Δεν πρόκειται για Nintendo-war ούτε για Call of Duty στρατιωτικές επιχειρήσεις. Παρακολουθούν αθέατα και άγρυπνα ακόμη και τις πιο ιδιωτικές στιγμές του εχθρού, δέχονται εντολές από βάσεις εγκαταστημένες χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, αλλά με το πάτημα ενός κόκκινου κουμπιού επάνω σε μια λαβή ίδια με το joystick των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, τα βλήματα και οι βόμβες που εξαπολύονται σπάνια χάνουν τον στόχο τους. Στη μετάλλαξη των πολέμων με το ξεκίνημα του 21ου αιώνα πρωταγωνιστές είναι τα τηλεκατευθυνόμενα ιπτάμενα οχήματα που επικράτησε να αποκαλούνται drones, δηλαδή «κηφήνες», ενώ στους κατοίκους χωρών όπου χρησιμοποιούνται συχνά-πυκνά, όπως στο Πακιστάν, είναι πιο πολύ γνωστά ως «σφήκες». Οι διηγήσεις γύρω από τα drones είναι εφιαλτικές, από τον ήχο που προηγείται κάθε χτυπήματος μέχρι το ποια ήταν κατά καιρούς τα θύματα των επιθέσεων από τον ουρανό. Στις επόμενες σελίδες μαθαίνουμε όσο γίνεται περισσότερα για τον τρόπο δράσης των στρατιωτικών αυτών υπερόπλων, για το ποιοι τα χειρίζονται, τι γίνεται στη διάρκεια μιας εργάσιμης ημέρας των χειριστών, ποια ψυχολογικά προβλήματα αντιμετωπίζουν. Επίσης έχει μιλήσει για το θέμα στο ΒΗΜΑScience ο δημοσιογράφος των «New York Times» Σκοτ Σέιν, συγγραφέας του «Objective Troy», ενός νέου βιβλίου σχετικού με τις επιθέσεις των drones, ήδη όμως βραβευμένου.
Ενα από τα πιο γνωστά ηλεκτρονικά παιχνίδια στις πρώτες έγχρωμες οθόνες των υπολογιστών ήταν αυτό όπου εμφανίζονταν σμήνη εντόμων και με τη βοήθεια του χειριστηρίου προσπαθούσες να σκοτώσεις όσα μπορούσες περισσότερα ενώ η οθόνη με κάθε χτύπημα πλημμύριζε με αίματα. Αυτοί που χειρίζονται σήμερα τα drones, τα εφοδιασμένα και με βλήματα αέρος-εδάφους, όταν σημαδεύουν κάποιον στην επιφάνεια της Γης χρησιμοποιούν τον όρο «bugsplat». Δηλαδή ένα «έντομο», όσο ένας αστερίσκος στην οθόνη, με κόκκινο χρώμα ακριβώς στο θανάσιμα στοχευόμενο κέντρο και κίτρινο λίγο πιο έξω, που παραπέμπει βέβαια με μακάβριο τρόπο στο παλιό εκείνο παιχνίδι. Το Notabugsplat πήρε από εκεί το όνομά του και ήταν μια performance-διαμαρτυρία, δηλαδή εικαστικό δρώμενο αλλά την ίδια στιγμή και ένας θεαματικός τρόπος να κινήσει το ενδιαφέρον όσων ζουν μακριά από τα γεγονότα. Καλλιτέχνες από τη Γαλλία αλλά και μέλη ανθρωπιστικών οργανώσεων, μαζί με τους ανθρώπους της περιοχής, συμφώνησαν να απλωθεί ένα κομμάτι υφάσματος στο χώμα κάποιου χωραφιού στο Wasiristan, στο Βορειοδυτικό Πακιστάν. Επάνω του ήταν τυπωμένη η τεράστια ασπρόμαυρη φωτογραφία ενός μικρού κοριτσιού καθώς αυτό φαίνεται να κοιτάζει με κάποια απορία κάτι που μάλλον βρίσκεται στον ουρανό.
Μπορεί να είσαι πιλότος μαχητικού αλλά να είσαι καθηλωμένος στην έρημο της Νεβάδας, 70 χιλιόμετρα από το Λας Βέγκας. Κλεισμένος μέσα σε ένα καλά κλιματιζόμενο κοντέινερ, μπροστά στην οθόνη που σου δείχνει το τι συμβαίνει χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, σε κάποιο χωριό στο Αφγανιστάν, στη Σομαλία ή στην Υεμένη. Από το ύψος των τριών χιλιομέτρων όπου βρίσκεται και πετάει το τηλεκατευθυνόμενο drone, με τις δορυφορικές κεραίες του και τις μηχανές λήψεων, οι άνθρωποι κάτω φαίνονται σαν έντομα και κανένας τους δεν μπορεί, πριν από τον θάνατό του, να κοιτάξει στα μάτια τον χειριστή-εκτελεστή. Θεωρητικά τουλάχιστον, μπορούσε να το κάνει το μικρό αυτό κορίτσι μέσα από την τεράστια φωτογραφία του, την απλωμένη στο έδαφος, και αυτό ήταν το νόημα εκείνης της performance. Να συναντηθούν τα βλέμματά τους. Και δεν ήταν λεπτομέρεια σε αυτή την ιστορία το γεγονός ότι το συγκεκριμένο παιδί είχε χάσει τους γονείς του και τα δύο αδέλφια του από μια κατά λάθος επίθεση των drones, τα οποία ήταν ήδη τότε, το 2014, καθημερινός επισκέπτης στον ουρανό του Πακιστάν.
Το στοίχημα ενός προέδρου
Ενα από τα πρώτα θέματα για τα οποία ενημερώθηκε με λεπτομέρειες ο Μπαράκ Ομπάμα, προτού καν αναλάβει επίσημα τα καθήκοντα του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, ήταν οι δυνατότητες των drones όχι μόνο να υπερίπτανται τόπων εχθρικών και να φωτογραφίζουν με λεπτομέρειες όσα γίνονταν κάτω αλλά και να σημαδεύουν με ακρίβεια, χάρη σε ακτίνα λέιζερ, πολύ μικρούς στόχους (μόλις 3 μέτρα σε διάμετρο) στο έδαφος. Και τα βλήματα, ακολουθώντας χωρίς δισταγμούς την ακτίνα, να βρίσκουν τον στόχο με εκπληκτική ακρίβεια. Τέτοιες ημέρες περίπου, 8 Δεκεμβρίου του 2008, ενάμιση μήνα πριν από την κινηματογραφικά σκηνοθετημένη τελετή ανάληψης της προεδρίας, σε ένα δωμάτιο ασφαλείας στο Kluczynski Federal Building στο Σικάγο, γινόταν η ενημέρωσή του γύρω από τα τρέχοντα προγράμματα της CIA. Ο πρόεδρος Ομπάμα από παλιά ενδιαφερόταν για ό,τι είχε σχέση με την τεχνολογία, και το διαπιστώσαμε αυτό και με τα όσα είπε σχετικά εδώ στην Ελλάδα. Ετσι από όσα συζητήθηκαν εκείνη την ημέρα αυτό που κράτησε ήταν η δυνατότητα των Αμερικανών να χτυπούν μέσα στο Πακιστάν, από τον αέρα, ενώ δεν θα κινδύνευε ούτε ένας πιλότος τους, όταν οι Αρχές της χώρας είχαν πολλά άλλα να τους απασχολούν, αντί να κυνηγούν για χατίρι των Αμερικανών τον Οσάμα μπιν Λάντεν στις ορεινές σπηλιές. Στη συνέχεια ο Μπαράκ Ομπάμα πήρε τόσο ζεστά το πρόγραμμα που για κάποιο διάστημα είχε καθιερωθεί η Τρίτη για ημέρα αποφάσεων, ποιος θα χτυπηθεί δηλαδή, και από τα ΜΜΕ λανσαρίστηκε ο τίτλος «The drone President».
Μια ημέρα στη δουλειά
«Εγώ τους βρήκα ή εκείνοι; Μου άρεσαν πάντα τα πολεμικά παιχνίδια στον υπολογιστή και δεν έχανα την ευκαιρία όταν ο στρατός έκανε τις δικές του ανοιχτές παρουσιάσεις να πηγαίνω μαζί με τα άλλα παιδιά και να παίζουμε στα ειδικά ηλεκτρονικά παιχνίδια που είχαν δημιουργήσει και άνθρωποι του στρατού μάς έδειχναν με πολλή προθυμία. Την ίδια στιγμή βέβαια, όπως κατάλαβα μετά, μας ζύγιζαν. Δεν είναι βέβαια «περάστε-καθίστε» ο αμερικανικός στρατός, δηλαδή αρκεί να ξέρεις καλά το «Call of Duty» και τα άλλα παιχνίδια που σκοτώνεις. Μπαίνεις όμως εύκολα για στρατιωτική καριέρα, σε μια όχι καλή κατηγορία, τη 18Χ, και μέσα σε λιγότερο από δύο χρόνια βρίσκεσαι μέσα στο κοντέινερ, μαζί και με πιλότους των μαχητικών που τους «έψησαν» να… παίζουν κι αυτοί για τρία χρόνια τουλάχιστον, αν και αυτοί σε κοιτούν με περιφρόνηση. Υπάρχει όμως τέτοια ανάγκη που έχει θέση για όλους και αύξησαν από το 2016 το επιπλέον επίδομα από 25.000 σε 35.000 δολάρια για κάθε χρόνο στα drones, αν μείνεις πέντε χρόνια. Γιατί δύσκολα μένεις. Η εκπαίδευση είναι 12 μήνες, αλλά τώρα η στατιστική τους λέει πως τα τελευταία δύο χρόνια για κάθε 180 που μπαίνουν 240 φεύγουν. Η δουλειά ακούγεται εύκολη αλλά δεν είναι. Οκτώ ώρες είναι το λιγότερο και συχνά είναι δώδεκα ώρες που μένεις ακίνητος σχεδόν να κοιτάς μπροστά στις οθόνες, μέσα σε έναν πολύ στενό χώρο. Δεν είναι μία αλλά πολλαπλές οθόνες. Μία για την κατάσταση του drone που παρακολουθείς, μία με χάρτες, μία για chat-room σε σύνδεση με μονάδες στο έδαφος, σε χώρες χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, και μαζί πολλά βίντεο από τις κάμερες παρακολούθησης. Στα χέρια σου έχεις πληκτρολόγιο, το πηδάλιο του αεροπλάνου και πιο δίπλα τον μοχλό για την εκτόξευση των βλημάτων. Δεν είναι για όλους τόσο απλό. Το πρωί της ημέρας που έχεις άδεια, έξω με την οικογένεια ή στο δάσος, και στις δώδεκα το βράδυ, μπαίνοντας μέσα να γυρίζεις τον διακόπτη και να αρχίζεις την καταδίωξη για ένα δωδεκάωρο. Το 98% του χρόνου μόνο κοιτάζεις και το 2% του χρόνου είναι δράση. Δίπλα σου κάποιος ανώτερος όταν έλθει η ώρα θα πει «επιβεβαίωσε τα όπλα σου», θα μετρήσει 3, 2, 1 και θα ουρλιάξει «splash». Τότε μπορεί το βλήμα σου να τους βρει και να τους αφήσει στον τόπο εκεί κάτω ή να τους δεις να σπαρταρούν μέσα στη φωτιά με κάποιο πόδι κομμένο, όπως έχει συμβεί κάποιες φορές. Και έχουν φύγει για αυτόν τον λόγο αρκετοί υποφέροντας από PTSD (μετατραυματικό στρες), αν και ποτέ δεν πάτησαν το πόδι τους στο πεδίο της μάχης».
Αυτά περίπου θα έλεγε κάποιος που συνεργάζεται σήμερα με τον αμερικανικό στρατό για την τηλεκατεύθυνση των drones με βάση τις πληροφορίες που καταφέραμε να συλλέξουμε. Υπάρχει μάλιστα και μια καταγγελία της εφημερίδας «Los Angeles Times» ότι χρησιμοποιούνται ακόμη και πολίτες, ελλείψει στρατιωτικών για αυτές τις βάρδιες, κάτι που πηγαίνει κόντρα στον αμερικανικό νόμο, αφού δεν επιτρέπεται πολίτες να συμμετέχουν σε στρατιωτικές επιχειρήσεις. Και σε αυτό η απάντηση που δόθηκε ήταν ότι κάνουν μόνο παρατήρηση (surveillance) και όχι εκτελέσεις. Πάντως η ζήτηση είναι τρελή και πρόκειται σίγουρα για ένα από τα επαγγέλματα του μέλλοντος. Δεν είναι περίεργο που περίπου τριάντα αμερικανικά πανεπιστήμια έχουν ήδη ανοίξει εκπαιδευτικά προγράμματα για τηλεκατεύθυνση drones, με πρώτα αυτά της Βόρειας Ντακότα και του Κάνσας. Οι μισθοί στις ιδιωτικές εταιρείες για τους αποφοίτους ξεκινούν από τα 60.000 δολάρια, στον στρατό από 80.000, ενώ οι πιλότοι των μαχητικών ξεκινούν σήμερα μόλις από τις 21.000 δολάρια.
Δεν είναι ηλεκτρονικό παιχνίδι
Ο δημοσιογράφος των «New York Times» Σκοτ Σέιν και το βιβλίο του «Objective Troy»«Objective Troy»* είναι ο τίτλος ενός βιβλίου που εκδόθηκε το 2015, βραβεύθηκε ήδη και βρίσκεται στον κατάλογο αυτών που πραγματοποιούν πολύ καλές πωλήσεις. Το έγραψε ο Σκοτ Σέιν, δημοσιογράφος των «New York Times» που ασχολείται στην εφημερίδα με τα όσα συμβαίνουν στις υπηρεσίες ασφαλείας των ΗΠΑ CIA, NSA και JCOS. Στις 400 πυκνογραμμένες σελίδες του βιβλίου όχι μόνο εξετάζονται νομικά προβλήματα που ανακύπτουν από τη χρήση των drones για στρατιωτικούς σκοπούς, αλλά περιγράφεται με λεπτομέρειες το πώς αποφασίστηκε και πώς πραγματοποιήθηκε η εκτέλεση σε μια ερημική τοποθεσία στη Βόρεια Υεμένη, το 2011, του Ανουάρ αλ Αουλάκι, ενός αμερικανού υπηκόου που είχε ταχθεί ανοιχτά πλέον υπέρ του ιερού πολέμου κατά των Ηνωμένων Πολιτειών. Η εκτέλεσή του επιτεύχθηκε με πολλαπλά βλήματα που εκτοξεύθηκαν από ένα Reaper, ενώ το συνόδευαν δύο μικρότερα Predator, για να δίνουν ακόμη καλύτερη θέα μέσα από τις οθόνες στους χειριστές. Τα drones είχαν απογειωθεί από κάποιο σημείο στην Ανατολική Αφρική, ενώ οι χειριστές τους βρίσκονταν 13.680 χιλιόμετρα μακριά, στην Creech Air Force Base της Νεβάδας. Ο Αουλάκι είχε γλιτώσει πριν από μερικούς μήνες από μια ανάλογη απόπειρα αλλά η δεύτερη φορά ήταν χωρίς αύριο για αυτόν. Το ακόμη χειρότερο όμως ήλθε δύο εβδομάδες αργότερα, στις 14 Οκτωβρίου, όταν ένα βλήμα, που εκτοξεύθηκε από drone ύστερα από παρακολούθηση, έπεσε ανάμεσα σε επτά ανθρώπους καθισμένους στην άκρη ενός δρόμου έτοιμους να δειπνήσουν. Σκοτώνεται μεταξύ άλλων και ο 17χρονος γιος του Αουλάκι που δεν ανήκε σε οποιαδήποτε οργάνωση και είχε εγκαταλείψει το σπίτι του παππού του πριν από λίγες ημέρες, για να ψάξει, να βρει και να μιλήσει στον πατέρα του. Αυτό «μουτζούρωσε» την προηγούμενη επιτυχία των Αμερικανών αλλά ανέδειξε και τις αδυναμίες των drones.
Το βιβλίο είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον και διαφωτιστικό, προϊόν μιας έρευνας που κράτησε αρκετά χρόνια, ενώ ο συγγραφέας του αναγκάστηκε να πάρει και έναν χρόνο άδεια από την εφημερίδα του για να γράψει το τελικό κείμενο. Και το κείμενό του έχει αξία, πέρα από τα στοιχεία που παρουσιάζει, και για το ότι συμβάλλει με τεκμηριωμένο τρόπο στον προβληματισμό σχετικά με τα drones, τα οποία απασχολούν ένα (μικρό ακόμη, είναι η αλήθεια) κομμάτι της παγκόσμιας κοινωνίας. Γιατί είναι υπεραπλούστευση το να θεωρείς πως έχουμε να κάνουμε μόνο με κάτι σαν ηλεκτρονικό παιχνίδι, και αυτό να παίζεται(;) με μια «playstation-mentality» (όπως βαφτίστηκε), όπου παρακολουθείς-παρακολουθείς και πατώντας το κουμπί επάνω στον μοχλό ρίχνεις στο τέλος με απάθεια και ένα αληθινό βλήμα (προκαλώντας πιθανόν και αληθινούς θανάτους). Αυτή τη στιγμή στον ουρανό επικρατούν δύο τύποι drone. Τα Predator και τα Reaper. Ξεκίνησαν μόνο για σύντομες αναγνωρίσεις, συνέχισαν για μακρόχρονη παρακολούθηση, ιδιαίτερα τη νύχτα, και τώρα εκτοξεύουν και βλήματα. Τα Predator με ταχύτητα 217 χιλιόμετρα την ώρα και πτήσεις στα 16.000 πόδια (4,87 χιλιόμετρα ύψος) εξοπλίζονται με δύο βλήματα Hellfire και κοστίζουν 4,5 εκατ. δολάρια το ένα, και τα Reaper, με ταχύτητα 370 χιλιόμετρα την ώρα και πτήσεις στα 20.000 πόδια (περίπου 6,1 χιλιόμετρα), τέσσερις φορές πιο βαριά, μπορούν επίσης να μεταφέρουν βόμβες των 114 κιλών καθοδηγούμενες από λέιζερ ή GPS και κοστίζουν 11,2 εκατ. δολάρια. Κάθε περιπολία (και μπορεί να γίνονται 48 ταυτόχρονα) απαιτεί 3 με 4 drones σε 24ωρη κίνηση. Ενα σε δράση, ένα ή δύο εφεδρικά σε πτήση κοντά στην περιοχή, ένα στο έδαφος για συντήρηση. Τα περισσότερα είναι σταθμευμένα εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών, κυρίως σε Πακιστάν, Περσικό Κόλπο, Βορειοανατολική Αφρική, Αφγανιστάν. Υπολογίζεται ότι το κόστος φθάνει τα 24.000 δολάρια την ώρα και από 3 δισ. δολάρια που δαπανήθηκαν ως το 2014 θα δαπανηθούν 11 δισ. δολάρια ως το 2021.
Ετοιμάζεται και ένα ελικόπτερο-drone με κάμερες για έγχρωμη φωτογράφηση και 1,8 Gigapixel κάμερα. Η BAE Systems και ο σχεδιαστής της Γιάννης Αντωνιάδης ετοιμάζονται να δώσουν για χρήση την Argus-IS, μια κάμερα που θα έχει δυνατότητα να καλύπτει από τα 20.000 πόδια επιφάνεια 168 τετραγωνικών χιλιομέτρων, να μεταδίδει εικόνες βίντεο (10 frames το δευτερόλεπτο), να κρατάει φωτογραφικό υλικό από το ίδιο μέρος 48 ωρών και να φαίνονται οι άνθρωποι και τα οχήματα με πρωτόγνωρη ευκρίνεια. Αξίζει να προσθέσουμε ότι στις δυνατότητες των drones αυτών συγκαταλέγεται και η συλλογή των κωδικών των κινητών τηλεφώνων που χρησιμοποιούνται στην περιοχή ελέγχου έτσι ώστε να ταυτοποιούνται και να παρακολουθούνται οι κλήσεις…
*«Objective Troy» by Scott Shane, Tim Duggan Books.
Η ηθική των υπεράνω
Υπάρχουν όμως για όλα αυτά πλέον αμφισβητήσεις, επιφυλάξεις, διαμαρτυρίες, με επιστημονικό υπόβαθρο. Επιχειρησιακά και σε σχέση με τη δράση των drones, θεωρούνται αναχρονισμοί οι βομβαρδισμοί του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που έκαναν σκόνη μια πόλη ολόκληρη, τα χαλιά από βόμβες στο Βιετνάμ, τα όσα γίνονται στη Συρία από την αεροπορία. Η ανθρώπινη σκέψη προχωρεί, οι ανοχές μειώνονται και τα χειρουργικά πλήγματα των drones που έρχονται από πολύ ψηλά δεν θεωρούνται και ευλογία. Διότι σε όλους όσοι έγιναν ως τώρα στόχος δεν ήταν πάντα αντίπαλοι πολεμιστές, αφού η παρακολούθηση όσο και αν ήταν σχεδόν εξατομικευμένη δεν ήταν πάντα αξιόπιστη, ενώ για τις απώλειες των αμάχων δεν προβλέπεται η παραμικρή (πολεμική) αποζημίωση. Ας μην ξεχνούμε ότι στην περίπτωση των Ηνωμένων Πολιτειών για τις εκτελέσεις ως τον Μάιο του 2016 (οπότε για πρώτη φορά είχαμε μια εκτέλεση με την ευθύνη των στρατιωτικών) την ευθύνη, κατά σατανικό τρόπο, την είχε η CIA (στην οποία ανήκουν δεκάδες drones), και ποιον να μηνύσεις εκεί ή να ζητήσεις αποζημίωση; Επίσης η εκτέλεση κάποιου, σε ένα σημείο της Γης όπου έχει καταφύγει αλλά εκεί δεν διεξάγεται πόλεμος, ως την εμφάνιση των drones, απαιτούσε πρώτα τη διεξαγωγή κάποιας δίκης, πράγμα που σημαίνει πρώτα σύλληψη και προσαγωγή με νόμιμες διαδικασίες. Αλλά μερικές φορές οι συνθήκες για να γίνει κάτι τέτοιο έφθασαν να είναι απαγορευτικές και το πλήγμα από τον ουρανό φάνηκε να δίνει μια βολική(;) λύση.
Η πλήρης ασφάλεια όμως του επιτιθεμένου με drones και η πλήρης ανασφάλεια του καταδιωκομένου από αυτά δημιουργούν μια υπερβολικά ασύμμετρη σχέση. Και αν αυτά για κάποιους θεωρηθούν προς στιγμή θεωρίες μόνο, πρέπει να γίνει γνωστό πως η περίπτωση Αουλάκι, ο οποίος ήταν αμερικανός υπήκοος, έγινε μεγάλο θέμα. Και απαιτήθηκε γνωμάτευση επιδοκιμαστική της επιχείρησης από Νομικό Συμβούλιο εγκατεστημένο στο αμερικανικό υπουργείο Δικαιοσύνης, η οποία έμεινε για χρόνια μυστική και ύστερα από δύο χρόνια δικαστικών αγώνων της εφημερίδας «New York Times» δόθηκε στη δημοσιότητα. Με πολλά κομμάτια της να λείπουν βέβαια (για λόγους ασφαλείας), αλλά εκεί τέλος πάντων το βασικό επιχείρημα φάνηκε πως ήταν ότι επιτρέπεται να πληγεί θανάσιμα κάποιος, που ασπάζεται για παράδειγμα τις ιδέες της Αλ Κάιντα και σχεδιάζει αντιαμερικανικές ενέργειες, χωρίς η αμερικανική υπηκοότητά του να μπορεί να τον προστατεύσει. Ακόμη και αν αυτός δεν βρίσκεται σε εμπόλεμη ζώνη. Ακόμη και αν δεν είναι εμπλεκόμενος σε επιχείρηση εκείνη την ώρα. Οπότε εδώ ξαφνικά έγινε δεκτό ό,τι ισχύει και για στρατιωτικές δυνάμεις: εφόσον δεν έχουν παραδοθεί, επιτρέπεται να τις κυνηγούν και να τις πλήττουν ακόμη και όταν εκείνες δεν μάχονται. Για όσους ασχολούνται με τις Πολιτικές Επιστήμες και το Διεθνές Δίκαιο ίσως αξίζει περισσότερο η πληροφορία πως από 32 καθηγητές-συνταγματολόγους εν ενεργεία και ομότιμους που ρωτήθηκαν σε μια ιδιωτική έρευνα σχετικά με τα παραπάνω, οι 11 αποφάνθηκαν ότι η εκτέλεση του Αουλάκι ήταν νόμιμη, 9 είχαν αντίθετη γνώμη και 12 απήντησαν «εξαρτάται» (αυτά σύμφωνα με όσα αναφέρονται σχετικά στο βιβλίο του Σκοτ Σέιν, σελ. 225).
Μέσα από την τεράστια φωτογραφία του το κοριτσάκι από το Πακιστάν κοιτάζει με απορία τον ουρανό. Το συγκεκριμένο παιδί έχασε γονείς και τα δύο αδέλφια του από «λάθος» επίθεσης με drones
Αν και οι απώλειες, όπως ισχυρίζονται οι συνήγοροι των drones, περιορίζονται σημαντικά, οι αντιδράσεις αυξάνονται. Και αυτό δείχνει το πώς οι άνθρωποι έχουν διαμορφώσει τη σκέψη τους με βάση νέα δεδομένα. Δυσκολεύονται περισσότερο να αποδεχθούν σε μια χειρουργική πλέον και υψηλής τεχνολογίας πολεμική επιχείρηση τόσα και τόσο θανάσιμα λάθη που προκαλούν απώλειες αθώων. Οι μαζικοί βομβαρδισμοί είχαν προκαλέσει μιθριδατισμό. Επιπλέον, σε αυτές τις περιπτώσεις κινδύνευαν άνθρωποι και από τις δύο πλευρές. Υπήρχε μια συμμετρία που τώρα δεν υπάρχει και αυτό ίσως εξοργίζει περισσότερο την πλευρά των θυμάτων και όσων συντάσσονται μαζί τους. Επίσης το να φτιάχνει ένας πολιτικός κατάλογο θανάτου με συγκεκριμένα ονόματα που θα είναι προς εκτέλεση δημιουργεί άλλη αίσθηση. Υπάρχουν ήδη διαμαρτυρίες στους διεθνείς οργανισμούς από ομάδες ανθρώπων που ζουν σε χώρες όπως το Πακιστάν, το Αφγανιστάν, η Παλαιστίνη, η Σομαλία επειδή έχουν χάσει συγγενείς, κυρίως παιδιά, σπίτια και (έστω και πενιχρές) περιουσίες από τις συχνές επιθέσεις των drones. Σε δύο περιπτώσεις ο ΟΗΕ ζητάει τον λόγο από τους Αμερικανούς. Οταν χτυπήθηκε μια κηδεία (!) και όταν χτυπήθηκαν και σκοτώθηκαν και αυτοί που έσπευσαν να προσφέρουν τις πρώτες βοήθειες στους επιβάτες ενός αυτοκινήτου που χτυπήθηκε από βλήμα.
Πώς θα είναι ο ουρανός αύριο;
Στις 16 Νοεμβρίου, πριν από λίγες ημέρες δηλαδή, ένα Airbus 320 με 165 επιβάτες πλησιάζοντας στο αεροδρόμιο Χίθροου στο Λονδίνο λίγο έλειψε να συγκρουστεί με ένα μαύρο drone το οποίο ο πιλότος αντιλήφθηκε να πετάει πολύ κοντά στο αεροπλάνο του. Ηταν το τρίτο ανάλογο επεισόδιο μέσα σε τρεις ημέρες. Οι ουρανοί όμως θα γεμίσουν σε λίγο και στις άλλες χώρες. Ηδη έχει γίνει θέμα συζήτησης η απόφαση των ολλανδικών Αρχών να εκπαιδεύσουν με επιτυχία αετούς και να τους έχουν κοντά στα αεροδρόμια της χώρας για να επιτίθενται και να κατεβάζουν όποιο drone θα απειλούσε την κυκλοφορία στον κρίσιμο χώρο γύρω από αυτά. Εκεί που εταιρείες όπως η Amazon ετοιμάζονται να κάνουν αερομεταφορές παραγγελιών και παραδόσεις με τη μεσολάβηση των drones, στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πάρει το θέμα πιο σοβαρά από όλους. Κάθε Πολιτεία βέβαια, από τις 32 που έχουν ήδη νομοθετήσει για κάποια σχετικά θέματα, έχει στοχεύσει στα προβλήματα που την αφορούν πιο πολύ. Είναι όμως εντυπωσιακές οι απαγορεύσεις που ισχύουν πλέον και θα ήταν χρήσιμο να τις μελετήσουν και άλλοι. Κάθε πτητικό μηχάνημα που επιδέχεται και τον οποιονδήποτε εξοπλισμό, από 250 γραμμάρια ως και 25 κιλά, πρέπει να δηλώνεται, ο κάτοχός του να έχει γνώσεις και πτυχίο χειριστή, να παίρνει άδεια, η οποία κοστίζει 5 δολάρια για τρία χρόνια, και ο κωδικός του να βρίσκεται επάνω στο μηχάνημα. Είναι γνωστό πως τα πρώτα μικρά drones τα έφτιαξε κάποιος για να βοηθήσει τους ψαράδες του σολομού στα ποτάμια. Ευτυχώς σήμερα στις περισσότερες Πολιτείες έχει απαγορευθεί η χρήση τους για το κυνήγι οποιουδήποτε ζώου, μέσα ή έξω από το νερό. Επίσης απαγορεύεται, για παράδειγμα, η χρήση τους κοντά σε δασικές πυρκαγιές, για φωτογραφήσεις ιδιωτικών στιγμών, για συλλογή ειδήσεων επάνω από χώρους όπου βρίσκεται η αστυνομία και δεν επιτρέπεται να φέρουν οποιοδήποτε οπλισμό. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν άνθρωποι που φοβούνται πως μέσα στην πυκνή κυκλοφορία, επάνω από τα κεφάλια μας θα μπορούν εύκολα να παρεισφρήσουν και άλλα πιο επικίνδυνα στοιχεία. Ρωτήσαμε και τον Σκοτ Σέιν για το θέμα αυτό και η απάντησή του ήταν μάλλον σιβυλλική: «Είναι βέβαιο πως τα εμπορικής χρήσης drones θα γεμίσουν τους ουρανούς μόλις λυθούν τα τεχνικά προβλήματα τα σχετικά με την αποφυγή των συγκρούσεων στον αέρα. Αυτό θα κάνει ακόμη πιο δύσκολο για τις αρχές ασφαλείας να διακρίνουν το ποια είναι τα επικίνδυνα και ποια όχι. Κάποιος τότε θα μπορούσε να φανταστεί ότι θα ήταν απλό να διασπείρεις κάτι κακό, όπως είναι τα «σπόρια άνθρακα» ή κάποια εκρηκτική ύλη. Αλλά, από την άλλη, αυτό μού φαίνεται κάπως υπερβολικό. Αν και είχε προβλεφθεί (στα κλασικά όπλα) ότι κάποιοι θα έφτιαχναν τη «ραδιενεργά βρώμικη βόμβα», οι κακοί συνέχισαν να θεωρούν πως τους είναι δύσκολο να φέρουν έναν νεωτερισμό ακόμη και για το παλιό πιστόλι. Ετσι δεν είμαι σίγουρος πως οι τρομοκράτες θα καταλήξουν στο ότι τα drones τούς προσφέρουν μια καλύτερη λύση από τις παλιές».
Ο συγγραφέας του «Objective Troy» μίλησε στο ΒΗΜΑScience
Ζητήσαμε από τον Σκοτ Σέιν την άποψή του για θέματα σχετικά με τα drones και παραθέτουμε τα κύρια σημεία αυτής της επικοινωνίας, διατηρώντας τη δική του… τηλεγραφική διατύπωση:
- Οι τεχνικές δυνατότητες των drones συνεχίζουν να αυξάνονται, και μάλιστα πολύ γρήγορα. Ο Τραμπ δεν θέλει την ανάμειξη των ΗΠΑ σε πολλαπλές συγκρούσεις αλλά έχει υποσχεθεί «να αλλάξει τα φώτα του ISIS». Αν και αντιφατικά, τα δύο μαζί «δείχνουν» drones.
- Σήμερα οι περισσότερες επιχειρήσεις με drones δεν περνούν απαραίτητα από την προεδρική έγκριση. Οι βοηθοί του προέδρου ενημερώνονται για καθεμία από αυτές και συζητούν μαζί του αν είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη ή πολύπλοκη.
- Τα ισχυρότερα επιχειρήματα όσων επικρίνουν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις με drones είναι: 1. Προξενούν μερικές φορές απώλειες σε αμάχους. 2. Εξαγριώνουν τους πολίτες των χωρών όπου γίνεται η επιχείρηση, διότι αυτοί θεωρούν ότι καταπατάται η έννοια της εδαφικής ακεραιότητας. 3. Είναι πιο εύκολο να πάρεις μιαν απόφαση για τη χρήση βίας όταν ο χειριστής είναι απόλυτα προστατευμένος.
- Είναι αλήθεια ότι τα drones προξενούν λιγότερες απώλειες μεταξύ των αντιμαχομένων και των αμάχων σε σύγκριση με έναν συμβατικό πόλεμο. Αλλά ταυτόχρονα κατεβάζουν το «κατώφλι» όπου αρχίζει η βίαιη συμπεριφορά κάνοντας πιο εύκολη την έναρξη ενός πολέμου. Επίσης είναι φανερό πως στην Υεμένη και στο Πακιστάν αν και σκότωσαν μερικούς επικίνδυνους ανθρώπους δεν περιόρισαν τη βία γενικά και έκαναν πολλούς να εχθρεύονται την Αμερική.
- Αυτό το είδος πολέμου τον κάνει φθηνότερο, ευκολότερο και έτσι πιθανότερο. Είναι ένα πρόβλημα, αν και θα σκοτώνονται λιγότεροι άνθρωποι. Δεν βλέπω την πιθανότητα για μια γενικευμένη συμφωνία σχετικά με την απαγόρευσή τους. Είναι πολλές οι χώρες που τα θεωρούν πολύ χρήσιμα. Και δεν πρόκειται για όπλα άμεσης μαζικής καταστροφής όπως τα πυρηνικά και τα βιολογικά, αν και θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να τα διασκορπίσουν. Είναι ένα εργαλείο με πολλαπλές χρήσεις.
Οι πρωταγωνιστές
UAVs: Το κανονικό τους όνομα είναι «μη επανδρωμένα εναέρια οχήματα». Οι στρατιωτικοί γίνονται έξω φρενών αν τα πεις μπροστά τους drones, δηλαδή κηφήνες. Διότι θεωρούν πως κάθε άλλο παρά μένουν άεργα. Τον όρο drones οι αγγλόφωνοι τον επιφυλάσσουν κυρίως για τις μικρές ιπτάμενες μηχανές των ιδιωτών μέσα στην πόλη.
Οι χειριστές: Στην πλειονότητά τους πιλότοι μαχητικών που μετεκπαιδεύτηκαν, απόφοιτοι ειδικών πανεπιστημιακών τμημάτων και υπάλληλοι ιδιωτικών εταιρειών (κάτι που έχει αμφισβητηθεί αν στέκει νομικά).
Χώρες που διαθέτουν στρατιωτικά drones: Δεν τις ξέρουμε όλες. Οι σίγουρες είναι: ΗΠΑ, Αγγλία, Γαλλία, Ιράν, Ισραήλ, Νιγηρία, Σομαλία, Κίνα, Νότια Αφρική, Πακιστάν, Ιράκ και προσθέστε και τις οργανώσεις Χαμάς και Χεζμπολάχ
CIA: Εχει σηκώσει το βάρος των επιχειρήσεων από το 2001 έως το 2016, διότι οι ενέργειές της θεωρείται ότι προστατεύονται από το απόρρητο, άρα και από τους ελέγχους. Με επέμβαση του προέδρου Ομπάμα περνούν τώρα κάποιες επιχειρήσεις στα χέρια των στρατιωτικών.
Βάσεις: Πέρα από αυτές που βρίσκονται σε αμερικανικό και αγγλικό έδαφος, η πιο σημαντική και αμφιλεγόμενη βρίσκεται στη Νοτιοδυτική Γερμανία. Η βάση του Ραμστάιν θεωρείται η καρδιά του συστήματος διότι η καμπυλότητα της Γης δεν επέτρεπε κατευθείαν σύνδεση με ΗΠΑ, δορυφόρο κ.λπ. Οι χειριστές μπαίνουν στο σύστημα από εκεί (βλ. και εδώ: https://www.spiegel.de/international/germany/ramstein-base-in-germany-a-key-center-in-us-drone-war-a-1029279.html). Επίσης η βάση του Ιντζιρλίκ στα σύνορα Τουρκίας – Συρίας είναι σημαντική για ευνόητους λόγους.
Πρόεδρος Ομπάμα: Επί των ημερών του αυξήθηκε κατακόρυφα η δραστηριότητα των drones.
Συνήγοροι των drones: Οποιος θέλει επιχειρήματα υπέρ μπορεί να βρει τα κείμενα του πρώην διευθυντή της CIA, Τζον Μπρέναν, που έχει στηρίξει και τον Ομπάμα (π.χ. εδώ: https://www.theguardian.com/world/2013/feb/07/john-brennan-drones-senate-hearing ) και της καθηγήτριας Κριστίν Φέαρ (βλ. εδώ: https://www.lawfareblog.com/drone-papers-intercepting-nonsense).
Κατήγοροι: Πρώην χειριστές, π.χ. Μπράντον Μπράιαντ, Μίκαελ Χάας, Ντάνιελ Χέιλ και η δημοσιογραφική ομάδα του Intercept (https://theintercept.com/drone-papers/the-assassination-complex/).
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
