Η χυδαιότητα στον Λευκό Οίκο!

Τόσο το Brexit όσο και η εκλογή Τραμπ εκφράζουν το ίδιο φαινόμενο: την αυξανόμενη αποξένωση των ψηφοφόρων από την κυβερνώσα πολιτική ελίτ και την εντεινόμενη διάθεση να ανακτήσει ο κυρίαρχος «δήμος» τον έλεγχο της συλλογικής πορείας του.

Οπως οι Βρετανοί οπαδοί της «εξόδου» φώναζαν «θέλουμε τη χώρα μας πίσω», έτσι και οι οπαδοί του Τραμπ θέλουν «να κάνουν την Αμερική μεγάλη ξανά». Πρόκειται για συλλογικές φαντασιώσεις. Ο φόβος που γεννά η αβεβαιότητα –η αίσθηση ότι η ζωή σου, σε έναν αλληλένδετο κόσμο, εξαρτάται από παράγοντες που δεν ελέγχουν οι πολιτικοί εκπρόσωποί σου –ευνοεί τη νοσταλγία (τότε που όλα ήταν καλύτερα και απλούστερα), τη δαιμονοποίηση (για τα δεινά μου φταίνε κάποιοι άλλοι, συνήθως μετανάστες και άνθρωποι με αλλότριες αξίες) και την αναδίπλωση στον εαυτό (θέλουμε να ελέγχουμε τις εξελίξεις τη χώρα μας). Στη συνθετότητα αντιπαρατίθεται η απλοϊκότητα της επιθυμίας και ο άλογος συναισθηματισμός. Πώς το είπε ο αχαλίνωτος Μπέπε Γκρίλο; Η εκλογή Τραμπ ισοδυναμεί με ένα «άντε γα…ε» στο σύστημα!

Τις συλλογικές φαντασιώσεις εκμεταλλεύονται επιδέξια οι λαϊκιστές. Οχι μόνο λένε στον λαό αυτά που θέλει να ακούσει, αλλά, με την εμπρηστική ρητορική τους, επιτείνουν τα αρνητικά συναισθήματά του και απλοποιούν υπαρκτά προβλήματα, προκειμένου να φιλοτεχνήσουν τη μεσσιανική εικόνα τους. Για κάθε πρόβλημα υποδεικνύουν, απλοϊκά, μια αιτία. Εξαλείφοντας την αιτία, εξαφανίζεται το πρόβλημα! Στοιχειώδες, ψηφοφόρε! Πολλοί τους πιστεύουν. Γιατί;

Εν μέρει επειδή νιώθουν την ψυχική ανάγκη να κατασκευάσουν μια συνεκτική εικόνα του περιβάλλοντος κόσμου, η οποία να τους δίνει την ψευδαίσθηση του ελέγχου (ενίοτε και μεγαλείου). Εν μέρει επειδή οι αντισυστημικοί πολιτικοί πουλάνε ελπίδα. Ενώ τα προβλήματα είναι συγκεκριμένα και εντοπίζονται στο παρόν, η ελπίδα είναι αόριστη και αφορά το μέλλον. Σε περίοδο υψηλής αβεβαιότητας, ο δημαγωγός πλεονεκτεί έναντι του συνετού –η ελπίδα πεθαίνει τελευταία. Και εν μέρει γιατί, έχοντας χάσει την εμπιστοσύνη τους στην πολιτική ελίτ, είναι περισσότερο διατεθειμένοι να δοκιμάσουν «πετυχημένα», αντιπολιτικά πρόσωπα –ακόμη και τον Τραμπ!

Ο Τραμπ είναι ο Μπερλουσκόνι της Αμερικής στη χειρότερη εκδοχή του. Οντας για χρόνια celebrity, ξέρουμε αρκετά για αυτόν. Διακρίνεται από μισαλλοδοξία, σεξισμό, εκδικητικότητα, μικρόνοια, ανεντιμότητα, εγωπάθεια –ουδέποτε το έκρυψε άλλωστε. Οταν επικρίθηκε ότι δεν έχει πληρώσει ομοσπονδιακούς φόρους, είπε ατάραχα «I am smart»!

Σχεδόν 60 εκατομμύρια πολίτες ταυτίστηκαν μαζί του. Δεν είναι μόνο η δημαγωγία που τους παρέσυρε. Η γκλαμουριά, η κακεντρέχεια και η χυδαιότητα που εκπέμπει προσέλκυσαν αρκετούς. Το σκοτεινό κομμάτι του ανθρώπινου ψυχισμού καθρεφτίστηκε στον χαρακτήρα του. Το άλογο μέρος του εαυτού (τα «animal spirits» του Κέινς), που πνίγεται από το πλέγμα της οικονομικής ανασφάλειας, των θεσμικών περιορισμών και της πολιτικής ορθότητας, μπορούσε πλέον να εκφραστεί χωρίς αναστολές. «Αντε γα…ε!». Για αρκετούς η ψήφος στον Τραμπ ήταν στιγμή ατομικής απελευθέρωσης.

Φυσικά, ο πρόεδρος Τραμπ θα μιλήσει, τραυλίζοντας έστω, τη θεσμική γλώσσα που υπαγορεύει ο ρόλος του. Αρχισε ήδη να το κάνει, ευχαριστώντας την Κλίντον και εγκωμιάζοντας τον Ομπάμα! Μην κάνετε λάθος όμως: στο μέτρο που ο χαρακτήρας είναι το σημαντικότερο στοιχείο ενός ηγέτη, ο Τραμπ θα είναι διαρκής πηγή προβλημάτων για τη χώρα του και την υφήλιο. Στα 70 του δεν μπορεί να επανεφεύρει τον αυτάρεσκο εαυτό του, ακόμη και αν, πράγμα εντελώς απίθανο, το επιθυμούσε.

Η απροσδόκητη εκλογική νίκη του θα ενισχύσει την αχαλίνωτη εγωπάθειά του. Ηδη οι τεχνικοί της εξουσίας τύπου Ράιαν (πρόεδρος της Βουλής) φιλοτεχνούν το πορτρέτο του –τον πιστώνουν με την ικανότητα να αφουγκράζεται και να εκφράζει τα λαϊκά αισθήματα για «αλλαγή»! Το νέο σύστημα εξουσίας θα τον κολακεύει διαρκώς. Το αναμένει άλλωστε· έτσι έκαναν πάντα όσοι (και όσες) τον περιέβαλλαν.

Η θητεία του θα είναι πολωτική. Οι υπερσυντηρητικές επιλογές του (στην οικονομία, στην ασφάλεια, στην εσωτερική πολιτική κ.λπ.) θα προκαλέσουν μεγάλες αντιδράσεις. Η μισαλλοδοξία του θα χρωματίζει τις αποφάσεις του. Ο Τραμπ δεν έχει μάθει να χτίζει συμμαχίες αλλά, ως παθολογικός ναρκισσιστής, να επιβάλλει την άποψή του –έτσι έκανε πάντοτε στις επιχειρήσεις του.

Για τους αμερικανούς δημοκράτες (όχι το Δημοκρατικό Κόμμα της δυναστείας Κλίντον και της Γουόλ Στριτ) τώρα αρχίζει ο αγώνας. Οπως παλιά. Η χώρα του Τζέφερσον, του Ρούζβελτ και του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ έρχεται από πολύ μακριά για να παραδοθεί εύκολα σε έναν επίγονο του Τζάκσον, του Γουάλας και της Κου Κλουξ Κλαν.

Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick, συγγραφέας του βιβλίου «Η τραγωδία των κοινών» (εκδ. Ικαρος).