσα στο σημαντικό και στο ασήμαντο. Αυτό δεν σημαίνει ταύτιση ή πολιτική συμφωνία με θέσεις και κατευθύνσεις. Μπορεί να συμφωνείς, για παράδειγμα, σε έναν γενικό προσανατολισμό ή σε μια γενικότερη ευαισθησία, και να έχεις αντιρρήσεις με συγκεκριμένα άρθρα ή τοποθετήσεις. Εχει όμως μεγάλη σημασία η εφημερίδα ως σημείο συνάντησης με τον ιστορικό χρόνο του παρόντος. Αυτή η εποχή άλλωστε χρειάζεται πολλαπλές αναγνώσεις και οπτικές γωνίες. Χρειάζεται θεσμούς που αποτελούν αντίβαρα στον αχταρμά και στη φρενίτιδα της παρα-δημοσιογραφίας. Είναι απαραίτητα τα όρια στην κραυγαλέα εμπάθεια και στις συνωμοσιολογικές ερμηνείες της πραγματικότητας.

Δυστυχώς, μεγάλο μέρος των έντυπων και ηλεκτρονικών μέσων έχει υποκύψει σε αυτές τις ευκολίες. Είτε για λόγους επιβίωσης στον ανταγωνισμό είτε γιατί οι ιδεολογικές μεταλλάξεις της συγκυρίας συνδυάζονται με τη μεγάλη κρίση του προοδευτικού φιλελευθερισμού και της σοσιαλδημοκρατίας.

Μια εφημερίδα σαν «Το Βήμα» πρέπει να βρει τον τρόπο της συνέχειάς της. Το οφείλει στην κοινότητα των αναγνωστών της, σε αυτούς που συμφωνούν και σε όσους ασκούν κριτική, ακόμα και σε εκείνους που αμφισβητούν συνολικά τον ρόλο και τη λειτουργία του «κατεστημένου Τύπου».

Καμιά φορά, ο κίνδυνος και η αίσθηση ότι όλα είναι πλέον εύθραυστα, βάζουν τις βάσεις για ένα διαφορετικό μέλλον. Μακάρι να είναι αυτό το κερδισμένο στοίχημα για την εφημερίδα και τους ανθρώπους της.

Ο κ. Νικόλας Σεβαστάκης είναι καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ.