Τάσος Γιαννίτσης: Δεν άλλαξε το καθεστώς προστασίας συμφερόντων

Το βιβλίο Ανισότητες, φτώχεια, οικονομικές ανατροπές στα χρόνια της κρίσης (Εκδόσεις Πόλις) που συνέγραψαν από κοινού ο Τάσος Γιαννίτσης και ο Σταύρος Ζωγραφάκης καλύπτει ένα ευρύτατο φάσμα θεμάτων τα οποία άπτονται του παρελθόντος και του παρόντος της κρίσης. Οι συγγραφείς, με εκτεταμένη τεκμηρίωση, θέλησαν να υπερβούν τα «επιμέρους» και να αναδείξουν τα «μεγάλα» χαρακτηριστικά και τις επιδράσεις που είχε το μοντέλο διαχείρισης της κρίσης στην Ελλάδα. Εξετάζουν αδυναμίες, λάθη ή ενδιαφέροντα στοιχεία των πολιτικών που εφαρμόστηκαν και εστιάζουν σε πολλά κρίσιμα οικονομικά και κοινωνικά ζητήματα, ξεφεύγοντας από γενικολογίες, προκαταλήψεις και στενές ιδεολογικές οπτικές. Καθώς οι πολιτικές στα χρόνια αυτά επιβλήθηκαν από την Ευρώπη και το ΔΝΤ, θεωρούν ότι η κριτική αποτίμησή τους και τα πορίσματα που προέκυψαν έχουν γενικότερη σημασία για τον σχεδιασμό των πολιτικών που αφορούν τις χώρες σε κρίση.

«Η συμβολή αφορά πολλά ζητήματα: στο γιατί και στο πώς πρέπει να «βλέπουμε πίσω από τον καθρέφτη» για να καταλάβουμε τα πραγματικά προβλήματα, πώς άλλαξαν οι αξίες στην κοινωνία μας, με τι συνέπειες, πώς λειτούργησαν οι σύνθετες διασυνδέσεις μεταξύ οικονομίας, κοινωνίας και πολιτικής και προς όφελος ή σε βάρος ποίων. Αναζητήσαμε νέες στέρεες μεθοδολογίες για να δείξουμε πραγματικότητες που δεν είναι διόλου ορατές, είναι όμως πολύ σημαντικές. Εξετάσαμε πώς λειτούργησαν οι συσχετισμοί συμφερόντων, τις μεταβολές στις σχέσεις μεταξύ εισοδημάτων από εργασία, κεφάλαιο και συντάξεις, τις επιδράσεις στην ανταγωνιστικότητα, τις μεταβολές στη φορολογία εισοδήματος και περιουσίας και τις επιδράσεις τους, τα προνομιακά φορολογικά καθεστώτα (π.χ. των αγροτών και άλλων), την ιδιότυπη συμβολή της γυναίκας στο οικογενειακό εισόδημα μέσα στην κρίση και τις πολλαπλές αλλά συχνά αφανείς μορφές ανισότητας και φτώχειας. Ενα από τα σημαντικότερα και εντελώς νέα στοιχεία της προσέγγισής μας ήταν η διερεύνηση όλων αυτών των ερωτημάτων διακρίνοντας την κοινωνία σε δεκατημόρια (δέκα στρώματα), ξεκινώντας από τους «κάτω» και φθάνοντας στους «επάνω» και στους «πολύ επάνω»».

«Κάθε βαθύτερη προσέγγιση συνήθως δείχνει πόσο σύνθετη είναι η πραγματικότητα. Διαπιστώσαμε ότι την κρίση πλήρωσαν ευρύτατα στρώματα της κοινωνίας, όμως με διαφορετικούς τρόπους: μείωση εισοδημάτων, ανεργία, φτώχεια, κλείσιμο επιχειρήσεων και δραστηριοτήτων, θεμελιακή ανατροπή της κοινωνικής τους κατάστασης. Διαπιστώσαμε ότι σε κάθε μεγάλη εισοδηματική ομάδα δεν υπάρχουν μόνο χαμένοι ή κερδισμένοι. Συνυπάρχουν ταυτόχρονα πολλοί χαμένοι και κάποιοι κερδισμένοι. Το κόστος πολλών «κάτω» ή και «μεσαίων» ήταν ότι έπεσαν πιο κάτω, που στο χαμηλό αυτό επίπεδο είναι οδυνηρό και απαιτεί συγκροτημένες κοινωνικές πολιτικές. Το κόστος των «μεσαίων» και των «επάνω» με όρους εισοδήματος ήταν σαφώς μεγαλύτερο (σε απόλυτα και σχετικά μεγέθη), όμως εδώ έχει μεγαλύτερη σημασία να δει κανείς τις επιπτώσεις στις μακροοικονομικές σχέσεις (ύφεση, αποταμίευση, επενδύσεις, εμπιστοσύνη, καταστροφή παραγωγικής βάσης και προοπτικές εξόδου από την κρίση)».

«Στην Ελλάδα συντελέστηκε μια εκτεταμένη φτωχοποίηση με παράλληλη αύξηση της έντασης της φτώχειας αλλά με σταθερή ανισότητα ως το 2011 και σχετικά περιορισμένη μεταβολή της στη συνέχεια. Εξετάζοντας τα ζητήματα αυτά, διαπιστώναμε πόσο σημαντικό ήταν και για τη δική μας δουλειά το έργο του Πικετί. Η εμβάθυνση στις πολλές ανισότητες που χαρακτηρίζουν την οικονομία μας και στις πολύ διαφορετικές επιδράσεις τους στην περίοδο της κρίσης εμπνεύστηκε συχνά από το βιβλίο του. Ωστόσο, έχουμε και διαφορές. Ο Πικετί εξετάζει τις εξελίξεις σε διάστημα ενάμιση αιώνα σε διάφορες χώρες, όπως και την επίδραση της παγκοσμιοποίησης στην ανισότητα μέχρι περίπου την κρίση (2010). Το βιβλίο μας εξετάζει τις εξελίξεις μέσα στην κρίση. Στην Ελλάδα η κρίση «έσπασε» τη γραμμική τάση που χαρακτήριζε μια μακρά περίοδο και ανέδειξε νέα φαινόμενα, τα οποία δεν μπορούσαν να είναι αντικείμενο της ανάλυσης του Πικετί».

«Υπολογίσαμε πράγματι πολλές και κρίσιμες μορφές ανισότητας. Πολλές από αυτές δεν έχουν υπολογιστεί στο παρελθόν. Σημασία έχει ότι η ανισότητα δεν είναι απλώς θέμα κοινωνικής πολιτικής. Είναι καθοριστικό στοιχείο για τα δημοσιονομικά ελλείμματα και το χρέος που εκτοξεύτηκαν ως το 2009, τη φοροδιαφυγή, την επενδυτική καχεξία, τη διάχυτη διαφθορά, τις διχοτομικές αντιλήψεις που διαμορφώθηκαν και την αδυναμία, τόσα χρόνια τώρα, να προχωρήσουμε σε αλλαγές και μεταρρυθμίσεις και να μη διολισθαίνουμε σταθερά σε καθεστώς αποτυχημένης κοινωνίας».

«Πολύ επιλεκτικά βλέπω τρεις κατευθυντήριους άξονες. Πρώτη προτεραιότητα της πολιτικής πρέπει να είναι το εθνικό σύστημα παραγωγής. Με την παραγωγική βάση συνδέονται οι ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις, η εκπαίδευση, ο τρόπος λειτουργίας του κράτους, η μέριμνα για ανταγωνιστικές δομές παραγωγής. Με αδύναμη παραγωγική βάση κάθε οικονομική ή κοινωνική σχέση θα βυθίζεται ακόμα πιο κάτω. Βλέπω εδώ ένα τεράστιο κενό πολιτικής, που οδήγησε στην κρίση, μας κρατά στην κρίση και μας οδηγεί ολοταχώς πίσω σε σχέση με τους διεθνείς συσχετισμούς οικονομικής και πολιτικής δύναμης. Ενας δεύτερος άξονας αφορά αξίες και θεσμούς. Η διαφθορά είναι διάχυτη παντού και καθορίζει το είδος των αποφάσεων που λαμβάνονται σε πολύ σημαντικά θέματα ή που δεν λαμβάνονται και τα μπλοκάρουν: Δημόσιοι φορείς σε όλα τα επίπεδα, πολιτικό σύστημα, δημοσιονομική πολιτική, παραοικονομία, φοροδιαφυγή, ασφαλιστικό, τραπεζικό σύστημα. Και ένας τρίτος άξονας αφορά την υπέρβαση των αδιεξόδων που σχετίζονται με την πόλωση, τις ασυμμετρίες και τις ανισότητες που οξύνθηκαν στην κοινωνία μας τα χρόνια αυτά. Η πόλωση δεν ευνοεί την αναζήτηση συναινέσεων. Αντίθετα, ευνοεί τη σύγκρουση, τον διχασμό, τους συνεχείς εγκλωβισμούς σε φαντασιακές δοξασίες και αδυναμία να συγκροτηθούν πλατύτερες κοινωνικές συναινέσεις. Πώς να μιλήσει κανείς για έξοδο από την κρίση, αν δεν αντιμετωπίσουμε τα αίτια που προκαλούν τόσες εμπλοκές;».