Το Βήμα – The Project Syndicate
Η πολιτική της οικονομικής ανασφάλειας οδήγησε τα εκλογικά σώματα σε Βρετανία και σε Ηνωμένες Πολιτείες στα χέρια των λαϊκιστών. Μόνο εάν – λέει η κοινή λογική – το ΑΕΠ και η ανάπτυξη επέστρεφαν σε «κανονικούς» ρυθμούς, αν η ζωή βελτιωνόταν για τους περισσότερους, η εναντίωση προς το κατεστημένο θα περιοριζόταν και η πολιτική θα επέστρεφε στην κανονικότητα. Τότε, ο καπιταλισμός, η παγκοσμιοποίηση και η δημοκρατία θα συνέχιζαν την πορεία τους απρόσκοπτα. Αλλά αυτή η λογική προέρχεται από μία, σε μεγάλο βαθμό ασυνήθιστη, περίοδο της Ιστορίας. Αυτή η περίοδος έχει τελειώσει και οι δυνάμεις που τη διατηρούσαν δεν πρόκειται να ανασυνταχθούν σύντομα.
Η τεχνολογική πρόοδος και η δημογραφική εξέλιξη είναι τώρα βασικά στοιχεία – και όχι δευτερεύοντα – για την ανάπτυξη και η χρηματοοικονομική μηχανική δεν μπορεί να βγάλει το φίδι από την τρύπα. Αυτή η περίοδος της Ιστορίας είναι ο αιώνας που ακολούθησε τον αμερικανικό εμφύλιο, στη διάρκεια του οποίου η πρόοδος στην ενέργεια, στην παροχή ηλεκτρισμού, στις τηλεπικοινωνίες και στις μεταφορές άλλαξαν ριζικά τις κοινωνίες. Οι ανθρώπινες ζωές έγιναν σημαντικά πιο παραγωγικές και το προσδόκιμο ζωής βελτιώθηκε δραματικά. Ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξήθηκε κατά 50% μεταξύ του 1800 και του 1900 και στη συνέχεια διπλασιάστηκε, με τις οικονομίες να αναπτύσσονται πολύ πιο γρήγορα από περασμένους αιώνες. Στο τέλος του 1970, η ανάπτυξη άρχισε να επιβραδύνει σε πολλές από τις ανεπτυγμένες δυτικές οικονομίες και ο αμερικανός πρόεδρος Ρόναλντ Ρέιγκαν και ο πρόεδρος της Fed Άλαν Γκρίνσπαν πυροδότησαν έναν κύκλο χρέους.
Οι ΗΠΑ, που μέχρι τότε αποτελούσαν δανειστή έγιναν δανειζόμενος, με την Κίνα και άλλες αναδυόμενες οικονομίες να επωφελούνται από το ανερχόμενο εμπορικό έλλειμμα της Αμερικής. Η χρηματοοικονομική μόχλευση οδήγησε την παγκόσμια ανάπτυξη μπροστά για περίπου 30 χρόνια ακόμη. Η κρίση του 2008 οδήγησε σε ένα απότομο τέλος την εποχή της χρηματοοικονομικής μηχανικής. Αλλά στους πολιτικούς δεν αρέσει να βλέπουν αργή ανάπτυξη και οι τραπεζίτες, έχουν εξαντλήσει όλα τα εργαλεία στην προσπάθειά τους να δώσουν ώθηση στην οικονομία παρά την μη επαρκή ζήτηση. Καθώς η ανάπτυξη στην πραγματική οικονομία συνέχισε να επιβραδύνει, ο οργισμένος λαϊκισμός αυξήθηκε, οδηγώντας στο Brexit και στον νεοεκλεγέντα πρόεδρο Τραμπ.
Παρά τα όσα έκαναν οι κεντρικές τράπεζες για να ενισχύσουν την οικονομία, οι δυνάμεις της δημογραφίας και της καινοτομίας στράφηκαν εναντίον τους. Οι γηρασμένοι πληθυσμοί στις ανεπτυγμένες οικονομίες αντλούν ολοένα περισσότερους πόρους από το κοινωνικό δίκτυ ασφαλείας. Η Κίνα επίσης γερνάει. Το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής (και αυριανής) δημογραφικής ανάπτυξης συντελείται στην Αφρική. Επιπλέον το σημερινό κύμα καινοτομίας δεν ευνοεί τους πάντες. Παρότι εταιρείες όπως η Uber και η Amazon ή η ρομποτική διευκολύνουν τη ζωή μας, το κάνουν παραγκωνίζοντας εργαζόμενους ή/ και μειώνοντας τους μισθούς. Το πρώτο κύμα της τεχνολογικής καινοτομίας ωφελεί λίγους επιχειρηματίες.
Μετά έρχεται ένα δεύτερο κύμα εκτοπισμού καθώς η τεχνολογία προσαρμόζεται στις υπάρχουσες βιομηχανίες. Πριν από τρεις δεκαετίες ήταν η Wal-Mart με τους υπολογιστές της που αφάνιζε τα μικρά μαγαζάκια, τώρα είναι η Amazon που κάνει το ίδιο στη Wal-Mart. Το τρίτο κύμα είναι μία εκτενής διάχυση της καινοτομίας με έναν τρόπο που αυξάνει την παραγωγικότητα και το βιοτικό επίπεδο. Στο τέλος, η μέση παραγωγικότητα και τα πραγματικά εισοδήματα είναι πιθανό να γνωρίσουν βελτίωση καθώς οι καινοτόμες τεχνολογίες επιτρέπουν νέα είδη ανάπτυξης. Το πρόβλημα είναι ότι μπορεί να χρειαστεί μία δεκαετία ή και περισσότερο πριν η ρομποτική επηρεάσει θετικά τις ζωές των περισσοτέρων. Το ερώτημα τώρα, είναι αν η λύση μπορεί να δοθεί με μία μετακίνηση από τις αντισυμβατικές νομισματικές πολιτικές σε ένα κεϋνσιανό μοντέλο.
Πιστεύεται ότι στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη η δημοσιονομική επέκταση – μέσω της μείωσης της φορολογίας και των δαπανών για υποδομές – πρέπει να επικρατήσει. Αλλά αυτό απαιτεί σταθερά πολιτικά συστήματα που μπορούν να υποστηρίξουν μακροπρόθεσμες δημοσιονομικές στρατηγικές. Οι πρόσφατες εξελίξεις, κυρίως στην Ευρώπη, αποδεικνύουν ότι τέτοιες στρατηγικές είναι δύσκολο να εφαρμοστούν. Στις ΗΠΑ, η νίκη του Τραμπ, ανοίγει τον δρόμο για μείωση της φορολογίας και αυξημένες αμυντικές δαπάνες. Αλλά η δημοσιονομική επέκταση θα συναντήσει αντίσταση από τη νομισματική πολιτική, καθώς η Fed θα συνεχίσει την «κανονικοποίηση» των επιτοκίων. Ωστόσο, υπάρχει ελπίδα ότι μία πιο γρήγορη οικονομική ανάπτυξη και η αύξηση των μισθών θα περιορίσει την επανάσταση των λαϊκιστών. Όποιος και να είναι ο σωστός δρόμος προς τα εμπρός για την παγκόσμια οικονομία, σίγουρα δεν είναι η επιστροφή στον απομονωτισμό και στον προστατευτισμό.
