Η υγεία στον Μεσαίωνα

Μια μεσαιωνική πόλη ουδέποτε θεωρούνταν συνώνυμο της υγείας για τους κατοίκους της –κάθε άλλο, η κρατούσα αντίληψη ως τώρα ήταν ότι λόγω των κακών συνθηκών υγιεινής και του συνωστισμού που επικρατούσαν μέσα στα μεσαιωνικά τείχη οι κάτοικοι των πόλεων προσβάλλονταν περισσότερο από ασθένειες από ό,τι οι κάτοικοι της ειδυλλιακής και «αμόλυντης» υπαίθρου. Μια νέα μελέτη ωστόσο έρχεται να ανατρέψει αυτή την εντύπωση. Οπως φαίνεται από τα ευρήματά της οι κάτοικοι των πόλεων κατά τον Μεσαίωνα δεν ήταν λιγότερο υγιείς από εκείνους των αγροτικών περιοχών. Απλώς τα προβλήματα υγείας που αντιμετώπιζαν ήταν διαφορετικά.

Η νέα μελέτη έγινε στο πλαίσιο της διδακτορικής διατριβής της οστεοαρχαιολόγου Ρακέλ Σατς από το Πανεπιστήμιο του Λέιντεν στην Ολλανδία. Η κυρία Σατς εξέτασε κατάλοιπα σκελετών από δύο πληθυσμιακές ομάδες: από κατοίκους της μεσαιωνικής πόλης Αλκμααρ (τα οστά χρονολογούνται στην περίοδο 1448-1572 μ.Χ.) και από κατοίκους δύο αγροτικών κοινοτήτων, του Μπλοκχούλτσεν της Δυτικής Φρισίας, γνωστή σήμερα ως επαρχία Φρίσλαντ (τα οστά χρονολογούνται στην περίοδο 1100-1200 μ.Χ.), και του Κλσασκίντερκερκε της Ζηλανδίας (Ζέελαντ), ενός οικισμού ο οποίος πλημμύρισε και σήμερα είναι βυθισμένος κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας (τα οστά χρονολογούνται στο 1276-1572 μ.Χ.).

Πραγματοποιώντας μακροσκοπική εξέταση και μια σειρά από αναλύσεις η ερευνήτρια κατόρθωσε να προσδιορίσει κάποιες παθήσεις που αντιμετώπιζαν αυτοί οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια της ζωής τους καθώς και ποια ήταν η φυσική κατάσταση και οι διατροφικές συνήθειές τους. Η σύγκριση των αποτελεσμάτων αποκάλυψε ότι καμία από τις δύο πληθυσμιακές κατηγορίες δεν ήταν υγιέστερη από την άλλη. «Η έρευνά μου έδειξε ότι οι αγροτικές περιοχές και οι πόλεις δεν διέφεραν και πολύ μεταξύ τους όσον αφορά το κατά πόσο νοσούσαν οι κάτοικοί τους» δήλωσε η ερευνήτρια σε δελτίο Τύπου. «Απλώς τα προβλήματα υγείας που είχαν ήταν διαφορετικά».

Η έρευνα της οστεοαρχαιολόγου κατέδειξε σαφώς ότι οι κίνδυνοι υγείας στην πόλη ήταν πολύ διαφορετικοί από τους κινδύνους υγείας στην ύπαιθρο. Για παράδειγμα η ερευνήτρια παρατήρησε ότι από τους 189 σκελετούς που εξετάστηκαν από την πόλη Αλκμααρ οι δύο είχαν βλάβες στις πλευρές και στους σπονδύλους, κάτι το οποίο αποτελεί ένδειξη φυματίωσης. Κανένας από τους 173 σκελετούς των κατοίκων των αγροτικών περιοχών δεν εμφάνιζε ενδείξεις ότι έπασχαν από τη συγκεκριμένη νόσο. «Μόνο το 10% των ασθενών με φυματίωση εμφανίζουν βλάβες στα οστά, οπότε μπορούμε να συμπεράνουμε ότι πολύ περισσότεροι από τους κατοίκους της Αλκμααρ έπασχαν από φυματίωση. Προφανώς η διαφορά με την ύπαιθρο ήταν πολύ μεγαλύτερη» επισήμανε η κυρία Σατς.

«Αν εξετάσει κάποιος τον αριθμό των δεικτών στρες στα οστά θα παρατηρήσει πόσο μικρή διαφορά υπάρχει ανάμεσα στους κατοίκους της πόλης και της υπαίθρου» αναφέρει η αρχαιολόγος που έκανε την έρευνα

Οι κάτοικοι της Αλκμααρ εμφάνιζαν επίσης περισσότερη τερηδόνα στα δόντια από ό,τι οι χωρικοί του Μπλοκχούλτσεν και του Κλαασκίντερκερκε. Η κυρία Σατς θεωρεί ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι στην πόλη υπήρχαν περισσότερα διαθέσιμα τρόφιμα από ό,τι στην εξοχή. «Χάρη στο εθνικό αλλά και στο διεθνές εμπόριο οι άνθρωποι των πόλεων είχαν πρόσβαση σε περισσότερα προϊόντα με υδατάνθρακες όπως τα φρούτα, η ζάχαρη και το μέλι» λέει. «Επίσης μπορεί να έπιναν περισσότερη μπίρα επειδή το νερό των πόλεων ήταν πολύ βρώμικο. Ολα αυτά τα σάκχαρα έκαναν κακό στα δόντια».

Από την άλλη πλευρά, η αστικοποίηση φαίνεται πως είχε και τα καλά της: οι κάτοικοι των αγροτικών περιοχών εμφάνιζαν διάφορες «παθήσεις της υπαίθρου», με κυριότερα τα ορθοπεδικά προβλήματα. Η ερευνήτρια εντόπισε για παράδειγμα δείγματα οστεοαρθρίτιδας στο άνω τμήμα των σκελετών των γυναικών από την εξοχή, τα οποία αποδίδει στις βαριές αγροτικές δουλειές όπως το άρμεγμα και το χτύπημα του γάλακτος για να γίνει βούτυρο. Οι σκελετοί των γυναικών της πόλης είχαν πολύ λιγότερα δείγματα οστεοαρθρίτιδας, πιθανώς επειδή δεν έκαναν τόσο βαριές δουλειές.

Παρά τις διαφορές στα προβλήματα υγείας που εντόπισε στις δύο αυτές μερίδες του πληθυσμού, η οστεοαρχαιολόγος διαπίστωσε ότι η ζωή δεν ήταν ρόδινη για καμία από τις δύο κατηγορίες, οι οποίες φαίνονται να επωμίζονται το ίδιο βάρος. «Αν εξετάσει κάποιος τον αριθμό των δεικτών στρες στα οστά θα παρατηρήσει πόσο μικρή διαφορά υπάρχει ανάμεσα στους κατοίκους της πόλης και της υπαίθρου» τόνισε η κυρία Σατς. «Αυτοί οι δείκτες στρες υποδεικνύουν τον βαθμό υποσιτισμού ή νόσων. Αν και δεν γίνεται αμέσως σαφές ποιες είναι αυτές οι νόσοι, βλέπουμε ότι οι δείκτες στρες είναι εξίσου κατανεμημένοι στους κατοίκους της πόλης και στους κατοίκους των αγροτικών περιοχών».

Τέλος, η κυρία Σατς προχώρησε σε αναλύσεις ισοτόπων προκειμένου να αντλήσει πληροφορίες σχετικά με τη διατροφή των δύο πληθυσμιακών ομάδων. Οπως είδε, οι κάτοικοι της πόλης Αλκμααρ έτρωγαν πολύ περισσότερα θαλασσινά από ό,τι οι κάτοικοι της Δυτικής Φρισίας. «Οι ποσότητες των διαθέσιμων ψαριών αυξάνονταν εκείνη την εποχή και η παστή ρέγκα ήταν ιδιαιτέρως δημοφιλής. Μεγάλο μέρος των ψαριών που αλιεύονταν πωλούνταν στις αγορές και άρα οι κάτοικοι της πόλης είχαν μεγαλύτερη πρόσβαση σε αυτά».