Το φόρεμα της Μάγια Πλισέτσκαγια για την «Αννα Καρένινα». Τα παπούτσια με τα οποία χόρεψε η Εκατερίνα Μαξίμοβα στον «Καρυοθραύστη» με διακριτό το αυτόγραφό της. Το κοστούμι του θρυλικού Σαλιάπιν για τον «Φάουστ». Μια κουρτίνα του θεάτρου με τα αρχικά της πρώην Σοβιετικής Ενωσης, το γνωστό CCCP. Αυτά και άλλα θα έχουν την ευκαιρία να απολαύσουν οι Αθηναίοι στο πλαίσιο της έκθεσης «Ο Μαγικός Κόσμος του Θεάτρου Μπαλσόι στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών» η οποία διοργανώνεται από το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού σε συνεργασία με το Μέγαρο και το Μουσείο του θρυλικού μοσχοβίτικου θεάτρου. Η έκθεση θα εγκαινιαστεί στις 19 Δεκεμβρίου και θα διαρκέσει ως τις 12 Φεβρουαρίου στον Νέο Εκθεσιακό Χώρο του Μεγάρου (επάνω επίπεδο) ενώ εντάσσεται στις εκδηλώσεις του αφιερωματικού έτους Ελλάδας – Ρωσίας 2016.
Στο πλαίσιο αυτό, λοιπόν, 82 από τα 200.000 και πλέον εκθέματα της συλλογής του Μουσείου Μπαλσόι παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό χαρίζοντας μια μικρή αλλά αντιπροσωπευτική γεύση από τα άδυτα του οργανισμού-θρύλου. Οπως εξηγεί η κυρία Δάφνη Τσιρώνη, αρχιτέκτονας – επιμελήτρια της έκθεσης, εν προκειμένω παρουσιάζονται κοστούμια από παραστάσεις όπερας και μπαλέτου που ανέβηκαν στη σκηνή του Μπαλσόι στη διάρκεια των 240 ετών της λειτουργίας του, όπως και διάφορα ακόμη αντικείμενα: μακέτες σκηνικών, φωτογραφικό υλικό, αυτόγραφα, ακόμη και ένα σετ μακιγιάζ… Ειδικά σε ό,τι αφορά το μπαλέτο, στην έκθεση υπάρχουν δύο ενότητες αφιερωμένες στις εμβληματικές χορεύτριες του Μπαλσόι, τις Πλισέτσκαγια και Μαξίμοβα. «Ο χώρος του Μεγάρου είναι πολύ ωραίος και θεωρώ ευτυχή συγκυρία ότι η έκθεση διοργανώνεται το συγκεκριμένο διάστημα που λόγω και των χριστουγεννιάτικων εκδηλώσεων θα έρθει πολύς κόσμος» λέει η κυρία Τσιρώνη προσθέτοντας πως πρόκειται για μια γοητευτική διοργάνωση, ικανή να προσελκύσει το ενδιαφέρον όχι μόνο των φίλων της όπερας και του μπαλέτου αλλά και ευρύτερου κοινού.
Μεγάλοι καλλιτέχνες και Μουσείο
Στη διάρκεια της μακράς πορείας του, το Μπαλσόι γνώρισε περιόδους ακμής αλλά και ύφεσης. Στη σκηνή του θεάτρου έλαμψαν μερικοί από τους διασημότερους καλλιτέχνες του παγκόσμιου στερεώματος κάνοντάς το γνωστό παγκοσμίως ενώ εκεί δόθηκαν και κάμποσες ιστορικές πρεμιέρες: μεταξύ πολλών άλλων, η όπερα «Mazeppa» του Τσαϊκόφσκι, μια εκδοχή του «Μπορίς Γκοντούνοφ» του Μουσόργκσκι το 1888 αλλά και η «Λαίδη Μάκβεθ του Μτσενσκ» του Σοστακόβιτς το 1935. Ανάμεσα σε άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία, αξίζει να σημειωθεί ότι από τη σκηνή του έγινε η επίσημη διακήρυξη ότι η Σοβιετική Ενωση εγκαθιδρύθηκε…
Συνειδητοποιώντας τη σημασία της διατήρησης της ιστορικής μνήμης για το Θέατρο Μπαλσόι, των πληροφοριών για τις παραστάσεις και τους καλλιτέχνες, μουσικούς και σχεδιαστές, το Γραφείο Αυτοκρατορικών Θεάτρων της Μόσχας άρχισε να συλλέγει αρχειακό υλικό ήδη από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Η απόφαση για τη δημιουργία Θεατρικού Μουσείου ελήφθη το 1918 και το 1921 άνοιξε η πρώτη έκθεση στο φουαγέ του θεάτρου. Εμπνευστής του Μουσείου υπήρξε ο τότε καλλιτεχνικός διευθυντής Φιοντόρ Φεντορόφσκι.
Δημιουργική ζωή
Η πλούσια σημερινή συλλογή εκθεμάτων του αφηγείται με λεπτομέρειες τη δημιουργική ζωή στο θέατρο, με σημείο εκκίνησης τα μέσα του 19ου αιώνα. Μακέτες σκηνικών και σχέδια, κοστούμια και αξεσουάρ που ανήκαν σε διάσημους καλλιτέχνες, φωτογραφίες με στιγμιότυπα από παραστάσεις και ερμηνευτές επί σκηνής ή στην καθημερινή τους ζωή, χειρόγραφα και αρχειακό υλικό, αφίσες και προγράμματα παραστάσεων, διάφορα αντικείμενα και πολλά άλλα συνθέτουν έναν κόσμο πραγματικά μαγικό. Το Μουσείο, παράλληλα, έχει ενεργή εκπαιδευτική, εκδοτική και εκθεσιακή δραστηριότητα ενώ παράλληλα συνεχίζει να εμπλουτίζει τη συλλογή του με νέα εκθέματα που αντιπροσωπεύουν την τρέχουσα εποχή του θεάτρου το οποίο τον Σεπτέμβριο του 2016 εγκαινίασε την 241η καλλιτεχνική του περίοδο. Αξίζει να σημειωθεί ότι σήμερα, ο θίασος του Μπαλσόι αποτελείται από περίπου 1.000 άτομα: τραγουδιστές όπερας, χορευτές μπαλέτου και μουσικούς της ορχήστρας. Η ιστορική σκηνή μπορεί να υποδεχθεί έως 1.700 θεατές μετά τη ριζική ανακαίνισή της η οποία διήρκεσε από το 2005 ως το 2011. Προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες στη διάρκεια της εξαετίας των εργασιών, το 2002 εγκαινιάστηκε η Νέα Σκηνή, η οποία μπορεί να φιλοξενήσει έως και 900 θεατές.
Παρότι το Μπαλσόι κατόρθωσε να επιβιώσει από τρεις πυρκαγιές, την Οκτωβριανή Επανάσταση και τους βομβαρδισμούς του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν ακριβώς η τελευταία αυτή ανακαίνιση –η μεγαλύτερη στην ιστορία του –που έκανε τα θεμέλιά του κυριολεκτικά να τρίζουν, φέρνοντας σε επαφή το διεθνές κοινό με μια λιγότερο ορατή πλευρά του θρυλικού οργανισμού.
To σκάνδαλο της ανακαίνισης
Υστερα από αλλεπάλληλες καθυστερήσεις, σκάνδαλα οικονομικού και σεξουαλικού χαρακτήρα και κατηγορίες επί κατηγοριών για πανάκριβα συμβόλαια, κακοδιαχείριση, χαμένα κονδύλια, απάτες και δωροδοκίες, το «νέο πρόσωπο» του θεάτρου ανέτειλε τον Οκτώβριο του 2011 με το κόστος των εργασιών να αγγίζει τα 600 εκατ. ευρώ, ποσό που υπερέβη κατά 16 φορές τον αρχικό προϋπολογισμό.
Η αλήθεια είναι πάντως πως όλα τα παραπάνω δεν κατόρθωσαν να επισκιάσουν τα λαμπρά εγκαίνια, παρουσία σύσσωμης της πολιτικής –και όχι μόνο –ηγεσίας της χώρας. Η ανακαίνιση αποκατέστησε την εικόνα του φημισμένου μοσχοβίτικου θεάτρου κατά την τσαρική περίοδο παρέχοντάς του παράλληλα όλες τις σύγχρονες τεχνολογικές δυνατότητες. «Από τούδε και στο εξής, οι σκηνοθέτες θα μπορούν να κάνουν πράγματα τα οποία ήταν αδύνατα στο παρελθόν» δήλωναν εκείνη την περίοδο οι ιθύνοντες του θεάτρου.
Λίγους μήνες πριν από την πολυαναμενόμενη επανέναρξη της λειτουργίας της ιστορικής σκηνής, εν τούτοις, η ψηφιοποίηση του αρχείου του θεάτρου έφερε στο διεθνές προσκήνιο ενδιαφέροντα στοιχεία: ο θάνατος ενός τυράννου, η απαγωγή μιας καλλιτέχνιδας από τη διαβόητη –στη διάρκεια της σοβιετικής περιόδου –KGB αλλά και ο τρόπος δουλειάς μερικών από τους σημαντικότερους συνθέτες ήταν ορισμένα μόνο απ’ όσα αποκαλύφθηκαν. Στη δημοσιότητα ήρθαν στοιχεία ποικίλου χαρακτήρα: από σπάνιους μουσικούς θησαυρούς όπως π.χ. ένα βιβλίο ιταλικών τραγουδιών του 15ου αιώνα το οποίο περιλαμβάνει χειρόγραφες σημειώσεις στα λατινικά ως φράσεις και σκίτσα των μουσικών της ορχήστρας του θεάτρου.
«Ο μεγάλος Στάλιν είναι νεκρός» αναγράφεται στο τέλος ενός μουσικού κειμένου με κεφαλαία κυριλλικά γράμματα. Ωστόσο, η λέξη «μεγάλος» έχει σβηστεί χωρίς κανείς να μπορεί να πει με βεβαιότητα αν αυτό αποδίδεται στον συνθέτη ή σε κάποιον μουσικό που έτυχε να χρησιμοποιήσει το κείμενο.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το αρχείο του θεάτρου Μπαλσόι είναι ένα από τα παλαιότερα και τα πλέον εκτεταμένα διεθνώς και, όπως έχουν σημειώσει χαρακτηριστικά οι επιστήμονες αρχειολόγοι, ιδιαίτερο ενδιαφέρον εντοπίζεται στη διάρκεια της πάλαι ποτέ σοβιετικής περιόδου.
«Φαίνεται πως ήρθαν για την Τατιάνα» γράφει κάπου ένας βιολονίστας στη διάρκεια των προβών για το ανέβασμα της όπερας «Ευγένιος Ονιέγκιν» του Τσαϊκόφσκι το 1968, αναφερόμενος σε μια ακόμη από τις συχνές, τα χρόνια εκείνα, εξαφανίσεις καλλιτεχνών από τις μυστικές υπηρεσίες του Κρεμλίνου.
Ενδιαφέρον, ωστόσο, παρουσιάζουν και τα τεκμήρια από πιο «χαλαρές» στιγμές, όπως π.χ. οι ώρες των προβών στη διάρκεια των οποίων κάποιοι μουσικοί έπλητταν ή το μυαλό τους ταξίδευε αλλού…
Το να είναι κανείς μέλος του Μπαλσόι αποτελούσε όνειρο ζωής για τους καλλιτέχνες. Στη διάρκεια της σοβιετικής περιόδου το θέατρο εξασφάλιζε τους μεγαλύτερους μισθούς καθώς και διάφορα άλλα προνόμια. Με εξαίρεση κάποιες αυτομολήσεις στη Δύση, κανείς δεν διανοούνταν να εγκαταλείψει την κορυφή. Ενα από αυτά τα περιστατικά συνέβη το καλοκαίρι του 1979, στη διάρκεια μιας περιοδείας στη Νέα Υόρκη, ο χορευτής Αλεξάντερ Γκοντούνοφ ζήτησε πολιτικό άσυλο. Οι σοβιετικές αρχές θέλησαν τότε να στείλουν τη σύζυγό του, επίσης χορεύτρια, Λιουντμίλα Βλασόβα πίσω στη Μόσχα, ωστόσο οι Αμερικανοί δεν άφηναν το αεροπλάνο να απογειωθεί για τρεις ημέρες. Στο τέλος η Βλασόβα πείστηκε να επιστρέψει στη Σοβιετική Ενωση ενώ ο Γκοντούνοφ έκανε μια σύντομη καριέρα στο American Ballet Theatre.
Τα μετασοβιετικά χρόνια, οι καταγγελίες της πρώην χορεύτριας του Μπαλσόι Αναστασίας Βολότσκοβα, σύμφωνα με τις οποίες οι χορεύτριες του συγκροτήματος ωθούνταν να συμμετάσχουν σε πάρτι με ολιγάρχες και σπόνσορες του θεάτρου προκειμένου να προωθήσουν την καριέρα τους, προκάλεσαν πολλές συζητήσεις και αντιδράσεις. Αργότερα, η πρωτοφανής επίθεση με οξύ στον τότε καλλιτεχνικό διευθυντή του μπαλέτου Σεργκέι Φιλίν προκάλεσε παγκόσμιο σοκ…
πότε & πού:
Η έκθεση «Ο Μαγικός Κόσμος του Θεάτρου Μπαλσόι στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών» θα λειτουργήσει 19/12-12/2 στον Νέο Εκθεσιακό Χώρο – επάνω επίπεδο.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
