ιστορία – Πρόσωπα από το 1922

Λου Γιουρένεκ
Η μεγάλη φωτιά. Σμύρνη,
Σεπτέμ­βριος 1922
Εκδόσεις Ψυχογιός,
σελ. 544, τιμή 19,90 ευρώ

Η αφήγηση της Μικρασιατικής Καταστροφής είθισται να εστιάζει περισσότερο στα στρατιωτικά γεγονότα ή στην πυρπόληση της Σμύρνης. Κατά κανόνα οι λεπτομέρειες της διάσωσης των προσφύγων αποφεύγονται, όταν δεν καθίστανται επίδικο αντικείμενο, όπως στην περίπτωση του βιβλίου ιστορίας της Στ’ Δημοτικού πριν από δέκα χρόνια. Ωστόσο, ο σεβασμός στη μνήμη του τραύματος δεν επιβάλλει απαραιτήτως να μνημονεύονται αποκλειστικά ο ξεριζωμός, οι τουρκικές σφαγές και ο αφανισμός μιας κοινότητας με παρουσία αιώνων.

Επιδιώκοντας να αναδείξει τα ξεχασμένα πρόσωπα που συνέβαλαν στη σωτηρία εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων τον Σεπτέμβριο του 1922, ο καθηγητής Δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης Λου Γιουρένεκ αναζήτησε στα αμερικανικά αρχεία των απόηχο των δραματικών ημερών. «Η μεγάλη φωτιά» βασίζεται σε αναφορές, επιστολές και ημερολόγια αξιωματικών του αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού, διπλωματικά τηλεγραφήματα, μαρτυρίες ιεραποστόλων, εθελοντών και πολλών άλλων. Χάρη σε αυτό το εκτεταμένο υλικό, ο Γιουρένεκ κατορθώνει επιδέξια να διευρύνει τον κατάλογο των ανθρώπων που πρωταγωνίστησαν στην εκκένωση της Σμύρνης πέρα από τον γνωστό ακόμη και σήμερα αμερικανό πρόξενο Τζορτζ Χόρτον. Σημείο αναφοράς του είναι ο μεθοδιστής πάστορας Εϊσα Τζένινγκς (1877-1933), γραμματέας της Χριστιανικής Αδελφότητας Νέων στη Σμύρνη, ο οποίος μεσολάβησε στις αμερικανικές αρχές, άσκησε πιέσεις, συγκρότησε επιτροπές ανθρωπιστικής βοήθειας και λειτούργησε ως κινητήρια δύναμη πίσω από την επιχείρηση διάσωσης των Ελλήνων. Πλάι του σκιαγραφείται η δράση ελασσόνων, εξίσου σημαντικών όμως για τα γεγονότα προσωπικοτήτων, όπως ο πλωτάρχης Χάλσεϊ Πάουελ, η δόκτωρ Εστερ Πολ Λάβτζοϊ, ο πλοίαρχος Ιωάννης Θεοφανίδης. Χωρίς εκπτώσεις στη ρεαλιστική απεικόνιση των τραγικών στιγμιοτύπων της εκκένωσης της Σμύρνης, ο Γιουρένεκ κατορθώνει ωστόσο να ισορροπήσει το ισοζύγιο των συναισθημάτων με παράλληλες ιστορίες αίσιας κατάληξης: παιδιά γεννιούνται, οικογένειες ξαναβρίσκονται. Το βιβλίο του επιτυγχάνει τελικά σε μια δύσκολη αποστολή –να δίνει πρόσωπα σε μια καταστροφική στιγμή της Ιστορίας που συχνά παρουσιάζεται μόνο με απρόσωπους αριθμούς.

Βαγγέλης Τζούκας
Το Φάντασμα του ναζισμού.
Μυθολογία και σαγήνη του Τρίτου Ράιχ από
την προπολεμική περίοδο ως τις μέρες μας
Εκδόσεις Εστία,
σελ. 164, τιμή 14 ευρώ

Υπάρχουν ναζιστικά UFO; Επείχε κεντρική θέση ο αποκρυφισμός στην εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία; Συνδεόταν δομικά ο ναζισμός με τον εσωτερισμό; Ο ιστορικός Βαγγέλης Τζούκας διερευνά πτυχές της μυθολογίας και της σαγήνης του Γ΄ Ράιχ εξετάζοντας τον συνωμοσιολογικό λόγο για τις σχέσεις του με το ανορθολογικό στοιχείο. Προϊόν μεταπολεμικών μεταβολών στη δυτική κουλτούρα, παρόμοιες θεωρίες εξοικειώνουν ένα ευρύ κοινό με το ναζιστικό φαινόμενο κανονικοποιώντας και σχετικοποιώντας το.

Enzo Tra­verso
Η ιστορία ως πεδίο μάχης.
Ερμη­νεύοντας τις βιαιότητες του 20ού αιώνα
Εκδόσεις του 21ου,
σελ. 360, τιμή 19,08 ευρώ

Η ιστοριογραφία του φασισμού και η ιστορία του ναζισμού, το Ολοκαύτωμα και η σύγκριση με άλλες γενοκτονίες, η τροπή στη θέαση της Γαλλικής και της Ρωσικής Επανάστασης μετά το 1789, η ταυτότητα και οι συγκρούσεις για την ευρωπαϊκή μνήμη, η εξορία και η βία αποτελούν, μεταξύ άλλων, θεματικές ενότητες σε ένα μεστό έργο όπου ο ιταλός ιστορικός Εντσο Τραβέρσο επιχειρεί να θέσει ένα πλαίσιο για την ερμηνεία των βιαιοτήτων του 20ού αιώνα.

Γιώργος Γιαννουλόπουλος
Τρία δοκίμια για τη νεο­ελληνική ιδεολογία
Εκδόσεις Πόλις,
σελ. 136, τιμή 12 ευρώ

Τρεις δοκιμές γύρω από καίριες πτυχές της νεοελληνικής ιδεολογίας περιέχονται στο ευσύνοπτο βιβλίο του Γιώργου Γιαννουλόπουλου. Η μνήμη και η λήθη στην εθνική ταυτότητα, η σχέση μυθιστορίας και ιστορίας με αφορμή μια παλαιότερη επιτυχημένη θεατρική παράσταση, το ζήτημα της αυθεντικότητας του λαϊκού και της μετάβασης από την παράδοση στη νεωτερικότητα με επίκεντρο την πρόσληψη του ζωγράφου Θεόφιλου παραπέμπουν στις ιδεολογικές προϋποθέσεις συγκρότησης της νεοελληνικής ταυτότητας.

Αντριου Ναγκόρσκι
Οι κυνη­γοί των Ναζί.
Η κατα­δίωξη των εγκλημα­τιών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου
Εκδόσεις Μεταίχμιο,
σελ. 576, τιμή 18,80 ευρώ

Από τους γνωστούς Σιμόν Βίζενταλ και Μπεάτε και Σερζ Κλαρσφέλντ ως τους άγνωστους Τούβια Φρίντμαν και Ελι Ρόζενμπαουμ, το βιβλίο του Αντριου Ναγκόρσκι καταγράφει προσπάθειες επτά δεκαετιών για την προσαγωγή στη Δικαιοσύνη των ναζί στελεχών που ξέφυγαν μέσα από τις ρωγμές. Αναδεικνύοντας τη δράση θεσμικών και αυτόκλητων ερευνητών, ο Ναγκόρσκι θέτει ζητήματα δικαίου, μνήμης, ηθικής και δημοκρατίας χωρίς να χάνει ποτέ τον συναρπαστικό μύθο της αφήγησης και τον άριστο ρυθμό της.

T. C. W. Blan­ning
Γαλλική Επανά­σταση.
Ταξική ή πολιτι­σμική σύ­γκρουση;
Eκδόσεις Οκτώ,
σελ. 160, τιμή 13 ευρώ

Αστική και φιλελεύθερη επανάσταση με λαϊκή υποστήριξη και συμβολή των χωρικών, όπως τη θέλει η κλασική μαρξιστική ερμηνεία, ή πολιτική πάλη για την εξουσία σε φόντο πολιτισμικών μεταβολών, όπως προτείνουν οι αναθεωρητικές θέσεις; Το 1789, ιδρυτική συνθήκη της νεωτερικότητας και της σύγχρονης πολιτικής, παραμένει γόνιμος χώρος συζήτησης παλαιών βεβαιοτήτων και ο Τίμοθι Μπλάνινγκ επεξεργάζεται εδώ εύστοχα και περιεκτικά μια καίρια αντιπαράθεση της σύγχρονης ιστοριογραφίας της Γαλλικής Επανάστασης.