Το κινηματογραφικό έπος για τον Κουστό

«Ο κόσμος χωρίς ήλιο μάς υπόσχεται νέες περιπέτειες» συνήθιζε να λέει ο Ζακ-Ιβ Κουστό και αυτός ήταν ένας από τους λόγους –ο βασικότερος –για τον οποίο ουδέποτε σταμάτησε να εξερευνά τον κόσμο της θάλασσας. Ακόμα και όταν η ζωή του κλονίστηκε με το χειρότερο κτύπημα που μπορεί να δεχθεί ένας πατέρας, τον θάνατο του γιου του Φιλίπ, ο Κουστό δεν σταμάτησε τις εξερευνήσεις.

Σήμερα, σχεδόν 20 χρόνια από τον θάνατο του ιδίου του Ζακ-Ιβ Κουστό τον Ιούνιο του 1997 (σε ηλικία 87 ετών), ο διασημότερος ωκεανολόγος του 20ού αιώνα ο οποίος ήταν επίσης εξαιρετικά επιτυχημένος συγγραφέας και παραγωγός των κινηματογραφικών και τηλεοπτικών ντοκιμαντέρ που τον έκαναν διάσημο ανά τον πλανήτη είναι έτοιμος να ξαναζωντανέψει στις οθόνες.

Η «Οδύσσεια» («L’ Odyssey»), η πέμπτη μεγάλου μήκους ταινία του γάλλου σκηνοθέτη Ζερόμ Σαλ που ανοίγει την επόμενη Πέμπτη 8 Δεκεμβρίου στη χώρα μας, καλύπτει τα σημαντικότερα χρόνια της ζωής του Ζακ Ιβ-Κουστό, προσφέροντας ταυτόχρονα μια πανδαισία μαγευτικών εικόνων από τα σημεία που ο δεύτερος εξερεύνησε πάνω στην αγαπημένη του σύντροφο, το πλοίο «Καλυψώ». Η ταινία που ανήκει στις πιο ακριβές παραγωγές στην ιστορία του γαλλικού κινηματογράφου περιέχει γυρίσματα σε μερικές από τις πιο όμορφες τοποθεσίες του κόσμου, ανάμεσα στις οποίες η Κροατία, η Νότιος Αφρική, οι Μπαχάμες και η Ανταρκτική. Μαζί με τον διευθυντή φωτογραφίας του, τον Ματίας Μπουκάρ, ο Σαλ προσπάθησε (και κατάφερε) να συλλάβει στην εντέλεια το απόλυτο δέος μπροστά στη φύση που έκανε δύο γενιές της οικογένειας Κουστό να αφιερώσουν τις ζωές τους στην εξερεύνηση και, τελικά, τη διάσωση του πλανήτη.

Θάλασσα αντί για αίμα

Η αγάπη του Ζακ-Ιβ Κουστό για τη θάλασσα ήταν τόσο μεγάλη που θαρρείς ότι στις φλέβες του κυλούσε θαλάσσιο νερό αντί για αίμα. Πραγματικά κάθε τι στην ιστορία του Κουστό είναι συνδεδεμένο με τη θάλασσα, ακόμα και το γεγονός ότι μέσα στη θάλασσα πνίγηκε ο μικρός γιος του Φιλίπ όταν το υδροπλάνο του έπεσε λόγω μηχανικής βλάβης (στην ταινία τον Φιλίπ υποδύεται ο νέος γάλλος σταρ Πιερ Νινέ). Ο Κουστό γεννήθηκε στην Σαν Αντρέ Κουμπζάκ της περιοχής Ζιρόντ στη Γαλλία και άρχισε να κολυμπά όταν βρισκόταν ακόμα σε νηπιακή ηλικία.

Προτιμούσε να περνά την ώρα του στις παραλίες αντί να παίζει στις αλάνες όπως έκαναν τα άλλα παιδιά. Δεν υπήρξε ποτέ ιδιαίτερα καλός μαθητής καθώς η φαντασία του «έτρεχε» στη θάλασσα, όπου πολύ σύντομα έγινε αντιληπτό ότι θα βρισκόταν το μέλλον του. Γιος δικηγόρου που έκανε διαρκώς επαγγελματικά ταξίδια, ο Κουστό άρχισε τις καταδύσεις στην Αμερική και συγκεκριμένα στη λίμνη Χάρβεϊ της Πολιτείας του Βερμόντ όπου ο πατέρας του δούλεψε για ένα χρονικό διάστημα προτού επιστρέψει στη Γαλλία. Από κάποια στιγμή και μετά οι καταδύσεις του συνοδεύονταν πάντα με μια κάμερα. Θεωρείται κορυφαίος κινηματογραφιστής υποβρύχιων σκηνών και το ντοκιμαντέρ «Ο κόσμος της σιωπής» που γύρισε με τον Λουί Μαλ το 1956 κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Καννών αλλά και το Οσκαρ καλύτερου ντοκιμαντέρ. Το ίδιο βραβείο θα κέρδιζε το ντοκιμαντέρ «Κόσμος χωρίς ήλιο» που σκηνοθέτησε το 1964 αλλά και το μικρού μήκους ντοκιμαντέρ για τον κόσμο των χρυσόψαρων «Histoire d’un poisson rouge» (1959).

Κάθε τι που γνωρίζουμε για τον Ζακ-Ιβ Κουστό είναι όμορφο, ακόμα και το γεγονός ότι πέρα από τις εξερευνητικές του αναζητήσεις κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου υπήρξε ενεργό μέλος της γαλλικής αντίστασης που βραβεύτηκε με τη Λεγεώνα της Τιμής ή το ότι στα τέλη της δεκαετίας του 1970 ανέδειξε εμπράκτως την οικολογική πλευρά του διαθέτοντας 900.000 δολάρια για μια έρευνα στη Μεσόγειο σχετική με τα τοξικά απόβλητα.

Η σκοτεινή πλευρά

Ωστόσο, η «Οδύσσεια» είναι αρκετά τολμηρή στην παρουσίαση και των αρνητικών στοιχείων του χαρακτήρα του Κουστό, τον οποίο υποδύεται ο Λαμπέρ Γουιλσόν, ηθοποιός που μοιάζει εκπληκτικά με τον πρώτο (παρότι πολύ πιο ψηλός όπως παραδέχθηκε στη συνέντευξη που παραχώρησε προς «Το Βήμα» ο σκηνοθέτης Ζερόμ Σαλ). Κατά τη διάρκεια της «Οδύσσειας» βλέπουμε επίσης έναν Κουστό ματαιόδοξο, φιλόδοξο, φιλοχρήματο και άπιστο απέναντι στη γυναίκα του (Οντρέ Τοτού), η οποία μάλιστα είχε πουλήσει τα κοσμήματα της γιαγιάς της προκειμένου να χρηματοδοτήσει την ανακατασκευή του «Καλυψώ».

Οταν έγινε παγκοσμίου εμβελείας σταρ μοιράζοντας αυτόγραφα και δίνοντας διαλέξεις κόστους χιλιάδων δολαρίων εκάστη, ο Κουστό έφθασε στο σημείο να επιλέξει να μην αποχαιρετήσει για τελευταία φορά τον πατέρα του στην κηδεία του τελευταίου.

Ολες αυτές οι λεπτομέρειες καταγράφονται στην ταινία που τελικά μας δείχνει περισσότερο έναν Ζακ-Ιβ Κουστό που δεν ξέρουμε, απ’ ό,τι έναν Ζακ-Ιβ Κουστό που ήδη ξέρουμε.

Είναι χαρακτηριστική εξάλλου η δήλωση του Λαμπέρ Γουιλσόν για την ταινία και το περιεχόμενό της. «Η ουσία του Κουστό είναι στην καρδιά της «Οδύσσειας» με όλα του τα λάθη, τα προτερήματα, τις αντιθέσεις του, την αγάπη του για την οικογένειά του» είπε ο 58χρονος γάλλος ηθοποιός ο οποίος παραδέχεται ότι όταν διάβασε το σενάριο δεν βρήκε αυτό που περίμενε. «Δεν είναι μια αγιογραφία: δείχνουμε το γεγονός ότι πετρελαιοβιομηχανίες χρηματοδότησαν τις πρώτες του αποστολές, ότι συμβιβάστηκε με τους αμερικανούς τηλεοπτικούς παραγωγούς για να χρηματοδοτήσουν τις ταινίες του, ότι η σχέση του με τη φύση είχε και σκοτεινά σημεία, ότι η οικολογική του συνείδηση αφυπνίστηκε αρκετά αργά». Ο ηθοποιός πιστεύει ότι αυτό μπορεί να εκπλήξει τους θεατές. «Είναι όμως η αλήθεια –πάμε πέρα από το εμβληματικό όνομα για να γνωρίσουμε τον πραγματικό άνδρα και τελικά ήρωα της μάχης για την προστασία του περιβάλλοντος. Και αυτό είναι πολύ πιο ενδιαφέρον».

Βέβαια, αν κάτι επίσης μας εκπλήσσει στην ταινία είναι το ότι ο Γουιλσόν, ετών 58, εμφανίζεται μόνο με το μαγιό την περίοδο που ο Κουστό ήταν μόλις 36! Και δείχνει όντως 36!