Στο κείμενό του με τίτλο «Φιλελευθερισμός και (μη) κρατικά πανεπιστήμια» (30/10/2016,) στο οποίο υπάρχουν πολλές αναφορές σε αυθεντίες, ο Γιώργος Σιακαντάρης τάσσεται κατά της ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα και προκρίνει την αναβάθμιση των δημοσίων. Πρώτα απ’ όλα, δεν βλέπω γιατί να αντιδιαστέλλονται αυτά τα δύο. Μπορεί κάλλιστα να εργάζεται κανείς για την αναβάθμιση των δημόσιων πανεπιστημίων, χωρίς να απαγορεύει, και μάλιστα στο Σύνταγμα, την ίδρυση ιδιωτικών. Ακόμη και στα παραδείγματα που φέρνει χωρών χωρίς ιδιωτικά πανεπιστήμια, τη Φινλανδία και τη Σουηδία, δεν υπάρχει απαγόρευση ιδιωτικών ιδρυμάτων (πόσω μάλλον στο Σύνταγμα) ενώ υπάρχουν και εκεί, έστω λίγοι, ιδιωτικοί θεσμοί τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ισχυρίζεται ο ΓΣ ότι η πρότασή του είναι φιλελεύθερη και σοσιαλδημοκρατική. Αλλά πόσο φιλελεύθερη είναι μια πρόταση που τάσσεται υπέρ μιας απαγόρευσης που περιορίζει την επιλογή; Είναι άλλο να μην προτιμούν οι πολίτες τα ιδιωτικά πανεπιστήμια στην Ευρώπη λόγω ίσως παράδοσης κι άλλο αυτά να απαγορεύονται συνταγματικά. Σε καμία φιλελεύθερη δημοκρατία, όπως είναι αυτές της Δύσης, δεν απαγορεύονται τα μη κρατικά πανεπιστήμια, άσχετα από το πόσο δημοφιλή είναι. Μόνο η Ελλάδα έχει αυτή την ιδιαιτερότητα.
Πού στηρίζει ο ΓΣ τη θέση του; Βασικά στον Τζον Στιούαρτ Μιλ, έναν «αναμφισβήτητα φιλελεύθερο στοχαστή», σύμφωνα με τον οποίο, ναι μεν το κράτος πρέπει να ελέγχει την παιδεία αλλά δεν πρέπει να τη διευθύνει. Επιτρέπεται να τη διευθύνει μόνο όταν, με τα λόγια του Μιλ στο Περί Ελευθερίας, «η κοινωνία βρίσκεται σε τόσο καθυστερημένη κατάσταση ώστε δεν μπορεί ή δεν θέλει να δημιουργήσει τους κατάλληλους θεσμούς αγωγής και χρειάζεται να αναλάβει το καθήκον η κυβέρνηση». Και επειδή στην Ελλάδα, πιστεύει ο ΓΣ, η κοινωνία βρίσκεται σε καθυστερημένη κατάσταση, κάνει ο ίδιος τη φιλελεύθερη και σοσιαλδημοκρατική πρόταση, όπως τη χαρακτηρίζει, να αναβαθμιστούν τα δημόσια πανεπιστήμια διά του νόμου Διαμαντοπούλου, χωρίς ίδρυση ιδιωτικών. Βεβαίως, γράφει, «ούτε συζήτηση για ιδιωτικά πανεπιστήμια χρηματοδοτούμενα από το κράτος και για την ανοησία των δημοτικών και περιφερειακών πανεπιστημίων. Η γνώση δεν είναι αιρετή».
Πολλά είναι τα προβλήματα σε αυτές τις σκέψεις. Πρώτον, τι είδους ιδιωτικά θα ήταν τα πανεπιστήμια που θα χρηματοδοτούνταν από το κράτος; Ποιος θέτει τέτοιο ζήτημα στην Ελλάδα; Αλλο να λαμβάνουν ερευνητικές επιχορηγήσεις όπως κάθε πανεπιστήμιο όταν προκηρύσσονται π.χ., κρατικά ανταγωνιστικά προγράμματα και υποβάλλονται προτάσεις, και άλλο πάγια χρηματοδότηση, ζήτημα που δεν θέτει κανείς. Δεύτερον, γιατί είναι εκ προοιμίου ανοησία τα δημοτικά και περιφερειακά πανεπιστήμια όταν, στην Αμερική π.χ., υπάρχουν τέτοια και πολύ καλά, με υψηλές θέσεις σε διεθνείς κατατάξεις (βλ. το Δημοτικό Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης –CUNY –, ή τα Πολιτειακά, όπως το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ); Δεν πρόκειται για «αιρετή» γνώση, αφού τηρούνται κανόνες και υπάρχει αυτονομία. Κι εγώ θα ήμουν επιφυλακτική ως προς αυτά για την Ελλάδα τώρα, αλλά σίγουρα δεν είναι κάτι ανόητο. Τρίτον και σοβαρότερο: Ο ΓΣ διαστρεβλώνει τη θέση του Μιλ. Τι εννοεί ο Μιλ όταν λέει ότι η κοινωνία βρίσκεται σε καθυστερημένη κατάσταση; Οτι δεν υπάρχει κανείς στην κοινωνία που μπορεί και θέλει να ιδρύσει τους κατάλληλους εκπαιδευτικούς θεσμούς. Μόνο τότε μπορεί η κυβέρνηση, λέει, ο Μιλ, επιλέγοντας το μικρότερο από δύο κακά (την παρέμβαση και τη μη παρέμβαση) να αναλάβει την υπόθεση των σχολείων και των πανεπιστημίων. Είμαστε σε αυτή την κατάσταση στην Ελλάδα, όπως πιστεύει ο ΓΣ; Ασφαλώς όχι. Με τα λόγια του Μιλ: «Μια εκπαίδευση που εγκαθιδρύεται και ελέγχεται από το κράτος πρέπει μόνο να υπάρχει, αν χρειάζεται καν να υπάρχει, ως ένας από τους πολλούς ανταγωνιστικούς πειραματισμούς ώστε να λειτουργεί ως υπόδειγμα και κίνητρο, να κρατάει τους άλλους σε ένα ορισμένο πρότυπο αριστείας» (δική μου μετάφραση).
Ο Τζον Στιούαρτ Μιλ αντιλαμβάνεται την παρέμβαση του κράτους στην εκπαίδευση ως αναγκαίο κακό (μάλιστα θεωρεί πως όταν αναλαμβάνει το κράτος να εκπαιδεύσει παιδιά στην πρωτοβάθμια, θα πρέπει να χρεώνει, στον βαθμό που είναι δυνατόν, τους γονείς τους). Πόσο βοηθάει τον ΓΣ να τον επικαλείται διαστρεβλώνοντας τις θέσεις του; Οι άλλες δε αναφορές του, στην Amy Goodman και στη Martha Nussbaum, είναι εξίσου άστοχες. Το τι πρέπει να κάνει η φιλελεύθερη κοινωνία μέσω της δημόσιας εκπαίδευσης και ποιος πρέπει να επηρεάζει τον τρόπο που οι δημοκρατικοί πολίτες εκπαιδεύονται δεν αφορά το αν πρέπει να υπάρχουν ιδιωτικά πανεπιστήμια. Καμία από τις δύο καθηγήτριες, που σημειωτέον δουλεύουν σε ιδιωτικά πανεπιστήμια, δεν διανοείται να προτείνει την κατάργησή τους. Μάλιστα η Amy Goodman προτείνει στο ίδιο βιβλίο που επικαλείται ο ΓΣ ένα μεικτό σύστημα δημόσιων και ιδιωτικών πανεπιστημίων (σ. 230).
Στην αρχή του κειμένου του ο ΓΣ απορρίπτει τα επιχειρήματα υπέρ της ίδρυσης μη κρατικών πανεπιστημίων που αφορούν οικονομικά οφέλη. Μπορεί να είναι έτσι, λέει, αλλά αυτή δεν είναι μια φιλελεύθερη θέση. Θέλει να εναντιωθεί στα ιδιωτικά πανεπιστήμια, όχι συνεπειοκρατικά, αλλά επί τη βάσει αρχής. Η ελευθερία, μάς λέει, και η ατομική αυτοτέλεια, αυτονομία και αξιοπρέπεια είναι ο σκοπός του φιλελεύθερου κράτους, και όχι ο οικονομικός πλούτος. Πρώτον, ο φιλελευθερισμός δεν αντιστρατεύεται τα συνεπειοκρατικά επιχειρήματα, ούτε είναι εναντίον του οικονομικού πλούτου. Οι πιο διάσημοι φιλελεύθεροι στοχαστές, π.χ., ο Τζον Στιούαρτ Μιλ, ήταν συνεπειοκράτες, δηλαδή υπολόγιζαν για το δέον μιας πράξης τις συνέπειες, μεταξύ των οποίων ασφαλώς και τις οικονομικές. Δεύτερον, πόσο σέβεται την αξία της ελευθερίας μια θέση που θέλει να την περιορίσει; Δεν υπάρχει εδώ αντίφαση; Τρίτον, ο ίδιος ο ΓΣ, ο οποίος απορρίπτει εξ αρχής τα συνεπειοκρατικά επιχειρήματα, έρχεται στη συνέχεια να τα χρησιμοποιήσει επικαλούμενος το δημόσιο συμφέρον το οποίο προάγεται, μας λέει, διαφορετικά στην Αμερική και διαφορετικά στην Ευρώπη. Δηλαδή, σωστή είναι η πράξη που έχει ως συνέπεια τη μεγιστοποίηση του δημοσίου συμφέροντος. Δεν είναι αυτή ανακολουθία;
Θα συμφωνήσω με τον ΓΣ ότι τα δημόσια πανεπιστήμια έχουν προτεραιότητα, χρειάζονται υποστήριξη και αναβάθμιση. Αλλά αυτό δεν εμποδίζει να επιτρέψουμε την ίδρυση και μη κρατικών πανεπιστημίων τόσο λόγω συνεπειών όσο και για λόγους αρχών, ειδικά φιλελεύθερων.
Η κυρία Βάσω Κιντή είναι καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
