Ο Εμπειρίκος για την 28η Οκτωβρίου 1940

Ο ποταμός ξεχείλισε

Ο,τι κι αν γράψω σήμερα

Ο,τι κι αν πω την ώρα ετούτη

Ο,τι κι κάμω όπου κι αν πάω

Το παν θάναι για μένα

Ενα τουφέκι που κρατώ στα χέρια κι αλαλάζω

Κάτω τα χέρια απ’ τη μάνα μας Ελλάδα.

Είμαι φιλήδονος και σοσιαλιστής

Κι έχω τη γνώμη πως έτσι πάντοτε θα μείνω

Μ’ αυτά που γίνηκαν και γίνονται στον κόσμο

Με κάνουνε να σηκωθώ και να φωνάξω

Κάτω οι Εθνικοσοσιαλισταί

Κάτω οι Φασίσται

Κάτω οι βδελυροί υποκριταί της Μόσχας

Πράγματι νυν υπέρ πάντων ο αγών

Ζήτω η Ελλάς

Ζήτω η Αγγλία

Που πολεμάν γι αυτά που αγαπάμε

Ενάντια σε όσα μας είναι μισητά.

Νυν υπέρ πάντων ο αγών

Η Ελευθεριά δεν έγινε ποτέ

Με ψέματα ούτε με σκέτες θεωρίες

Μα με τις πράξεις και οσάκις

Ητο ανάγκη με το αίμα

Εμπρός λοιπόν και να χτυπάμε στην καρδιά

Συντρόφοι εμπρός

Φωνάζω Αλληλούια.

Το παραπάνω ανέκδοτο ποίημα του Ανδρέα Εμπειρίκου (βλ. φωτοτυπία χειρογράφου, Πολίτης, 17, 23/10/1998) βρέθηκε σε έναν μικρό φάκελο που περιέχει και άλλα άγνωστα κείμενά του. Το ποίημα, πιθανότατα γραμμένο την ίδια ημέρα της ιταλικής επίθεσης, συνιστά μια εν θερμώ αντίδραση ενός ποιητή που δεν μας έχει συνηθίσει σε κείμενα πατριωτικού περιεχομένου. Ωστόσο, όπως γνωρίζουμε σήμερα, ο ποιητής παρακολουθούσε καθημερινά με ιδιαίτερο ενδιαφέρον (από τον Τύπο και το ραδιόφωνο) τις δραματικές εξελίξεις που τελικά οδήγησαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο αρχείο του διασώζονται πολλά τετράδια στα οποία κατέγραφε, εν είδει ημερολογίου, τις κυριότερες ειδήσεις της ημέρας.

Δύο είναι τα κύρια θέματα του ποιήματος: η κήρυξη του πολέμου εναντίον της χώρας μας, και η έμμεση πλην σαφής καταγγελία του επονείδιστου συμφώνου ανάμεσα στους υπουργούς Εξωτερικών του Χίτλερ, Joachim von Ribbentrop, και του Στάλιν, V. Molotov, στις 23 Αυγούστου 1939. To διαβόητο σύμφωνο Ribbentrop – Molotov, όπως είναι γνωστό, προέβλεπε μη επίθεση του ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος εναντίον του άλλου, γεγονός που άφηνε εκτεθειμένη την ως τότε ελεύθερη δημοκρατική Ευρώπη στις κατακτητικές ορέξεις των Ναζί. Το σύμφωνο Ribbentrop – Molotov διελύθη εκ των πραγμάτων ύστερα από λίγο. Η σοβιετική Ρωσία μπήκε ενεργά στον πόλεμο και ο λαός της πολέμησε με γενναιότητα. Κανείς δεν μπορεί να το παραβλέψει αυτό. Η οργισμένη αντίδραση του Εμπειρίκου να συνδέσει τους «εθνικοσοσιαλιστές» (Χίτλερ), τους «φασίστες» (Μουσολίνι) με τους «βδελυρούς υποκριτές της Μόσχας» δεν αφορά τον ρωσικό λαό. Αφορά το συγκεκριμένο σύμφωνο και τους συγκεκριμένους ηγέτες.

Οι ύμνοι του Εμπειρίκου προς τη Σοβιετική Ενωση, την αγαπημένη του Ρωσία, δεν θα σταματήσουν (βλ. το ποίημα «Ες – Ες – Ες – Ερ – Ρωσία» 1962), ακόμη και μετά τη σύλληψή του (Δεκέμβριος 1944) από την ΟΠΛΑ (ΚΚΕ) για να οδηγηθεί όμηρος, μαζί με χιλιάδες άλλους αθώους, πεζή, μέσα στα χιόνια, ως στα Κρώρα της Βοιωτίας. Το ανέκδοτο ως τώρα «Χρονικό της ομηρείας» του Α. Εμπειρίκου, περιγράφει αυτή τη μαρτυρική πορεία του μαζί με εκατοντάδες πολίτες των Αθηνών. Το «Χρονικό της ομηρείας» δείχνει πως το αυθόρμητο ποίημα του Εμπειρίκου για την 28η Οκτωβρίου 1940 είναι, από μια άποψη, προφητικό για όσα δεινά θα τον βρουν στο μέλλον. Αυτά τα δεινά που βρίσκουν συνήθως όσους φιλελεύθερους και δημοκρατικούς πολίτες (απανταχού της γης) μάχονται για όσα αγαπούν και πιστεύουν. Για όλους εκείνους που πολεμούν ενάντια σε όσα απειλούν, φανερά ή όχι, την ελευθερία. Την εθνική, την κοινωνική και την ατομική.

Ο κ. Γιώργης Γιατρομανωλάκης είναι καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας και συγγραφέας.