Ασφαλώς η νίκη Τραμπ επιδέχεται πολλαπλές ερμηνείες. Στη συζήτηση που άρχισε επιθυμώ να συμβάλω με τέσσερα σχόλια.
α. Από τις προεκλογικές δημοσκοπήσεις προέκυψε μια παράγωγη «σπειροειδής γραμμή της σιωπής». Ενώ οι περισσότεροι οπαδοί του που προέρχονταν από τη λευκή εργατική τάξη ανοικτά και φανατικά δήλωναν την προτίμησή τους στο πρόσωπό του, το γεγονός ότι είτε σε προηγούμενες αναμετρήσεις δεν συμμετείχαν είτε μοιράζονταν ανάμεσα στα δύο μεγάλα κόμματα έκανε τους δημοσκόπους και τους δημοσιογράφους να μην τους σταθμίσουν σωστά. Ετσι, ενώ στον «κόσμο εκεί έξω» η τάση υπήρχε δεν αποτυπωνόταν στις δημοσκοπήσεις με αποτέλεσμα να σχηματίζεται μια προσλαμβανόμενη πλειοψηφία υπέρ της Χίλαρι Κλίντον. Στο τέλος βέβαια –και μέσα σε κλίμα πρωτόγνωρου αρνητισμού –υπήρξαν σημάδια ανατροπής της «πρωτοκαθεδρίας» της, αν και οι περισσότεροι «στοιχημάτιζαν» υπέρ της.
β. Από το ύφος και ήθος του νικητή αναδύεται στις ΗΠΑ μια πληβειακή μεταδημοκρατική και συνάμα λαϊκιστική πολιτική κουλτούρα. Πληβειακή, υπό την έννοια ότι μεγάλο μέρος των λιγότερο μορφωμένων λευκών ψηφοφόρων γοητεύτηκε από τη νατιβιστική, ξενοφοβική, ομοφοβική και μισογυνική ρητορική του. Βάσιμα μπορούμε να πούμε πως μέσα από τέτοιες –και άλλες –«εγκλίσεις» οι ψηφοφόροι αυτοί αντέδρασαν με φόβο για τους μετανάστες, αφενός, με θυμό δε και μνησικακία για τις ελίτ, αφετέρου, υπερασπιζόμενοι/ες τις ταυτότητές τους σε μια εποχή ταχείας ρευστότητας και αδιαφάνειας. Μεταδημοκρατική, διότι ο προεκλογικός ανταγωνισμός είχε εξαρχής υπαχθεί στις λογική του πολιτικού θεάματος που συγκαλύπτει τον ολιγαρχικό χαρακτήρα της διακυβέρνησης και την απάθεια μεγάλου τμήματος εκλογέων. Λαϊκιστική, καθώς η τηλεδημαγωγία, η επιθετική επικέντρωση στα πρόσωπα και η μιζεραμπλιστική ένθεση του «κοσμάκη», του «λαού», έναντι του «κατεστημένου» κατέκλυσαν επί μήνες την προεκλογική σκηνή, με τον Τραμπ καταφανώς να πρωταγωνιστεί.
γ. Εχοντας ξεχάσει ότι ήδη από τη δεκαετία του ’80 μιλούσαμε για κοινωνίες των δύο τρίτων (από το ’90 μάλιστα ακόμα και για κοινωνίες του ενός τρίτου), όψιμα οικτίρουμε τους ψηφοφόρους του Τραμπ –όπως και της Λεπέν, της Χρυσής Αυγής και λοιπών συγγενών πολιτικών φορέων. Κάνουμε σαν το ζήτημα να αφορά επί μέρους άτομα και σαν να μην ξέρουμε πως κοινωνικά στρώματα με αυτές τις πολιτικές προτιμήσεις –θύματα ως επί το πλείστον της χρηματοπιστωτικής παγκοσμιοποίησης –αντιμετωπίζουν υπαρκτά προβλήματα (περιθωριοποίηση, φτώχεια, ανεργία) στα οποία οι κυβερνώσες ελίτ, της Σοσιαλδημοκρατίας συμπεριλαμβανομένης, δεν δίνουν αποδεκτές λύσεις. Εξ ου και το περίφημο δημοκρατικό έλλειμμα και η εκδικητική-τιμωρητική ψήφος. Μέσω αυτής της ψήφου, βέβαια, στη λαϊκιστική δομή αντιπροσώπευσης οι οπαδοί του Τραμπ, εν προκειμένω, ενσωματώνονται καθέτως στο πολιτικό σύστημα με ένα φορμαλιστικό προπέτασμα συμμετοχής που εξαντλείται στον εκθειασμό του δισεκατομμυριούχου ηγέτη.
δ. Ως επινίκιο, ο Τραμπ δεν αναφέρθηκε στο κόμμα του –επιφανή στελέχη του οποίου άλλωστε τον είχαν αποδοκιμάσει -, αλλά στην απαρχή ενός «κινήματος». Τι φαντάζεται άραγε; Κάτι ίσως επέκεινα του κόμματος των Ρεπουμπλικανών και των Δημοκρατών; Ή μήπως επέκεινα του ίδιου του ρεπουμπλικανισμού και της δημοκρατίας; Οι αναφορές του στον ισχυρό άνδρα του Κρεμλίνου μάλλον προς τα εκεί προσανατολίζουν. Τότε δεν θα πρόκειται μόνο για μια πληβειακή αλλά για μια αυταρχική μεταδημοκρατία. Διότι το ζήτημα είναι το δημοκρατικό έλλειμμα να αμβλυνθεί προς την κατεύθυνση μιας «δυνατής», συμμετοχικής, διαβουλευτικής και αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Δυστυχώς όμως, σε εγελιανούς όρους, η άρνηση της άρνησης δεν σημαίνει απαραίτητα την άρνησή της: αυτό σε απλά ελληνικά σημαίνει ότι η υπέρβαση των αρνητικών πλευρών της δημοκρατίας, όπως αυτή σήμερα λειτουργεί, δεν οδηγεί απαραίτητα στον εμπλουτισμό αλλά πιθανόν στην περαιτέρω ακύρωσή της.
Ο κ. Νίκος Δεμερτζής είναι καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ και πρόεδρος του ΔΣ του ΕΚΚΕ.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
