Μετά τον «Φάουστ» του Γκαίτε, και πάντα με οδηγό το ένστικτό της, η Κατερίνα Ευαγγελάτου σκηνοθετεί το «1984» του Τζορτζ Οργουελ. Ενα πολιτικό έργο-σταθμό του 20ού αιώνα που γέννησε, μεταξύ άλλων, έναν όρο («οργουελικός») και μια απειλητική φράση («Big brother is watching you»).
Οργουελ στη σκηνή. Πώς το αποφασίσατε;
«Δεν ήταν ακριβώς δική μου ιδέα. Η πρόταση ήρθε από την Αρχοντούλα Παπαπαναγιώτου που χειρίζεται και τα δικαιώματα. Πρόκειται για μια πολύ ενδιαφέρουσα διασκευή, με μια τρέλα. Εστιάζει στην υποκειμενική, την κινηματογραφική ματιά του Ουίνστον, με έναν παραλληλισμό μεταξύ του ήρωα και του ίδιου του Οργουελ, και απευθύνεται στο παρόν, στο παρελθόν και στο μέλλον».
Πριν ασχοληθείτε με την παράσταση τι ήταν για εσάς το «1984»;
«Την πρώτη φορά που το διάβασα πρέπει να ήμουν 16-17 χρόνων. Δεν θυμάμαι πώς είχα νιώσει αλλά νομίζω ότι δεν μπορούσα να συλλάβω το βάθος του έργου. Το καταπληκτικό με το βιβλίο αυτό είναι ότι είναι αιωνίως μπροστά. Το να πεις ότι είναι επίκαιρο το μικραίνεις. Εχει λογοτεχνική αξία αλλά και αξία σε σχέση με την πολιτική του σκέψη. Δεν εξαντλείται, ούτε παλιώνει ποτέ. Και αυτό η διασκευή το υπογραμμίζει».
Ο Οργουελ προέβλεψε ένα μέλλον που έγινε παρόν. Τι έπεται;
«Τόσο το βιβλίο όσο και η διασκευή, άρα και η παράσταση, το υπονοούν αυτό. Οσο μαύρη είναι η πραγματικότητα τόσο σκοτεινές είναι οι προβλέψεις για το μέλλον. Λέει σε κάποια στιγμή ο Οργουελ ότι «η ανθρωπότητα δεν έχει ελπίδα να σωθεί, γιατί δεν θα σηκώσει τα μάτια της από τις οθόνες ώστε να αντιληφθεί τι γίνεται». Είναι εκείνος που προέβλεψε ότι σε κάθε σπίτι θα υπάρχει μια τηλεοθόνη την οποία όχι μόνο θα παρακολουθεί κάποιος αλλά θα φιλτράρει και τι προβάλλει ενώ θα μπορεί να σε παρακολουθήσει και εκείνη. Εχει αξία να εστιάσουμε στις πολιτικές και στις στρατηγικές πίσω από αυτό, που υιοθετούνται όχι μόνο από κυβερνήσεις αλλά και από μεγάλες εταιρείες».
Και από πάσης φύσεως καθεστώτα;
«Ναι και ολοκληρωτικά και δημοκρατικά, με ή χωρίς εισαγωγικά. Ο Σνόουντεν, μετά τη νίκη του Τραμπ, είπε ότι οι άνθρωποι δεν έχουν να φοβούνται μόνο ή να φοβούνται πιο πολύ έναν κακό ή επικίνδυνο πρόεδρο των ΗΠΑ αλλά πρέπει να προστατευθούν από την παρακολούθηση. Ο Σνόουντεν είναι ένας ήρωας της εποχής, με αναλογίες προς τον Ουίνστον Σμιθ του «1984». Οπως επίσης ένας άλλος ήρωας ή μια άλλη ηρωίδα (γιατί στην πορεία της ζωής του άλλαξε φύλο), η Τσέλσι Μάνινγκ, αυτός ο λοχίας νομίζω του αμερικανικού στρατού ο οποίος επέλεξε να δώσει τα Wikileaks για το πώς οι Αμερικανοί σκότωσαν αμάχους και τώρα βρίσκεται ισόβια φυλακισμένος ως προδότης –για άλλους ήρωας».
Είναι αυτός ένας διχασμός της εποχής μας; Ισχύει για τον Τραμπ;
«Είναι διχασμός μόνο για προσωπικότητες όπως ο Σνόουντεν ή η Μάνινγκ. Οχι, είναι πολύ νωρίς να πεις τον Τραμπ ήρωα ή προδότη. Σε συνδυασμό πάντως με την άνοδο της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη, καθίσταται ακόμα πιο επικίνδυνο το φαινόμενο. Και προμηνύει μια τεράστια στροφή στην ιστορία, προς τις κατευθύνσεις που μιλάει το «1984»: Του ελέγχου της ζωής των πολιτών, της χειραγώγησης, της κατεύθυνσης της πληροφορίας…».
Τι σας ώθησε προσωπικά στο έργο;
«Η επιμονή ενός ανθρώπου να μείνει πιστός σε αυτό που ο ίδιος ονομάζει αλήθεια ενώ τα πάντα γύρω του δείχνουν προς το αντίθετο ρεύμα και γνωρίζοντας εξαρχής τις συνέπειες. Αυτό έχει κάτι το ηρωικό σε προσωπικό επίπεδο, γιατί πιστεύω ότι οι αλλαγές ξεκινούν σε ατομικό επίπεδο. Ενώ έχουμε μια σκοτεινή κατάληξη, το φωτεινό είναι ότι υπήρξε και υπάρχουν λάθη του συστήματος».
Αλήθεια, ποιο είναι αυτό το σύστημα σήμερα;
«Ανάλογα τη χώρα στην οποία βρίσκεσαι έχει μικρότερες ή μεγαλύτερες αναλογίες με το σύστημα που περιγράφει το «1984». Και ας μην ξεχνάμε ότι ο Οργουελ αναφερόταν στους Ναζί και στον Στάλιν. Είναι τόσο προσεκτικά φτιαγμένη η διασκευή ώστε δημιουργεί ένα ασφυκτικό σύμπαν, που δεν είναι fiction. Στο έργο οι ειδήσεις μιλούν κάθε ημέρα για αύξηση της μερίδας σοκολάτας σε 20 γραμμάρια. Οι πολίτες χαίρονται. Μόνο που η μερίδα δεν αυξάνεται κατά 20 γραμμάρια αλλά σε 20, δηλαδή παραμένει ίδια κάθε ημέρα. Μόνον ο Ουίνστον βλέπει τη διαφορά».
Σας τρομάζει αυτό;
«Δεν χρειάζεται να πας μακριά. Γέλασα πάρα πολύ όταν κάποια στιγμή μού ήρθε ο ΕΝΦΙΑ μειωμένος κατά 50 ευρώ, και προς στιγμήν χάρηκα. Ξεχνώντας ότι πριν από λίγα χρόνια αυτός ο φόρος δεν υπήρχε καν και τώρα πληρώνουμε νοίκι στο ίδιο μας το σπίτι. Είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα».
Ποιος είναι σήμερα ο Μεγάλος Αδελφός;
«Στη σύγχρονη εποχή, το μάτι που παρακολουθεί έχει μετατραπεί στους εαυτούς μας. Εμείς δηλώνουμε την παρουσία μας δημόσια, εμείς αυτοφακελωνόμαστε, προσφέρουμε κάθε πληροφορία από την προσωπική μας ζωή –με ποιον κοιμόμαστε, με ποιον και τι τρώμε, πότε βγαίνουμε. Το κάνουμε μόνοι μας, με τεράστια χαρά και νιώθουμε στέρηση όταν δεν το κάνουμε. Είναι πολύ πιο ύπουλο αυτό από τον εχθρό που παρακολουθεί. Είμαστε εμείς αυτοί που κοιτάμε από την κλειδαρότρυπα τον εαυτό μας, από εγωιστική ματαιοδοξία, αλλά και τον άλλον. Εννοείται βέβαια ότι υπάρχει και μια άνωθεν παρακολούθηση για όσους τους ενδιαφέρουν».
Και απειλή;
«Υπάρχει η απειλή της πνευματικής ζωής γιατί προσπαθείς να εξασφαλίσεις μόνο τα προς το ζην. Υπάρχει μια συρρίκνωση του τρόπου του σκέπτεσθαι. Οι αγωνίες σου αφορούν στην επιβίωση, στην αδυναμία να αγοράσεις φάρμακα ή να περιθάλψεις έναν γέροντα και όχι μόνο η απειλή ενός βομβαρδισμού. Δεν έχεις πού να πατήσεις σταθερά. Η κατάλυση του τρόπου σκέψης είναι και αυτό κάτι που αναφέρεται στο βιβλίο».
Το «1984» είναι και ένα σχόλιο στη γλώσσα…
«Οι δύο διασκευαστές επηρεάστηκαν πολύ από το παράρτημα του βιβλίου που αναφέρεται στη νέα ομιλουμένη. Μια γλώσσα που ήθελε το καθεστώς του Big Brother να επιβάλει ως το 2050. Αυτή η γλώσσα δεν επιβλήθηκε τελικά. Θα σήμαινε τη συρρίκνωση της ανθρώπινης σκέψης, την κατάργηση όρων όπως δημοκρατία, ελευθερία, ίσα δικαιώματα και τη χάραξη ενός τρόπου σκέψης σύμφωνα με τα πρότυπα και τις απαιτήσεις του κόμματος. Αυτό έχει πολύ ενδιαφέρον. Η δική μας γλώσσα, που ομιλείται και από λίγους, έχει διαβρωθεί από στοιχεία που τη συρρικνώνουν. Και δεν εννοώ μόνο τα greeklish στη γραφή αλλά και τη χρήση κωδικοποιημένων σκίτσων για να αντικαθιστούν συναισθήματα ή λέξεις. Αυτό είναι κάτι πολύ επικίνδυνο».
Είστε απαισιόδοξη;
«Η πραγματική φτώχεια αλλά και η πνευματική φτώχεια νομίζω ότι προδιαγράφουν μια σχεδόν χωρίς ελπίδα κατάσταση. Θέλω όμως να ελπίζω ότι θα υπάρχουν πάντα εξαιρέσεις που μάλιστα θα πυκνώνουν. Μια ιδέα μπορείς να την κάνεις ευρέως γνωστή ταχύτερα –αντιστοίχως συμβαίνει και για τις αρνητικές και επικίνδυνες ιδέες, όμως ελπίζω ότι έτσι θα διαδοθούν και ιδέες σωτήριες για το μέλλον και τη διεύρυνση της σκέψης».
πότε & πού:
Νέο Θέατρο Κατερίνα Βασιλάκου. Παραστάσεις: Τετάρτη και Κυριακή (20.00), Πέμπτη και Παρασκευή (21.00), Σάββατο (18.30 και 21.30).
H TAYTOTHTA THΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
«1984» του Τζορτζ Οργουελ.
Νέα διασκευή: Ρόμπερτ Αϊκι και Ντάνκαν Μακμίλαν.
Μετάφραση – σκηνοθεσία: Κατερίνα Ευαγγελάτου.
Σκηνικά: Εύα Μανιδάκη.
Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα.
Μουσική: Βύρων Κατρίτσης.
Βίντεο: Στάθης Αθανασίου.
Φωτισμοί: Νίκος Βλασόπουλος.
Παίζουν: Αργύρης Πανταζάρας, Νίκος Κουρής, Λένα Δροσάκη, Σωτήρης Τσακομίδης, Νίκος Πυροκάκος, Σεραφίτα Γρηγοριάδου, Ερρίκος Μηλιάρης, Αγησίλαος Μικελάτος.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
