Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες αποσταθεροποίησης που αναδείχθηκε τα τελευταία χρόνια στην περιοχής μας είναι ο σουνιτικός τουρκικός αναθεωρητισμός και οι ακραίες εκδοχές του πολιτικού ισλάμ όπως εκφράζονται μέσα από τα τζιχαντιστικά ισλαμικά κινήματα.
Οι δημόσιες αναφορές, οι προσδοκίες και οι δράσεις αυτών τωνκινημάτων να ενώσουν τονσουνιτικό ισλαμικό κόσμο κάτω από ενιαία ηγεσία και να τον στρέψουν κατά των“απίστων”έχουν επιφέρειτρομακτικές απώλειεςσε ανθρώπινεςζωές, σεφυσικούς και οικονομικούς πόρους. Επιπλέονσυνέβαλαν στην κατάρρευσηκαι στοδιαμελισμόκρατώντης ανατολικήςΜεσογείου και στην προσφυγοποίησηχιλιάδων ανθρώπων, αλλάζοντας έτσιτηδημογραφία και τονγεωπολιτικόχάρτητης περιοχής.
Οιιδεολόγοιτηςενότητας τηςümmet, της κοινότητας των πιστών, στην Τουρκία και αλλού, βλέπουν στο οθωμανικό αυτοκρατορικό παρελθόν το πρότυπο ενότητας πάνω στο οποίο επιθυμούν να στηρίξουν το πολιτικό τους όραμα. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα προβληματική και επικίνδυνη προσδοκία γιατί, ανάμεσα στα άλλα,παράγειεξουσιαστικές ιεραρχίες και αποκλεισμούς μεταξύτων ανθρώπων με βάση τη θρησκεία ενώ επιθυμεί να ακυρώσει την πολιτική ανεξαρτησία των εθνών της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής και να επαναφέρει ένα γεωπολιτικό καθεστώς που κατέρρευσε από τον άνεμο των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων της περιοχής.
Δυστυχώς αυτή η ιδέα είχε μέχρι πρόσφατα επηρεάσει κάποια τμήματα του σουνιτικού πληθυσμού της ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής ωθώντας τα σε ακραίες μορφές βίαιης πολιτικής δράσης και στην καλλιέργεια του φανατισμού και της μισαλλοδοξίας.Στο κέντρο αυτής της διαδικασίας βρέθηκε η σουνιτική τουρκική ηγεσία και το κόμμα ΑΚΡ, το οποίο καλλιέργησε συστηματικά και επιχείρησε να εκμεταλλευτεί πολιτικά τη νοσταλγία του οθωμανικού παρελθόντος, επεμβαίνοντας στα εσωτερικά άλλων κρατών. Ευτυχώς για τη Μεσόγειο και τους λαούς της, η τουρκική σουνιτική ηγεμονία κατέρρευσε και η μισαλλόδοξη στρατηγική της ενοποίησης πληθυσμών με ομπρέλα τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις έχασε την αρχική ορμή της, δεν έχει όμως εξαφανιστεί από τον ιδεολογικό και πολιτικό χάρτη της περιοχής μας.
Σε αντίθεση με τις νεοαποικιακές, δογματικές και επεκτατικές ισλαμιστικές τουρκικές φαντασιώσεις, η Μεσόγειοςχρειάζεται δημοκρατία, ειρήνη, σεβασμό στους κανόνες δικαίου, συνεργασία, πλουραλισμό, ορθό λόγο,επιστήμη, αλληλοσεβασμό, αξιοπρέπεια και κοινά όνειρα και προσδοκίες για οικονομική ανάπτυξη. Η Ελλάδα μπορεί να πρωταγωνιστήσει στη δημιουργία μιας τέτοιας Μεσογείου αναλαμβάνοντας πρωτότυπες διπλωματικές πρωτοβουλίες πέραν των άκρως απαραίτητων ενεργειακών και αμυντικών πρωτοβουλιών. Μέσα από ένα νέο στρατηγικό αφήγημα και θεσμούς που θα το υλοποιούν, η χώρα μας οφείλει να προσεγγίσει και να απευθυνθεί όχι μόνο στις ελίτ αλλά και στα ευρύτερα πληθυσμιακά τμήματα και στις διαφορετικές κοινωνικές ομάδες των κρατών της περιοχής μας.
Παρά τις διαφορετικές πολιτισμικές αναφορές καιιστορικές εμπειρίες των λαών μας, θα μπορούσε η Ελλάδα μαζί με γειτονικά,καταρχήν αραβικά, κράτηνα καθιερώσει μια κοινή ημερομηνία κατά την οποία Έλληνες και Άραβες θα γιορτάζουμε μαζί το τέλος της οθωμανικής αποικιοκρατίας, την άνοιξη των λαών της ανατολικής Μεσογείου και την σταδιακή ανάδειξη της πολιτικής μας ανεξαρτησίας, καλλιεργώντας παράλληλα τις προσδοκίες για ένα αρμονικό και δημοκρατικό μέλλον. Υπάρχουν σημαντικές δυνάμεις στον αραβικό κόσμο που θα επιθυμούσαν μια τέτοια συνέργεια με τους Έλληνες σε επίπεδο συμβολισμών αλλά και ουσίας. Σε αυτή την πρωτοβουλία θα μπορούσαν να ενταχθούν και άλλες χώρες ή και ομάδες της περιοχής που συμφωνούν και συντάσσονται με αυτά τα ιδανικά και έτσι να οικοδομήσουμε έναν ισχυρό συνασπισμό ειρήνης και συνεργασίας με σεβασμό στο διεθνές δίκαιο και στους κανόνες καλής γειτονίας.
Μέσα από μεγάλες, οικουμενικής εμβέλειας εκδηλώσεις, όπως για παράδειγμα διαπολιτισμικές συναυλίες, ομιλίες, εκθέσεις, θεολογικό και φιλοσοφικό διάλογο, δημοσιογραφικές συνεργασίες, λογοτεχνικές συνέργειες, παρελάσεις κ.λπ. και με τη συμμετοχή των πολιτικών και πνευματικών ηγεσιών διαφορετικών χωρών,μπορούμε οι Έλληνες να εμπνεύσουμε τους πληθυσμούς της περιοχής μας και να κερδίσουμε τα μυαλά και τις καρδιές των νέων γενεώνκαθώς και να καλλιεργήσουμε τις προσδοκίες τους για ένα ισότιμο μέλλον με τους γείτονές τους στις βόρειες ακτές της Μεσογείου.
Μια τέτοια διεθνούς εμβέλειας ετήσια πολιτική τελετουργία που θα συσπειρώνει κράτη και κοινωνικές ομάδες της Μεσογείου δύναται νασυμβάλλει σημαντικά στην καλλιέργεια των ιδανικών της πολιτικής ανεξαρτησίας, του διαλόγου, της δημοκρατίας, του δικαίου, του ανθρωπισμού και της συνεργασίας και να αποτελέσει νομιμοποιητικό θεμέλιο για περαιτέρω πρωτοβουλίες που θα ενισχύσουν την ειρήνη και την ανάπτυξη στην πολύπαθη περιοχή μας. Οι πολιτικές τελετουργίες (παρελάσεις, εορτασμοί διαφόρων επετείων, τελετές μνήμης, τιμητικές εκδηλώσεις κλπ.) δεν θα πρέπει να υποτιμώνται γιατί αποτελούν πρακτικές που απευθύνονται και επηρεάζουν ευρύτερα τμήματα του πληθυσμού μιας χώρας, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση του αισθήματος, των αξιών, των πολιτικών προσανατολισμών και ταυτίσεων, της φαντασίας αλλά και των προσδοκιών των πολιτών για το μέλλον, ατομικό και συλλογικό. Πρόκειται για δημόσιες πρακτικές συλλογικής πειθούς, οραματισμού και αυτοεπιβεβαίωσης που υπό προϋποθέσεις δύνανται να παράξουν σημαντική νομιμοποίηση για τις κυβερνήσεις που τις σχεδιάζουν και τις πραγματοποιούν.
Οι δράσεις θα μπορούσαν να επεκταθούν με κοινά εκπαιδευτικά και ερευνητικά προγράμματα και ανταλλαγές, καλλιτεχνικές συνέργειες και κοινές επενδυτικές και εμπορικές συνεργασίες. Επίσης η ίδρυση ενός ελληνοαραβικού πανεπιστημίου θα προσφέρει πολλά στην κοινή μας προσπάθεια να χτίσουμε ένα νέο όραμα ανάπτυξης και συνεργασίαςγύρω από τη Μεσόγειο. Η Ελλάδα, παρά τους τραυματισμούς των τελευταίων ετών, διαθέτει ακόμα τεράστιο συμβολικό κεφάλαιο που μπορεί να το επενδύσει σε ανάλογες πρωτοβουλίες προς όφελος της ίδιας και των γειτονικών λαών.
H Μεσόγειος πρέπει να γίνει μια θάλασσα που ενώνει και εμπνέει, όπου άνθρωποι διαφορετικών θρησκευτικών και φιλοσοφικών παραδόσεων αλληλοεπιδρούν χωρίς ηγεμονικές αξιώσεις, χωρίς μισαλλοδοξία και φανατισμό βάζοντας έτσι τα θεμέλια μιας πραγματικά κοσμοπολίτικης συνύπαρξης. Έτσι θα περιθωριοποιηθούν ιδεολογικά και πολιτικά οι νεοαποικιακές, φονταμενταλιστικές, φανατικές πολιτικές ομάδες που μετέτρεψαν την κοινή μεσογειακή μας θάλασσα σε νεκροταφείο.
Αυτή την περίοδο των χαμηλών προσδοκιών και της οικονομικής ανασφάλειας στην Ελλάδα ίσως κάποια από τα παραπάνω να ακούγονται ουτοπικά σε όσους αντιλαμβάνονται την πολιτική με περιοριστικό και συμβατικό τρόπο και με όρους παλαιοκομματικούς και απλώς διαχειριστικούς. Όμως μια νέα ανανοηματοδότηση της Ελλάδας και του διεθνούς ρόλου της θα συμβάλλουν καθοριστικά στην έξοδο από την κρίσηκαι σε ένα δημιουργικό, δυναμικό ξεκίνημα για τηντρίτη χιλιετία. Η χώρα μας μπορεί και πρέπει να αναπτύξει μια ενεργητική, έξυπνη και πολυεπίπεδη μεσογειακή στρατηγική. Ως δυναμικός λαός της θάλασσας, των ταξιδιών, του εμπορίου και των εξερευνήσεων από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, οι Έλληνες οφείλουμε να ξεπεράσουμε τις φοβίες που μας καθηλώνουν στην αδράνεια, να επανεπινοήσουμε τον ιστορικό μας εξωστρεφή κοσμοπολιτισμόκαι να ηγηθούμε τωνπροσπαθειών ανασυγκρότησης της ανατολικής Μεσογείου.
Ο κ. Νίκος Κ. Μιχαηλίδης είναι διδάκτωρ ανθρωπολογίας του πανεπιστημίου Princeton.
