Παρά τους συμβιβασμούς που υποχρεώθηκε να κάνει στον Λίβανο και στην Καζέρτα, παρά την υποδειγματική νομιμότητα που επέδειξε στην κρίσιμη συγκυρία της απελευθέρωσης, παρά την πολιτική του επιλογή για ομαλές δημοκρατικές πολιτικές εξελίξεις και συνεργασία με τις συμμαχικές δυνάμεις, το ΕΑΜ συνιστούσε ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο. Ακριβώς γιατί αποτελούσε ένα πλειοψηφικό λαϊκό ρεύμα, που εξέφραζε τα ταξικά συμφέροντα της εργατικής τάξης και των κοινωνικών της συμμάχων και, επιπλέον, αγωνιζόταν για μια νέα πολιτική και κοινωνική τάξη πραγμάτων, ριζικά διαφορετική από την προπολεμική.
Στρατηγική σύγκρουσης
Η στρατηγική συντριβής και περιθωριοποίησης του ΕΑΜ και του ΚΚΕ διατυπώθηκε με ευκρίνεια και σιδερένια αποφασιστικότητα από τον Τσόρτσιλ πριν, μετά και κατά τη διάρκεια της μάχης του Δεκέμβρη. Οι Βρετανοί επιδίωκαν να κρατήσουν με κάθε τίμημα τον έλεγχο της Ελλάδας και να αποκαταστήσουν την προπολεμική τάξη πραγμάτων προστατεύοντας τους θαλάσσιους δρόμους προς την Ινδία και τις πετρελαιοπηγές της Μέσης Ανατολής. Εγγύηση για αυτούς τους στόχους αποτελούσε η επάνοδος του Γεώργιου Β’ και εμπόδιο καθοριστικής σημασίας το ΕΑΜ, γι’ αυτό όποια τακτική και αν ακολουθούσε, η συντριβή του αποτελούσε μόνιμο στόχο τους. Την ίδια, πάνω-κάτω, στρατηγική ακολούθησαν και η νέα κυβέρνηση του Εργατικού Κόμματος και, αργότερα, για δικό τους λογαριασμό βέβαια και οι Αμερικανοί.
Σε αυτόν ακριβώς τον στόχο ευθυγραμμίστηκαν και συσπειρώθηκαν η νέα αστική τάξη και τα κοινωνικά μεσοστρώματα που αναδύθηκαν από την κόλαση της κατοχής, όπως και το μειοψηφικό αλλά πολυπληθές πολιτικό και στρατιωτικό δυναμικό του δωσιλογισμού και των ταγμάτων ασφαλείας. Η λευκή τρομοκρατία που εξαπολύθηκε μετά τη μάχη του Δεκέμβρη στην Αθήνα και μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας σε ολόκληρη τη χώρα δεν αποτελούσε απλώς ένα κύμα μαζικών διώξεων. Επρόκειτο για την κήρυξη ενός μονόπλευρου εμφυλίου πολέμου σε βάρος του εαμικού μπλοκ. Οι μαχητές της Αντίστασης βρέθηκαν στις φυλακές και στις εξορίες, απέναντι από το εκτελεστικό απόσπασμα, ενώ όσοι συνεργάστηκαν με τις δυνάμεις κατοχής, στελέχωσαν το μετεμφυλιακό κράτος.
Η σταθερή γραμμή του ΚΚΕ
Απέναντι σε αυτή την ξεκάθαρη στρατηγική, το ερώτημα είναι ποια πολιτική γραμμή ακολούθησαν το ΕΑΜ και το ΚΚΕ. Στη δεκαετία του ’40, εύκολες, προφανείς και ασφαλείς λύσεις δεν υπήρχαν. Την πολιτική του ΚΚΕ θα πρέπει να την προσεγγίσουμε μέσα στην πολιτική συγκυρία της Λευκής Τρομοκρατίας, της βρετανικής και αμερικανικής εμπλοκής, της στάσης της Σοβιετικής Ενωσης και των ΚΚ, με βάση τους ταξικούς συσχετισμούς της μεταπολεμικής συγκυρίας και όχι με την εκ των υστέρων γνώση των γεγονότων.
Η ηγεσία του ΚΚΕ, παρά τις ταλαντεύσεις, παρέμενε σταθερά προσανατολισμένη στην πολιτική γραμμή των ομαλών δημοκρατικών εξελίξεων. Η μάχη του Δεκέμβρη, η αποχή από τις εκλογές, ακόμα και η συγκρότηση αντάρτικων ομάδων το 1946, εντάσσονταν ακριβώς στο πλαίσιο μιας διπλής στρατηγικής: επιμονή στην ομαλότητα από τη μία πλευρά και χρήση περιορισμένης ένοπλης βίας ως αναπόφευκτη απάντηση στη λευκή τρομοκρατία και ως μέσο πίεσης προς την κυβέρνηση. Εκτός των άλλων, αποτελούσε ανάγκη αλλά και απαίτηση της μαχητικής βάσης του ΕΑΜ η αυτοπροστασία των αριστερών και η απάντηση στην κρατική και παρακρατική βία. Για παράδειγμα, οι αρχικά περιορισμένες κινήσεις των ανταρτοομάδων αποτελούσαν κυρίως προειδοποιητικές δράσεις για τη δυνατότητα απάντησης του ΕΑΜ στην τρομοκρατία και όχι πρωτοβουλία ανοιχτής ένοπλης σύγκρουσης. Η αργή και σταδιακή διολίσθηση στην ένοπλη αντιπαράθεση, για την ακρίβεια, η διαρκής αναβολή για το μέλλον μιας συνολικής και μετωπικής ένοπλης αντιπαράθεσης, μείωνε δραματικά τις όποιες πιθανότητες και προοπτικές μιας επιτυχούς έκβασης ακόμα και στα πλαίσια μιας τακτικής εκβιασμού για συμβιβαστικές λύσεις.
Διολίσθηση στα όπλα
Οσο το ΚΚΕ επέμενε στις ομαλές δημοκρατικές εξελίξεις ενώ από την άλλη πλευρά πιεζόταν από τον μονομερή εμφύλιο πόλεμο που σάρωνε τη βάση του και τα κοινωνικά του στηρίγματα, τόσο διολίσθαινε προς την ένοπλη δράση χωρίς ξεκάθαρους στρατηγικούς και τακτικούς στόχους. Η αργή και σταδιακή διολίσθηση προς την ένοπλη αντιπαράθεση οδηγούσε σε νέους απηνείς διωγμούς των αριστερών και έδινε όλο τον απαραίτητο χρόνο στον αντίπαλο να συγκροτήσει τους κρατικούς μηχανισμούς, να οργανώσει τον στρατό, να τον εκκαθαρίσει από κάθε αριστερό και δημοκρατικό στοιχείο, να αποψιλώσει την εαμική βάση με εκτεταμένες συλλήψεις, φυλακίσεις και εξορίες, να διαμορφώσει έναν πολυπλόκαμο παρακρατικό μηχανισμό και να ολοκληρώσει την πολιτική περιθωριοποίηση του ΚΚΕ.
Ο θρίαμβος του αντιεαμικού μπλοκ, με τις μοναρχικές δυνάμεις και το δωσιλογισμό να επικρατούν συντριπτικά στο εσωτερικό του διαμόρφωσε τη μεταπολεμική ελληνική ιδιαιτερότητα, όπου οι συνεργάτες και οι δωσίλογοι δικαιώθηκαν ενώ οι μαχητές της Αντίστασης αντιμετωπίστηκαν ως εγκληματίες. Το αφάνταστο και αβάσταχτο πολιτικό και κοινωνικό τίμημα που πλήρωσε το ΕΑΜ και κάθε ένα από τα εκατοντάδες χιλιάδες μέλη του, δεν μπορεί να αποτυπωθεί στο χαρτί ούτε σε καμιά ιστορική ή κοινωνιολογική μελέτη.
Ο κ. Δημήτρης Μαριόλης είναι δάσκαλος, απόφοιτος του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
