1940

Ο πόλεμος ήταν ένα από τα πεδία όπου αναπτύχθηκε η δημοσιογραφική αφήγηση. Ο εμφύλιος πόλεμος στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος στην Ευρώπη, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και η πολεμική δεκαετία που ακολουθεί μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή στην Ελλάδα ενίσχυσαν την αφηγηματική λειτουργία του Τύπου. Οταν ξέσπασε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, οι εφημερίδες είχαν ήδη κατακτήσει τα αφηγηματικά εργαλεία τους. Βέβαια δεν ήταν οι μόνες στο αφηγηματικό πεδίο, καθώς και άλλα μαζικά μέσα έπαιζαν ήδη καθοριστικό ρόλο, το ραδιόφωνο και τα κινηματογραφικά επίκαιρα.

Ο ελληνοϊταλικός πόλεμος βρήκε τις ελληνικές εφημερίδες σε καθεστώς απόλυτης λογοκρισίας από το καθεστώς Μεταξά αλλά ταυτόχρονα δημιούργησε τις προϋποθέσεις για μια ντεφάκτο άμβλυνσή της και ίσως κατάργησή της, κυρίως μέσα από τις πολεμικές ανταποκρίσεις. Τον Οκτώβριο του 1940 κυκλοφορούσαν στην Αθήνα 18 καθημερινές εφημερίδες και στη Θεσσαλονίκη 3. Αυτές σήκωσαν το βάρος της ενημέρωσης, καθώς το ραδιόφωνο, παρά την ώθηση του καθεστώτος Μεταξά, είχε περιορισμένη διάδοση –και είναι χαρακτηριστικό ότι δεν είχε ανταποκριτή στον πόλεμο. Οι πρώτες άδειες του καθεστώτος για ανταποκριτές δόθηκαν μετά τις 10 Νοεμβρίου 1940 και η πρώτη ομάδα αθηναίων δημοσιογράφων, 11 τον αριθμό, έφτασε στο μέτωπο, μέσω Ιωαννίνων, στις 18 Νοεμβρίου 1940. Η πρώτη ανταπόκριση δημοσιεύτηκε στις 20 Νοεμβρίου 1940. Συνολικά 41 δημοσιογράφοι κάλυψαν τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, ως πολεμικοί ανταποκριτές, τεράστιος αριθμός, σχεδόν το 1/3 της δύναμης της ΕΣΗΕΑ, αν σκεφτούμε ότι τα μέλη της ΕΣΗΕΑ δεν υπερέβαιναν αυτόν τον καιρό τους 150. Ανάμεσα στους απεσταλμένους και μία γυναίκα, η Αδέλα Μέρλιν, του «Ελευθέρου Βήματος», που έστειλε δύο ανταποκρίσεις από την πρώτη γραμμή. Ολοι αυτοί οι δημοσιογράφοι δεν είχαν εμπειρία πολεμικής ανταπόκρισης. Το καθεστώς Μεταξά είχε απαγορεύσει τις αποστολές στον ισπανικό εμφύλιο, που είχε αναδειχθεί σε ένα άλλο πεδίο δημοσιογραφικών αφηγήσεων.

Ετσι, από τις 20 Νοεμβρίου 1940 μέχρι τις 5 Απριλίου 1941, που δημοσιεύεται η τελευταία ανταπόκριση, παραμονή της γερμανικής επίθεσης, οι εφημερίδες δημιούργησαν μέσα από τις ανταποκρίσεις τους όχι μόνο το χρονικό του μετώπου αλλά κατέγραψαν τις ανθρωπολογικές συνθήκες, την καθημερινότητα, τη γεωγραφία, τον καιρό.

• Οι πληροφορίες για το ’40 στηρίζονται στο εξαιρετικό βιβλίο του Αγαμέμνονα Φαράκου «Ηταν κάποτε ένας πόλεμος» (έκδοση ΕΔΟΕΑΠ).