Μια μουσική, μια ιστορία για τα Χριστούγεννα

Τι είναι άραγε αυτό που διαφοροποιεί τη λεγόμενη κλασική μουσική για τις ημέρες των Χριστουγέννων από τη χαρά της ποπ και τη νοσταλγία ερμηνευτών όπως ο Μπινγκ Κρόσμπι και η Τζούντι Γκάρλαντ; Την παραπάνω ερώτηση έθετε παλαιότερα, τέτοια εποχή, ένα δημοσίευμα της βρετανικής εφημερίδας «Daily Telegraph». H νοσταλγία, επισήμαινε, υπάρχει και σε αυτή την περίπτωση. Εμπλουτισμένη ωστόσο από το συναίσθημα της ζεστασιάς και της οικογενειακής θαλπωρής, αλλά και από κάτι ακόμη, πολύτιμο στην εποχή μας: μια αίσθηση ελπίδας και χαράς και μια ήρεμη, παράξενη γνώση του θαυμαστού. Ποια είναι άραγε τα γνωστότερα έργα που ενσωματώνουν όλα τα παραπάνω και μέσα σε ποιες συνθήκες «γεννήθηκαν»; Οι παρακάτω γραμμές είναι ίσως ένα έναυσμα για να τις αναζητήσετε σε δισκοθήκες ή στο Διαδίκτυο…

«Το ορατόριο των Χριστουγέννων» / Γ. Σ. Μπαχ

Γραμμένο στα 1734, το «Ορατόριο των Χριστουγέννων» του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ περιλαμβάνει μουσική από προηγούμενες συνθέσεις του και αφηγείται ολόκληρη την πορεία από τη γέννηση του Χριστού ως την άφιξη και τη λατρεία των Μάγων. Η χρονολογία πιστοποιείται από τον ίδιο τον συνθέτη στο χειρόγραφό του, ενώ η επόμενη παρουσίασή του δεν έγινε παρά αρκετά χρόνια αργότερα, το 1857. Το έργο αποτελείται από έξι μέρη –καθένα απ’ αυτά προοριζόταν να παρουσιαστεί σε καθεμιά από τις σημαντικότερες ημέρες της χριστουγεννιάτικης περιόδου –και ανήκει σε μια ομάδα τριών ορατορίων τα οποία έγραψε ο Μπαχ περί το τέλος της καριέρας του, το 1734 και το 1735, για μεγάλες γιορτές. Το «Ορατόριο των Χριστουγέννων» είναι κυριολεκτικά μια κραυγή χαράς. Τον τόνο δίνει το πρώτο μέρος, ενώ το δεύτερο, η λατρεία των Βοσκών, των πρώτων που βρέθηκαν μπροστά στη σκηνή της θαυμαστής γέννησης του Χριστού, ενσωματώνει με αριστουργηματικό τρόπο μια μακραίωνη παράδοση…

«To βαλς των λουλουδιών» από τον «Καρυοθραύστη» / Τσαϊκόφσκι

Τι μπορεί να είναι πιο όμορφο για τα Χριστούγεννα ενός παιδιού από ένα μαγικό βασίλειο από γλυκά και δώρα; Αυτό είναι το σκηνικό της δεύτερης πράξης του τελευταίου μπαλέτου του Τσαϊκόφσκι, του θρυλικού «Καρυοθραύστη». Η μικρή Κλάρα έχει βοηθήσει τον στρατιώτη με τη μορφή καρυοθραύστη να νικήσει τον στρατό των ποντικών και αυτός μεταμορφώνεται στον γοητευτικό Πρίγκιπα που την οδηγεί στο ονειρεμένο βασίλειο με τη Νεράιδα Ζαχαρένια, σοκολάτα από την Ισπανία, καφέ από την Αραβία και τσάι από την Κίνα. Στη συνέχεια, ακούγεται το «Βαλς των λουλουδιών».

«Χριστουγεννιάτικη μουσική» / Α. Σένμπεργκ

Μπορεί στα αλήθεια ένας συνθέτης με τα δημιουργικά χαρακτηριστικά του Σένμπεργκ να έχει γράψει μια ωραία μουσική για τα Χριστούγεννα; Στην πραγματικότητα, στον συνθέτη άρεσε να τα γιορτάζει με την οικογένειά του στη Βιέννη όπως κάθε άλλος πατέρας στην πόλη. Στο πλαίσιο αυτό συνέθεσε κάποια μικρά κομμάτια δωματίου για την οικογένειά του στο σπίτι. Μεταξύ αυτών η εν λόγω κομψή μουσική μινιατούρα για δύο βιολιά, τσέλο, αρμόνιο και πιάνο.

«Η παιδική ηλικία του Χριστού» / Ε. Μπερλιόζ

Το εν λόγω ορατόριο βασίζεται στο ταξίδι της Αγίας Οικογένειας στην Αίγυπτο και το κείμενο είναι του ίδιου του Εκτόρ Μπερλιόζ. Το μεγαλύτερο μέρος του έργου συνετέθη το 1853-1854 αλλά περιλαμβάνει και ένα παλαιότερο έργο. Πρωτοπαρουσιάστηκε στο Παρίσι τον Δεκέμβριο του 1854 με τον συνθέτη να διευθύνει εκλεκτούς σολίστες της Opera Comique.

Ο ίδιος ο Μπερλιόζ περιέγραφε το ορατόριο ως «ιερή τριλογία». Το πρώτο από τα τρία μέρη εστιάζει στον βασιλιά Ηρώδη και στη διαταγή της σφαγής των νηπίων στην Ιουδαία. Το δεύτερο, στο ταξίδι της Αγίας Οικογένειας στην Αίγυπτο προκειμένου να αποφύγουν τη σφαγή έχοντας προειδοποιηθεί από τους αγγέλους. Το τελευταίο μέρος αποτυπώνει την άφιξή τους εκεί όπου τους προσέφερε άσυλο μια οικογένεια Ισμαηλιτών. Η αλήθεια είναι ότι ο συνθέτης δεν υπήρξε θρησκευόμενος στην ενήλικη ζωή του. Ωστόσο σε ολόκληρη τη διαδρομή του παρέμεινε γοητευμένος από την ομορφιά της θρησκευτικής μουσικής που τον είχε κερδίσει από την παιδική του κιόλας ηλικία…

Παρ’ όλο που τα έργα του Μπερλιόζ γίνονταν δεκτά με αξιοσημείωτη εχθρότητα από το παρισινό κοινό και τους κριτικούς, οι οποίοι κατά κανόνα τον κατηγορούσαν ότι ήταν περίεργος, η «Παιδική ηλικία του Χριστού» έγινε αμέσως επιτυχία και εξυμνήθηκε από δύο κριτικούς σε παρισινές εφημερίδες. Κάποιοι απέδωσαν τη συγκεκριμένη υποδοχή σε ένα νέο, πιο φινετσάτο ύφος από πλευράς του συνθέτη, το οποίο ο ίδιος αρνήθηκε:

«Σε αυτό το έργο αρκετοί άνθρωποι φαντάστηκαν ότι μπορούν να ανιχνεύσουν μια ριζοσπαστική αλλαγή στο ύφος και στον τρόπο της γραφής μου. Η άποψη αυτή δεν έχει καμιά βάση. Το ίδιο το θέμα είναι που με οδήγησε φυσικά σε ένα πιο λεπτό και απλό ύφος μουσικής και γι’ αυτό ταίριαξε περισσότερο με το γούστο και την ευφυΐα τους. Ο χρόνος, προφανώς, εξέλιξε αυτά τα στοιχεία, αλλά αισθάνομαι ότι θα έγραφα την «Παιδική ηλικία του Χριστού» με τον ίδιο τρόπο ακόμη και 20 χρόνια νωρίτερα» σημείωνε ο Μπερλιόζ.

Το έργο διατηρεί τη δημοφιλία του ως τις ημέρες μας και ερμηνεύεται συχνά στη διάρκεια της χριστουγεννιάτικης περιόδου ενώ έχει γνωρίσει και πολλές ηχογραφήσεις.