Ενώ η ανάδειξη του Ντόναλντ Τραμπ στην ηγεσία των ΗΠΑ, η ενίσχυση του λαϊκισμού στη Γηραιά Ηπειρο και οι τάσεις προστατευτισμού που παρατηρούνται θέτουν σε αμφισβήτηση το «3ο κύμα παγκοσμιοποίησης» που κυριάρχησε στον κόσμο μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, κορυφαίοι οικονομολόγοι και διεθνείς τράπεζες κάνουν λόγο για επιβράδυνση ή ακόμη και για την αρχή του τέλους της παγκοσμιοποίησης.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο απερχόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα και η γερμανίδα καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ έσπευσαν σε κοινό τους άρθρο στο γερμανικό περιοδικό «WirtschaftsWoche» να υποστηρίξουν τη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου ανάμεσα στην ΕΕ και στις ΗΠΑ προειδοποιώντας για τους κινδύνους που ενέχει ο απομονωτισμός, διαβεβαιώνοντας μάλιστα ότι «επιστροφή στην προ της παγκοσμιοποίησης εποχή δεν πρόκειται να υπάρξει».
Η χρηματοοικονομική κρίση και η παγκόσμια ύφεση που ακολούθησε την κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008 άλλαξαν εξάλλου τα δεδομένα, καθώς το παγκόσμιο εμπόριο άρχισε να επιβραδύνει κοντά στα επίπεδα του 1970 και των αρχών της 10ετίας του ’80.
Δραματικές αλλαγές
Ακόμη η τάση παραπέμπει σε επιβράδυνση, αλλά αν ο προστατευτισμός και οι εμπορικοί πόλεμοι αυξηθούν, τότε ο κόσμος ενδεχομένως να αλλάξει δραματικά.
Σύμφωνα με μελέτη της UBS, τα επόμενα πέντε χρόνια το παγκόσμιο εμπόριο αναμένεται να διευρύνεται κατά 3,75% – 4% ετησίως βάσει των σημερινών τάσεων, αλλά αν επικρατήσει ο προστατευτισμός, θα περιοριστεί στο ισχνό 1,25%, με ό,τι αυτό σημαίνει για την παγκόσμια οικονομία, δεδομένου ότι η αντίστοιχη αύξηση τα τελευταία 25 χρόνια κινούνταν στο 5,5% ετησίως.
Τα πανιά και ο ατμός
Σύμφωνα με τη UBS, η εποχή της βιομηχανικής επανάστασης αποτελεί τη μήτρα της παγκοσμιοποίησης, ενώ από τη δεκαετία του 1850 ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξήθηκε 6 φορές, η παραγωγή 60 φορές και το εμπόριο 140 φορές. Η περίοδος 1870 – 1914 θεωρείται ως το «1ο κύμα της παγκοσμιοποίησης», καθώς το εμπόριο εκτινάχθηκε, αφού ο ατμός αντικατέστησε τα πανιά στις θαλάσσιες μεταφορές και ο τηλέγραφος επιτάχυνε τις πληροφορίες.
Ακολούθησε μια περίοδος 30-35 ετών μεταξύ 1914-1950 όπου η εικόνα ανατράπηκε, καθώς δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, η Μεγάλη Υφεση, η κατάρρευση της παραγωγής και του εμπορίου, ο προστατευτισμός και οι παγκόσμιες ανισορροπίες, οι πτωχεύσεις τραπεζών, οι ανταγωνιστικές υποτιμήσεις και η αυξημένη οικονομική και πολιτική ανασφάλεια ανέτρεψαν τα δεδομένα.
Το αναπτυξιακό «μπουμ»
Τα πράγματα αλλάζουν την περίοδο 1950-1973, όπου έχουμε το «2ο κύμα της παγκοσμιοποίησης», απόρροια του αναπτυξιακού μπουμ που ακολούθησε μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που ρήμαξε την Ευρώπη και την Ασία, αλλά και των νέων θεσμών που δημιουργήθηκαν (Bretton – Woods, ΟΗΕ, ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, GATT) και ενίσχυσαν το εμπόριο και την ανάπτυξη. Αυτή είναι η εποχή όπου το εμπόριο αυξήθηκε σε απόλυτους όρους με τον ταχύτερο ρυθμό. Το εμπόριο όμως σε σχέση με το ΑΕΠ εκτινάχθηκε κατά το «3ο κύμα της παγκοσμιοποίησης» που αρχίζει με την κατάρρευση του Τείχους του Βερολίνου, καθώς αυξανόταν χρόνο με τον χρόνο, περισσότερο από το συνολικό εισόδημα. Μετά το 1990 η διάλυση της ΕΣΣΔ, η φιλελευθεροποίηση του εμπορίου, η αύξηση των κεφαλαιακών ροών, των επενδύσεων, της τεχνολογίας, της κινητικότητας των εργαζομένων και των εξαγωγών, αλλά και ο δυναμισμός της Κίνας και οι επιτυχίες της Ινδίας χαρακτήρισαν τη νέα εποχή.
Υστερα όμως ήλθε η κρίση του 2008 και οι κυρίαρχες τάσεις αντιστράφηκαν, με αποτέλεσμα να γίνεται λόγος για μια περίοδο αποπαγκοσμιοποίησης.
Τελικά οι ισχυρές κεντρικές τράπεζες, για να αποφευχθεί το Μεγάλο Κραχ, αύξησαν τον ισολογισμό τους σχεδόν κατά 13 τρισ. δολάρια τυπώνοντας τεράστιες ποσότητες νέου χρήματος για να στηρίξουν την παγκόσμια ανάκαμψη. Ωστόσο, ο κόσμος δεν δείχνει να έχει ξεφύγει από τη στενωπό, ενώ με το παγκόσμιο χρέος να έχει αυξηθεί κατά 57 τρισ. δολάρια, ουσιαστικά ο κόσμος δανείστηκε από το μέλλον.
ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ
Η εποχή Τραμπ και τα σενάρια για… στροφή
Η πιθανότητα μιας στροφής στον προστατευτισμό στην εποχή του Τραμπ από τις ΗΠΑ συνιστά κίνδυνο, εκτιμούν οι αναλυτές.
Η στάση του αναμένεται να καθοριστεί από μια πιο αυστηρή επιβολή των νόμων για τη μετανάστευση και θα οδηγούσε σε πιο ήπια και συγκαλυμμένα μέτρα προστατευτισμού (π.χ. μη κατάργηση υφιστάμενων εμπορικών συμφωνιών ή περιορισμένης κλίμακας αύξηση δασμών).
Παρά ταύτα, ακόμα και αυτά τα μέτρα θα μπορούσαν να εγείρουν τη λήψη αντιποίνων από άλλα κράτη, όπως την Κίνα, τροφοδοτώντας την υποβόσκουσα τάση για περισσότερο προστατευτισμό. Αυτό το ενδεχόμενο θα είχε αρνητικές συνέπειες στην παγκόσμια ανάπτυξη και στη βελτίωση της παραγωγικότητας σε μέλλοντα χρόνο.
Παράλληλα, λένε οι αναλυτές, υπάρχει πιθανότητα να αναλάβουν και σε άλλες χώρες την εξουσία κόμματα που αντιτίθενται στην παγκοσμιοποίηση / μετανάστευση. Αυτό ισχύει κυρίως στην Ευρώπη εν όψει του δημοψηφίσματος στην Ιταλία και τις εκλογές στην Ολλανδία, με τη Γαλλία και τη Γερμανία να είναι οι επόμενες.
Ετσι υπάρχει ο κίνδυνος οι αγορές να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι η εξέγερση του ψηφοφόρου ενάντια στην παγκοσμιοποίηση είναι ισχυρότερη από ό,τι είχε αρχικά θεωρηθεί.
Αβεβαιότητα
Συνεπώς, ακόμη και υπό μια πραγματιστική διακυβέρνηση θα βρισκόμαστε σε μια περίοδο μεγαλύτερης αβεβαιότητας, η οποία θα είναι πολύ μεγαλύτερη εάν προσπαθήσει να εφαρμόσει τις πολιτικές που ευαγγελιζόταν κατά την προεκλογική του εκστρατεία.
Μια τέτοια κατάσταση πιθανότατα θα αύξανε σε μεγάλο βαθμό την αποστροφή για ρίσκο σε παγκόσμια κλίμακα, καθώς επίσης και σε αναπροσαρμογή των προοπτικών ανάπτυξης σε πολλά μέρη του κόσμου υπό το πρίσμα του κινδύνου εμφάνισης «εμπορικών πολέμων».
Ωστόσο, το βασικό σενάριο των αναλυτών είναι ότι η πλήρης ανατροπή σε επίπεδο διεθνών σχέσεων και εμπορικής πολιτικής δεν θα είναι τόσο εύκολο να εφαρμοστεί. Επιπλέον, θα ερχόταν σε αντιπαράθεση με τη μακροχρόνια άποψη των Ρεπουμπλικανών σχετικά με τη σημαντικότητα του ελεύθερου εμπορίου.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
