Αν και ο πεσιμιστής Αρθούρος Σοπενχάουερ θεωρούσε ότι οι εφημερίδες είναι «εθνική συμφορά», δεν υπάρχει αμφιβολία ότι συνιστούν έναν βασικό μοχλό πολυσχιδούς ενημέρωσης και κοινωνικοποίησης των λαών, ένα όργανο διαπαιδαγώγησης αλλά και χειραφέτησης της κοινωνίας, έναν από τους στυλοβάτες των δημοκρατικών αξιών· με άλλα λόγια, μια κινητήριο δύναμη που επενεργεί δυναμικά στην κοινωνική, πολιτική, οικονομική και πολιτιστική ζωή ενός τόπου. Εξυπακούεται ότι η αποτελεσματικότητα στη μετάδοση των αξιών και μηνυμάτων εξαρτάται πρωτίστως από την ποιότητα και την «εντιμότητα» των ίδιων των εντύπων, ενώ και ο βαθμός πρόσληψης και αφομοίωσής τους συναρτάται άμεσα από το μορφωτικό και πνευματικό επίπεδο του ίδιου του αναγνωστικού κοινού.
Επομένως το άκουσμα της είδησης ότι ενδέχεται η ιστορική εφημερίδα «Το Βήμα» να αναστείλει την έκδοσή της, όπως συνέβη ήδη με ορισμένες παλιές και γνωστές εφημερίδες του τόπου, συνέπεια σε μεγάλο βαθμό της οικονομικής κρίσης που μαστίζει τα τελευταία χρόνια τη χώρα, προκαλεί θλίψη και ανησυχία για την περαιτέρω πορεία μας, ως ευνομούμενης δημοκρατικής χώρας. Η σημασία και σοβαρότητα της παραπάνω είδησης επιβεβαιώνεται άλλωστε και από το γεγονός ότι απασχόλησε και τον διεθνή Τύπο, όπως το γνωστό γερμανικό περιοδικό «Der Spiegel» και την αυστριακή εφημερίδα «Der Standard». Βέβαια, καθώς εμείς οι Ελληνες πολύ συχνά για σοβαρά ζητήματα της χώρας αποφασίζουμε με την καρδιά –το μυαλό το χρησιμοποιούμε κυρίως για προσωπικά μας θέματα -, υπήρξαν ήδη κάποιοι, και πιθανόν να υπάρξουν και άλλοι, που ωθούμενοι από πολιτικά πάθη και προσωπικά βιώματα, πανηγύρισαν για την παραπάνω είδηση. Δεν υπάρχει ωστόσο αμφιβολία ότι «Το Βήμα», με τη συνολική έως σήμερα μακρόχρονη πορεία του, απέκτησε επάξια τη φήμη ενός από τα πιο έγκυρα και σοβαρά έντυπα της χώρας, έχοντας αφήσει το στίγμα του σε κάθε περίοδο της κυκλοφορίας του.
Στην πολύχρονη πορεία της εφημερίδας υπήρξαν βέβαια και περιπτώσεις στις οποίες οι θέσεις και οι απόψεις που πρόβαλλαν τα φύλλα της δεν βρήκαν τη σύμφωνη γνώμη μικρής ή και μεγάλης μερίδας του αναγνωστικού κοινού και γενικότερα του κόσμου. Αυτό είναι φαινόμενο πολύ φυσικό σε δημοκρατικές κοινωνίες. Ωστόσο, οι αναγνώστες της εφημερίδας είχαν, κατά κανόνα τουλάχιστον, τις προϋποθέσεις και τη θέληση να περνούν μια είδηση ή ένα σχόλιο από τον ηθμό του δικού τους μυαλού. Οι πολίτες εκείνοι που δεν διακατέχονται από προκαταλήψεις διαθέτουν τις ασφαλιστικές δικλίδες όταν πρόκειται να διαχωρίσουν μια σωστή και «καθαρή» είδηση από μια λαθεμένη ή και «ύποπτη». Οι χαλκευμένες ειδήσεις δεν αντέχουν στον χρόνο και η απόκρυψη σημαντικών πληροφοριών δεν μπορεί να διαρκέσει επίσης για μεγάλο διάστημα, ως εκ τούτου αναγνώστες με κρίση και μνήμη θα τιμωρήσουν το «κίτρινο» έντυπο που εφαρμόζει μεθόδους αυτού του είδους απορρίπτοντάς το αργά ή γρήγορα. Ενας από τους δείκτες σοβαρότητας ενός εντύπου, όχι βέβαια αποκλειστικής αλλά ενδεικτικής σημασίας, αποτελεί και ο αριθμός των αναγνωστών του. «Το Βήμα της Κυριακής» βρισκόταν πάντοτε σε μια από τις πρώτες θέσεις κυκλοφορίας των εφημερίδων στη χώρα, ενώ υπήρξαν και μεγάλα χρονικά διαστήματα στα οποία κατείχε την πρώτη θέση.
Για το επαπειλούμενο κλείσιμο της ιστορικής εφημερίδας πιθανόν δεν ευθύνεται αποκλειστικά η δυσμενής οικονομική κατάσταση της χώρας. Ευθύνες υπάρχουν πιθανόν και στο εσωτερικό της. Δεν πρέπει πάντως να μας διαφεύγει ότι στις μέρες μας η κρίση στον Τύπο δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο αλλά σχεδόν παγκόσμιο και σε αυτό έχουν συμβάλει πολλοί παράγοντες. Οι κρατούντες σε ορισμένες χώρες, όπως π.χ. στη γειτονική μας Ιταλία, αναγνωρίζοντας ότι ο υγιής τύπος αποτελεί πυλώνα της δημοκρατίας, ανέλαβαν σοβαρές πρωτοβουλίες στήριξής του. Στη χώρα μας, κάτω από τις σημερινές οικονομικές συνθήκες, ανάλογες πρωτοβουλίες είναι δύσκολο να αναληφθούν, αυτό δεν είναι όμως, πιστεύω, αδύνατον. Εμπόδιο σε ένα τέτοιο εγχείρημα συνιστά οπωσδήποτε το όλο πολιτικό κλίμα των τελευταίων χρόνων, σε συνδυασμό και με τα κρατούντα ήθη και τεκταινόμενα στα ίδια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Ολα όμως μπορούν να μπουν σε μια κανονική ροή, αρκεί να υπάρχουν γνώση, βούληση, ειλικρίνεια, εντιμότητα και πολιτικό θάρρος. Δυστυχώς οι έλληνες πολιτικοί συνηθίζουν να ταυτίζουν το συμφέρον της χώρας με τις δικές τους πολιτικές βλέψεις και φιλοδοξίες, με τα δογματικού τύπου πιστεύω τους, με το κομματικό τους συμφέρον. Δεν έχουμε καθόλου διδαχθεί από τις πολλές ως σήμερα πτωχεύσεις μας και από τους συχνούς εμφυλίους που έχουμε διεξαγάγει στα διακόσια περίπου χρόνια του ελεύθερου βίου μας. Αλλά πώς να διδαχθούμε, αφού τα παραπάνω «ενοχλητικά» συμβάντα εντέχνως αποσιωπώνται από τα βιβλία της Ιστορίας μας, μιας Ιστορίας τη σημασία της οποίας θέλουμε μάλιστα σήμερα και να υποβαθμίσουμε;
Ο κ. Μιχάλης Τιβέριος είναι ακαδημαϊκός, ομότιμος καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
